Katalog

SAYFA CUMHURİYET 2 13TEMMUZ1993SALI KULTUR Ünlü ressam Artemisia Gentileschi'nin mektuplan doğumunun 400. yılmda kitap olarak basıldı Tecavüzkurbanı ArtemisiaKühür Serrisi - Artemisia Gentileschi. 400 yıl önce 8 temmuz 1593'de Roma"da doğdu. Bugün, dünyamn en büyük res- samlanndan biri sayılıyor. ama yaklaşık üç yüz>r ıl boyunca bir kadının böy lesı re- simler yapamajacağına ınanıldığı ıçın. tablolannın hep başka ressamlann elin- den çıktığı iddia edildı. 1612 yılında Artenusia, babasınm stüdyosunda bır ressam tarafından teca- vüze uğradı ve bu ressarru mahkemeye verdi. Mahkemenin tutanaklan ve Arte- misia'nın mektuplan geçtiğimiz günler- de, ressamın 400. doğum yıldönümü anısına kitaplaştınlarak Amerika'da >a- yımlandı. Artemisia'nın kendisine tecavüz eden erkeklerden ıntikam alışı olarak yo- rumlanan en ünlü yapıtı "Judith Behea- ding Holofernes" ıse. geçtiğimiz aylarda Ufîizi'ye yönelik bombalama sırasında ciddi olarak hasar görmüştü. Ünlü olarak öldü ve unutuldu Artemisıa'nın sanat yaşamı. keşfedıle- meden yaşayan ve ölümünden sonra ün- lenen ressam ımajına hıç uymuyor. Fa- kir bir ressamın kızı olarak dünvaya ge- len sanatcı, henüzçocukken ünlü oldu ve 40 yıllık sanat yaşamında hem iyı para kazandı, hem d'e iletışimin yok denecek düzeyde olduğu bir çağda tüm dünvada adından söz euirmeyı başardı. "Susannah and the Elders" adlı tablo- su. üzerinde açıkça okunabilen bir imza ve tarih bulunmasına rağmen. yüzyılı- rruzın ilk yansına kadar babasının yapıtı sayıbyordu. Bir kadm bedenınin o güne s3» airler,onun ahlaki değerlerini aşağılayan şiirler yazdılar, ressamlar ise onu taklit ederek ve skeçlerini çalarak 'desteklediler'. Ünlü ve zengin bir kadın olarak öldü ve sonraunutuldu. kadar vapılmış en gerçekçi tasvırinın. P yaşında bir kıan ehnden çıkmış olama- yacağı ileri sürüJüyordu. Sonuç olarak resmi. babası Orazio Gentileschi'nin yaptığına ve anlaşılamaz bir sebeple üze- rine kızının imzasını ko>duğuna karar verildi. 1979 yılmda Genmaine Greer. "The Obstacle Race" adlı kitabında, Ar- temisia'nın yüzyıllardır görmezden geli- nen yapıtlannı gün ışığına çıkardı. Greer bu kıtapta şunlan söylüyor: "Eğer Artemisia'nın sanat tarihinde hak ettigi yere gelmesini bekliyorsak, ona ikiyüzlü bir pohpohlama ya da hak etmediğı bir umursamazlıkla yaklaş- maktansa yapıtlannın ilgi çekmesini sağlayacak bır ortam yaratmamız gere- kir. Bence yapılması gereken ilk ış. bir 'Judith Behading Holofernes' tişörtü yaptırmak olmalı." Aylar sûren mahkeme Artemisia. yaşamının ilk 19 yılını Ro- ma'nın sanatçılar mahallesı Via Corso'- da geçirdi. Abıleri gıbi o da babasına çı- rakhk yaparak resme başladı ve küçük yaşta büyük bir yetenek olduğu an- laşıldı. Annesı. o iki yaşındayken ölmüş- tü. Hiç kız kardeşi yoktu. Babasının sa- natçı arkadaşlan eve gırip çıkıyordu. 10 yaşındayken babası Orazio. şıirlennde hakaret ettiğı gerekçesiyle tutuklandı. Gentileschi ailesinin sık sık eve gelen konuklanndan bıri ressam Agostino Tassi'vdı. Tassi, bölgedeki kiliselerde Orazio ile birlikte süslemeler yapmak- taydı. 18 ay içinde, biri ensest ilişkiden biri de kansını öldürtmeye teşebbüsten iki kere tutuklanmıştı. Artemisia'nın ya- şamında dramatik bir değişikliğe sebep olan da bu adamdı. 1612 yılının başlannda Orazio, Papa'- ya birdilekçe yollayarak, Tassi'yi kızma tecavüz etmekle suçladı. 7 aylık suçla- malar ve karşı suçlamalarla dolu bu ola- ğanüstü davanın tutanaklan hâlâ Roma arşivlerinde korunuyor. Bu tutanaklar- da Artemisia olayı şöyle anlatıyor : "O gün Tuzia'nın (Orazio'nun kiracısı) oğ- lunun resmini yapıyordum ki, Agostino içeri girdi. 