Katalog

1 EYLÜL1993 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DUNYADAIN NATO,dünyanınyenijandarma adayı Politik,ekonomik istikrarsızlık ve göçmenler biçiminde bir yayılma, gerçek bir tehlike. Y eni bir ABD-Avrupa strate- jik pazarkğının zamanı gel- dı. Bu yüzyıl içinde Avrupa'- nın üçüncü kez bir yıkım yaşama- ması, Baü"nın potansiyel istik- rarsızlık ve çatışma nedenleri için çok geç olmadan polıtik istekliliği ve stratejik bakışı sergilemesine bağlı. NATO- nun kolektif savunma ve güvenlik dü- zenlemeleri- ni, Avrupa'- da gelecekte çatışma için tohumlann ^^^^^^™ atıldığı NA- TO'nun doğu ve güney sınırlanna kadar uzatan yeni bir ABD-Avrupa stratejik pazarlığı gerekiyor. Soğuk savaşm sona ermesi, Av- nıpa'nın merkeziyle çevresi arasın- daki stratejik aynmı ortadan kaldır- dı. Soğuk savaş sırasında Avrupa'- daki çaüşma tehlikesinin odaklandığı yer. eski Doğu-Batı Almanya sınınydı. Avrupa'nın yeni stratejik tehlıkeleri. özellikle iki bunalım yayı üzerinde yoğunlaşıyor: Almanya ile Rusya arasında uzanan. Kuzey Avrupa'- dan Türkiye. Kafkasya ve Orta As- ya'ya *nen istikrarsızlık bölgesı, Doğu yayını oluşturuyor. Doğu yayı ise. Kuzey Afrika ve Akdeniz'den geçerek Ortadoğu ve Güneydoğu Asya'ya uzanıyor. Avrupa'nın çev- resinden bağımsız. güvenli bir or- tamda bulunuyor gözükse de. bır- çok nedenden dolayı, bu ıkı yay bo- yunca uzanan çatışmalar, Avrupa'nın güvenlığinde önemlı bir yer tutuyor. İlk olarak: ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ yaylardaki ^ m ^^ mmım çatışmalar. Batı Avrupa"- nın liberal-demokratik kurumlannı. eski Sovyet Bloku'nun olgunlaş- mamış demokrasılerinı tehdit eden demokrasi ve Batı karşıtı ideolojıleri besliyor. tkincisi: ikiz yaylardaki çatışma ve güvensizliğin izole edilmesi ya da kontrol altına alınması mümkün gözükmüyor. Politik. ekonomık is- tikrarsızlık ve göçmenler biçiminde bir yayılma, gerçek bir tehlıke oluş- turuyor. Üçüncüsii: yerel çatışmalar bölge- sel çatışmalara yol açabılir, jeopolı- tik açıdan böyle çok duyarlı bolge- lerdeki istikrarsızlık, kendi çıkarla- nnın tehdit edildığıni gören bir ya da birçok büyük gücün çatışmaya girmesine neden olabilır. Son olarak ve belki en önemlı nokta; yaylarda- ki istikrarsızlık eski kınlma noktalannın ve uyuyan tarihı düşmanlı- klann yeniden harekete geçmesine yol açabilır. Örneğın Almanya ile Rusya arasındaki jeopolitik rekabct ya da güneyde Batı ılc İslam arası- nda bir çatışma Batılı politıka üreıiciler, bu yeni tehlikelen ve bu de\ letlerin güvenlik gereksinimierini görmekte yavaş kalıyor. Birçoğu. hala soğuk savaş sırasındaki aynmlan sürdürüyor. Batı Avrupa. yaşamsal önemini ko- rurken Doğu Avrupa'ya ıkınci dere- cedc önem vcriyor. Doğu-Orta Avrupa'nın istikrarlı bir güvenlik dü>enlemesınesahipol- maması. dcmokrasi ve ekonomık reformlara doğru ilcrleyişin kesil- mesine kalkıda bulunu\or İstikrar- sızlığın ve şiddetli çatışmanın yayıl- ması. bugüne kadar kaydedılen ge- lişmelerin bile yok olmasına neden olabilir. Batı. bu ilişkiyı Batı Almanya ör- neğınde gördü. Batı Almanya NA- TO'ya kabul edilmeseydi. hiçbırza- rrian istikrarlı bir Batı demokrasısı olamazdı. Benzer bıçimde. NATO üyeliği. Portekiz. İspanya. Yunanistan ve Türkiye'de demokrasınin ıstikrar kazanmasına ve otoriter yönetimle- nn geride kalmasına yardımcı oldu. Yeni Batı stratejisi için açıkça görülen araç, NATO'- dur. Körfez Savaşı ve Yu- goslavya krizı. Avrupa Toplu- luğu'nun böyle bir görevi üstlenemeyeceğini ortaya koydu Körfez krizı sırasında. Belçi- ka Dışişleri Bakanı Mark Eykens- in. Avrupa Topluluğu'nun "ekono- mik alanda bir de», politik alanda bir cüce ve bir askeri solucan" olduğunu belirten sözleri geçerlılığinı koruyor. Avrupa'nın yeni stratejık sorun- lanna yanıt verebılecek NATO. so- ğuk savaş dönemının NATO'suna çok az benzemelidir ABD ile Avru- pa arasında yeni bır pazarlığın so- nucu olarak yeniden yapılandınl- mah. farklı bır dızi politik ve askeri temele oturtulmalı. Doğu ile yeni bir ilişki kurulmalıdır Bu pazarlık. NATO'nun stratejik ufuklannın coğrafi olarak genişle- mesiııı getırecek. sorum- luluklann ve yüklcrin paylaşımında yeni yollar buîunmasını sağlaya- caktır. Politik olarak. yeni bir pazarlığın yedı adım üzenne kurulması gereki- yor. NATO'nun Avrupalılaşması, Avrupalılann olduğu kadar ABD'nin deçıkannadır. Birincisi: NATO belır- lı bır tehdide karşı kolektif savunma te- melindeki bir ^ _ _ ^ _ _ _ _ _ ittifak ol- maktan çıka- maktan çıkarak daha genış bir stra- tejik çerçevede demokrasi, ıslıkrar ve kriz yonetimını üstlenen bir itti- fak olmalt İkinci adım olarak. ABD ile Av- rupalı mültefikleri arasında çıkarla- nnı uyum geliren yeni bır anlayış getırilmelidir. NATO'nun Avrupa- lılaşması. Avrupalılann olduğu kadar ABD'nin Yerel krallıklara izinyok £t THonit Ç ın, tarihi boyunca hüküm- darlar tarafından yönetildi. Bu hükümdarlann altında çalışanlar kentlere, kasaba- lara. köylere hükmetti. Bugün de birçok kasaba ve köy. bu tür hü- kümdarlar tarafından yönetiliyor. Yasal olarak hükümdar değiller. ama yönetim onlann elinde. Yüzyıllardır süregelen bu sistem, yavaş yavaş çökmeye başladı. Bu çöküntülerden biri, Çin politikasın- da büyük bir skandala neden oldu. Çin'in doğal lideri Deng'ın yakın ar- kadaşlanndan Yu Zuomin. yirmi yıl hapse mahkum edıldi. Dakiu köyü- nün muhtan milyarder köylü Yu, katillen saklamak, polısı engelle- mek, yasadışı tutuklama gibi birçok suçtan dolayı bu cezayı aldı. Yu'nun on adamı da bir yıldan ölüm cezası- na kadar değişik cezalara çarptınl- dı. Bu olayla ilgifl soruşturma ve da- va, 27 ağustosta sonuçlandı. Çin ekonomısinin başansının örneğı olarak gösterilen Dakiu köyünün muhtan Yu ve 18 adamı tutuklandı. Her şey 1992 Aralığı'nda, açıklana- mayan bır cinayetten sonra oluşan bir ayaklanmayla başladı. Yu'nun adamlan. kendi adalet mekanizma- lannı işletti ve kendi soruşturmalan- nı yaptı. Köy tarafından kurulan bir firmanın genel müdürünün öldürül- mesinı soruştururken zor kullandı- lar. Birçok kışi, soruşturma sırasın- da hırpalandı ve bu firmanın işçile- rinden biri sorgulama sırasında ya- şamını yıtirdi. Daha sonra Tianjin kenti polisine karşı silahlı halk dire- nişıni organize ettiler. Bu direniş haftaJarca sürdü. En sonunda dire- nişın başıyla adamlan yakalandı ve direniş sona erdi. Soruşturma sırasında. bu ayak- lanmanın ilk kez yapılmadığı, 1990'da da aynı tür bir ayaklanma- nın yine Tianjin polisine karşı ger- çekleştirildiği ortaya çıktı. 1990'- daki olayda, bır adamı öldüresiye dövmekten suçlu bulunan yedı kışi için, polise karşı ayaklanma düzen- lenmişti. Bu ayaklanmanın da Yu ve adamlan tarafindan düzenkndiğj kanıtlandı. IDeng'in adamı serbest bırakılmadı Yu ve adamlan, bölgenin tüm ekonomisinı kontrol ediyordu. Hat- ta Çinli yetkililer, yabana gazeteci- lere Çin'in ekonomik başansından söz ederken onlan örnek gösteriyor ve tanıştınyordu. Bu olaylar, Çin ekonomisınin ve Deng'in puan yitir- mesine yol açtı. Yetkililer, Yu'nun serbest bırakıl- dığı söylentilerini yalanladı. Gazete- lerde çıkan demeçlerde, genel politi- ka kararlanrun reformla ilgiü oldu- ğu. Komünist Partı'nin "yerel kral- bkJar"ın ortaya çıkmasına kesinlik- le izin vermeyeceği behrtildı. Köyde Yu'nun çıkarlan doğrultusunda çalışan fırmalann dağıtılmasına ka- rar verildiğı kaydedildı. Çin bu skandalla çalkalanırken, bir ikinci skandal patlak verdi. Ba- kan yardımcısının da aralannda bu- lunduğu birçok kışi tutuklandı. Devlet fonlannın yasadışı yollarla kişisel çıkarlar için kullanılmasının ortaya çıkmasıyla birçok üst düzey yönetici gözaltına alındı. Franeis Deron Bölünmeden en büyük zararı Çingenelergördü Çekkştirüemeyenler, Sbvaklaştırdanmyanlar U ç ay önce 28 kişitik birçingene (üİesi, çadtrlarım kurduklan parktan çıkartıhp ikibuçuk odah dermeçatma bir daireye tıkıldıklannda, dördûncüçocuğuna hamile oian İveta Cervenak, ktşgebneden stğınacak biryer buiduklanna serindi. İveta'mn öyküsii, ahı ay önce başladı. Geçen şubat ayında Çek PoHsi, İveta 'mn ailesinin yaşadığı eve gelerek, Siovakya 'yagöç etmekri gerektiği konusunda kendilerini uyardt. heta'mn karşt koymastna karşın,yetküüeryan tektu'tyangüzelUkle aileyi kanıhrmayt başardı. Aikmn Slovak kökenli obnası, polhin ifinikolaylaştırdı. L'çgün sonra İveta ve ailesi trenle Doğu Siovakya 'da Jakubovany kasabasınagelı&ier. \e var ki bttrada da kendHeriniilgisizlik veyoksulluk bekByordu. Çocukiar akrabalarınyantna yerleşti, attcak ailenin büyükleri, kıpn en başkafelaketler de surada bekliyor. 1994 sertolduğumartvenisatıaylunnladtşanda yıhrun ocak ayındayürürlüğekonacak olan yaşamak zorunda kaldı. Y'iyecek almak için eşya \attılar. En sonunda, bu koşullardayaşamlannı sürdürmenin anlamsızhğımjark ettiler. Ayrıca Slovak yetkililer degeri dönmekri için zorlayınca, Çek Cumhuriyeti'ne geridönmeye karar verdUer. İveta, insanhk (bşıyeşam kofuOarmadeğinerek, "Artıkinsan onurunayaraşır biryaşam sürmek istîyoruz. Hayvan sürüsügibiitiHp kakılmak tan btktık "diyor. Çek CumhuriyetiyetkiUkri,çingetttlerin yoğun olarak bulunduğu Kuzey Bohemya 'da getişmi} sanayi bölgelerini terk etmelerini istiyor. Göçe zorlanmalannın yaıusıra. yeni yurttaşhk yasasmagöre, çingeneler, Çek Cumhuriyeti ratandaşı sayılmayacak. Ayrıca, bugüne dek kendilerine tanınan sosyalyardunlann da kesilme olasıhğt büyük. Resmirakamlaragöre, I0.5milyon , nüfuslu ülkede lSObin dolayında çingene yaştyor.Busayı, çingene h'derlerine ^rtu ijork Simf5 göre ikiya da üç katı dahafazla. Beşyüzyıl önce Orta A vrupa 'yayerleşen çingeneler, bugüne dek sürekh'dışlanmış, horlanmtş ve aşağtlanmış. Dörtyıl önce Çekoslovakya 'da komünizmin çöküşüyle çingenelerinpek çogu ijsiz kabruş. Bugün ülkedegiderek an an suç olguswtwı çingenelerdenkaynaklandığı ileri sürülüyor. İveta 'mn ailesi, kentin gecekondumahalksinde birgarajın üzerine inşa edilmiş derme çatma birdaireye kavuştuğuna memnun obnakla birükte, erinküçüklûğü ve su obnaması, yakınmalanna yol açıyor. Kendilerini destekkyen insan haklanörgütlerinin yardmayla kentyönetimine dara açarak eskigeniş evlerinigeri almak içingirişimde bulundular. Çekpoh'si ve ülke yönetieilerinin amacı, ekononiye ek yük oütftuıan çingeneleri Siovakya ya da Almanya 'yagöç etmeye zorİamak. 2. Dünya Savaşı sırasında toplama kamplarmda üldürülen, komünist rejim dönendnde ise kölegibiçahftırtlan çingeneleri, zorlu birgekcek bekh'yor. Usti Nad Labem de çıkannadır. Washington, güven- lik konulan dahil. daha güçlü bır Avrupa kimliğine istekli olmalıdır. Avrupa, bu noktada Fransa, abartılı boyutlara varan Amerikan egemenlıği korkusunu terk etmeli- dir. Avrupa'da ABD'nin gelecekte- ki rolü için can ahcı nokla, VVas- hington'ın egemenlik kurup kurma- yacağı değil. bu ilişkınin ABD'yi tam olarak kapsayan bir ortaklığa dönüşüp dönüşmeyeceğidir. IFransız-Amerikan yakınlaşması Fransa. NATO'yu değıştirmek için destek vermedikçe ittifak çöke- cektir. Öte yandan Fransa, doğuda ve güneyde gittikçe istikrarsızlaşan bir Avrupa'da yalnız kalacaktır. Fransız-Amenkan yakınlaşması, üçüncü bır adım için ortam hazırla- yacaktır Almanya'nın stratejik açı- dan özgürleştirilmesi Almanya'nın, Avrupa ve ötesindeki rolü üzerinde- kı tartışmalan bır sonuca bağlaması gerekiyor. Gerçekçi olmak gerekir- se, Almanya'nın gücünden hala korkuluyor. Bununla birlıkte. yal- nızca güçlü bir Almanya, Avrupa"- nın bütünleşmesını ve NATO'nun stratejik dönüşümünü kolaylaştıra- bilır. Almanya. Doğu'nun politik ve ekonomik yeniden vapılandınlma- sıyla ılgılenmeyi sürdıirürken, Doğu kanadına istikrar kazandınlması, Bonn'un en önemli güvenlik sorun- lanndan biridir. Batı'nın yeniden örgütlenmesi, bu süreçte dördüncü adım ıçın sahneyi hazırlayacaktır: Polonya, Macans- tan, Çek Cumhuriyeti ve Siovakya'- nın hem Avrupa Topluluğu'yla, hem de NATO'yla bü- tünleşmesi ıçın uyumlu bir stratejinin izlenmesi. Avrupa Topluluğu'nun Doğu'ya açılması, Batı karşıü milliyetçiliğe karşı ve politik, ekonomık reformun istikran için en iyı garantı olacaktır. NATO, savun- ma işbirlığini genişleterek bu ülkele- rin ittifakla bütünleşmesı için ön ko- şullan hazırlamalıdır. NATO pazarlığındakı beşinci adım, Rusya'yı kapsıyor. Batı. Rus- ya'nın stratejik açıdan duyarlı- lıklannı deşmekten korktuğu için Doğu'ya açılmakta yavaş davranı- yor. Ancak, Doğu Avrupa'da de- mokrasi ve istikran desteklemek. Rusya'daki demokrasiyi nasıl balta- layabılir? Batı, Orta ve Doğu Avrupa'yla ilişkilerini dönüştürerek genişletir- ken, Rusya'yla olan güvenlik dıya- loğunu arttırmalıdır. Altıncı adım. Batı'nın yapıcı bir Ukrayna politıkası geliştirmesidir. Bağımsız bır Ukrayna, Avrupa'yla Rusya arası- nda önemh bir straıejik tampon olaraK işlev gö- recektir. Ukrayna'nın. Rusya'nın önderliğındekı bır konfe- derasyona katılması, Avrupa'daki jeostratejik dengeyi baştan aşağı de- ğiştirecektir. Yedind ve son adım, NATO'nun askeri olarak yeniden örgütlenmesi- dir. NATO'nun artık bolgesel sa- vunma lüksünde yoğunlaşması mümkün değildir. Körfez Savaşı sı- rasında sık sık gündeme gelen bölge içi. bölge dışı tartışmalan, yapay bir hale gelmiştir. NATO'nun kendi sı- nırian dışında askeri operasyonlara katılma yeteneği. büyük ölçüde art- tınlmalıdır. Amerika'nm önderlıği. soğuk sa- vaşın kazanımlannı güvenceye al- mah, demokrasi ve istikran sağlaya- cak yeni bır ABD-Avrupa ortakhğı inşa edilmelidır. Gerekli olan, poli- tik istek ve stratejik bakıştır. Başkan Bill Clinton, bu ikisini göstererek ABD ile Avrupa arasında yeni bir ortaklığın temelını atabıhr. Ronald Asmus, Richard Kugler ve Stephen Larrabe* (Buüçyazar, "Rand Corporation' 'da analizci olarak görevyapıyor. Buyazı. "Foreign Affairs "dergisinin Eylül-Ekim sayısındayayımlanmış ve "The New York Times"gazetesindeyer almıstır) Eskikomünistier, Bati'dan bekledüderi sıcakhğı bıüamıyor K omünizmin Doğu Avrupa "da çökmesinden sonra. bölgede- ki politikacılann çoğu. Batı Avrupa'nın bundan dört yıl önce verdiğı sözleri yerine geürmesini bekliyor. Kendilerine yapılan vaa- dinşöyleolduğunusöylüy orlar: "Ko- münistlerden kurtulun, sizi yeniden bağnmıza basalım." Ancak, Doğu Avrupa'da yaşa- nan tüm o coşku dolu günler boy un- ca. umduklannın çok altında bır hoşgeldinle karşılaştılar. Çek Baş- bakaru Vaclav Klaus. Baîı Avrupa'- nın, kapısına. bir "rahatsız etmeyin" uyansı koymasından şıkayetçı. An- cak Prag ve Varşova'daki resmi go- revliler. Boris Yeltsin'in geçen hafta Polonya ve Çek Cumhuriyeti'ne yaptığı ziyaretlerin. Batı Avrupalı- lara yeni bir şevk verebileceğıni be- lirtıyor. Yeltsin, dışişleri ve savunma bakanlannın ıtırazlannı geçersız kıla- rak Polonya ve Çek Cumhuriyeti'- ne. NATO'ya üye olmalan konu- sunda yeşıl ışık yaktı. Dışişleri Ba- kanı Kryzsztof Şkubisiewski, NA- TO'nun konu üzerine eğılme*sini sabırsızlıkla bekledığini beürtti. Skubisievvski, "NATO bu kadar pa.sifolmamalı. Deği- şimden söz ediyorlar, ancak gerçekleştirmiy orlar" dedi Avrupa'nın iki yansının birleşmesinin. önde gelen ABD destekçilerinden Dı- şilışkıler Korftitesi üyesi Se- natör Richard Luger, Yelt- sin'ın ziyaretinden önce Polonya Cumhurbaşkanı Lech \Va- lesa'yla görüşerek, ziyaretin, Polon- ya'da Batı'yla ilgıli gelişmekte olan hayal kınklığınl tersineçevirebilece- ğini belirttı. Yaşanan hayal kınkJığı, daha çok Avrupa Topluluğu ile ilgi- lı. Topkıluğun Doğu Avrupa'ya tı- caret duvarlannı yükseltmesi. pazar ekonomısıne ulaşmak için mücadele veren eski Doğu Bloku ülkelerinin ekonomık gelişimlenni engelliyor. Örneğin, Polonya Dışişleri Ba- kanhğı'nın yaptığı bır açıklamaya göre, geçen yıl topluluğun Polonya. Macaristan ve Çek Cumhuriyeti'ne yaptığı ıhracat yüzde 31 artarken. malar getirdı. Bölgedeki pek çok politikacı. NATO'nun, aralannda Rusya'nın da bulunduğu 18 ülkeye, NATO İşbirliği' Konseyi'nin top- lantılanna katılma izni verdiği hal- de, somut güvenlik yararlan bulun- madığını belirtiyor. Macar hükü- meti, NATO teftiş uçaklannın Bal- Yaşanan hayal kınkhğı, daha çok Avrupa Topluluğu ile ilgili. Topluluğun Doğu Avrupa'ya ticaret duvarlannı yükseltmesi, pazar ekonomisine ulaşmak için mücadele veren eski Doğu Bloku ülkelerinin ekonomik gelişimlenni engelliyor. bu ülkeler tarafından topluluğa ya- pılan ihracat, yalnızca yüzde lOora- nında bır artış gösterdi. Topluluk, haziranda yapılan top- lantıda bazı ayncalıklar sunmasına karşın kıraz, kuzu gibi besın madde- lennden çelik vc tekstile kadar deği- şen çok sayıda ürüne ticari sınırla- kanlardaki uçuşa kapalı bölgeleri iz- lemesi için kendi hava sahasını kul- lanmasına izin verdi. Hırvatistan ve Sırbistan'la ortak sınırlan olması- ndan dolayi Macarlar, Sırp uçak- lannın sınırötesi hava saldınlanna kalkışabıleceğınden korkuyor. Macanstan Dışişleri Bakanı, bundan birkaç ay önce NATO mer- kez karargahma giderek ülkesine herhangi bir saldırı halinde, yardı- ma geleceklerinden emın olmak iste- di. Ancak bakan. teminaün çok azını buldu. Polonya'run Batı'ya kaulması ko- nusunun en önde gelen savunucula- nndan bin olan Polonya Başbakanı Haıuıa Suchoc- kanın üç hafta sonra gıre- ceği seçimler öncesinde NATO ve Avrupa Toplulu- ğu'nun kendisini güç du- rumda bırakması bekleni- yor. Suchocka, bundan ay- lar önce, topluluğu, Polon- ya'nın daha Iehinde olacak biçimde davranmaması durumun- da, Polonya'da gittikçe artmakta olan Avrupa karşıtı duygulann daha da güçlenebılcceği konusunda uyardı. Suchocka'ya en çok cleştiri yönel- ten kesim. Avrupa kurumlanna karşı daha korunaklı bir yaklaşım yeğlenmesi gerektiğini belirten eski komünistlerden geliyor. Suchocka'- nın partisinin üyeleri, Yeltsin'in. Po- lonya'nın NATO'ya girme hakkını onaylamasından sonra NATO'dan gelecek olumlu bir sinyalin, Su- chocka'nın seçimlerdeki şansıru artüracağını belirüyorlar. Ülkenin ekonomık gelişiminin büyük gururia karşılandığı Çek Cumhuriyeti'nde, hükümet görevli- leri, Prag'ın. Brüksel'in belirledıği süreden çok önce Avrupa Toplu- luğu'na katılmaya hazır hale gelece- ğini bildiriyor. Prag'daki Dışişleri Bakanhğı'nın Avrupa-Atlantik Bölümü'nün başı olan ıvan Busniak. "Bütünleşmiş bir Avrupa'ya katümayı ne denli istedi- ğimiz konusunda kuşku olamaz. Ekonomik açıdan reformlarımızın, onlann söylediği gibi on yıl bekleme- mize gerek bırakmayacak denli iyi olduğuna inanıyoruz" dcdı. JanePeriez