'Bu kadar resim yeter' diyerek palet ve fırçalanmı elimden alıpTuzia'ya 'Defol buradan' dedi. Ona hasta olduğu- Dava dosyalannda aynca, Agostino'- nun ilk kansına da tecavüz ettiği. kansının kızkardeşınden çocuklan oldu- ğu. kansını öldürtmeve teşebbüs ettiği ve babasına Artemisia ile evlenmek üzere hazırlıklara başlamasını söylediği yaz- makta. Tassi. Artemisia'yı karalayarak kendini savunmava çalıştı. Orazio'nun kendi kıziyla seviştiğinı öne süren Tassi. değil tecavüz etmek, Artemisia ile cinsel ilişkide bile bulunmadığını söyledi. Bu- nun üzerine Artemisia, hakim önünde hemşıreler tarafından bekaret kont- rolünden geçirildi. Daha sonra da. o dö- nerrun yasal uygulamalan gereği. Tassi- nin önünde mahkeme salonunda işken- ceye tabi tutuldu. Parmaklanna teller dolanıpsıkılarak kanatıldı. Artemisia bu uygulamalar sırasında. "Doğru söylüyorum" diye haykınyor- du. Sonunda dönüp Tassi'ye "Bana ver- diğin evlilik yüzüğü bu mu" diye bağırdı. Artemisia Genstileschi'nin keıtdi portresi, 1630. Artemisia'nın kendisine tecavüz eden erkeklerden intikam alışı olarak yorumlananen ünlü vapıtı "Judith Beheading Holofernes", geçtiğimiz aylardalffizfye yönelik bombalama sırasında ciddi hasar gördü. 1 ' ^ a â ^ ^ ^ l ^ ^ V jiPı ^ m HİHİHHH^HHİ mu. ateşimin çıktığıru söyledim. Bana, Çığlık atarak Tuzia'yı çağırdım, ama 'Ben senden daha ateşliyim" dedi. Benı gelen giden olmadı. İşini biünnce beni yatak odasına itip kapıyı kitledi. Sonra bıraktı. Masadan kaptığım bıçakla üze- göğsümden tutarak ve dizini bacak- rine yurüyüp, "Beni kirlettiğın icin ölme- lanmın arasına sokarak beni yatağa ittı. yi hak ettin' dedim. Bunun üzerine be- nimle evleneceğine söz verdi." Tutanak- lara göre. o günden itibaren Agostino. Artemisia'yı olayın üzerinden bir yıl ge- çip de Orazio davayı açana kadar, kendı malıgibikullandı. ^ _ ^ dehası İngiltere'de hiçbirzaman anlaşılamadı. Herkes onun yapıtlannı hastalıklı ve aşırı buluyor. Oysa aslında dünyadaki en önemli konulan ironik bir dilleelealmış. Kördüğüme dönüşen mahkeme aylarca sürdü. Mahkeme kayıtlan, bugün oldu- ğu gibi 400 yıl önce de tecavüz davasının. suçlu değil kurban üzerinde yoğun- laştığını ortaya koyuyor. 1%5'te dünyaca ünlü ressam Son belge, ışkenceden gecırilen bir tanığın Artemisia'nın çeşitli erjceklerle mektuplaştığı yolunda ifade v'erdiğini belgeliyor: ancak mahkemenin verdiği karar belli değil. Ama sonuç ne olursa olsun, kaybeden Artemisia oldu. Hemen evlendirilerek Roma'dan uzaklaşünldı. Floransa'ya yerleşen Artemisia, Flo- ransa Akademisi'ne başladı; böylelikle akademiye kabul edilen ilk kadın oldu. 1622 yılında henüz 22 yaşındayken, yanında kocası olmaksızın cocuğuyla Roma'ya geri döndü. 1625 yıbnda artık dünyaca ünlü bir ressam olan Artemisia'nın tablolan, te- cavüz ve davanın getirdiği aşağılanmış- lıklara karşı kin kusması olarak yorum- lanıyor. Özellikle, Incil'deki Judith ve Holofernes hikayesinden esinlenerek yaptığı tablolar bu yoruma yakın dü- şüyor. Bu öyküye göre, Judith düşman- lannı önce baştan çıkararak sonra da kafalannı keserek halkıru kurtanr. Ar- temisia'nm Judith'i ise, açıkça tecavüz- cüsünden kanlı bir intikam alan bir kadın olarak yorumlanır. ölfimü iki şiirle kutlandı Günümüzün şiddeti bol toplumlan- nda bile. bu sahnenin soğukkanlıhğında insanın kanını donduran bir yön var. Ancak bu konular. o dönemin birçok ressamına esin kaynağı olduğundan, Ar- temisia'nın özel duygulannı ne derece yansıtüğı tartışma konusu. Dahası o dö- nemde ressamlar ne konulannı ne de çalışma yerlerini kendileri seçecek kadar özgür değildi. Nitekim Artemisia, ha- yatının büyük bölümünü iş için Avru- pa'nın bir ucundan bir ucuna dolaşarak ve son 20 yüını da. iş gereği, nefret ettiği Napoli'de geçirmek durumunda kaldı. 1635 yıbnda Floransa'da lamdığı Ga- lileo Galilei'ye yazdığı mektupta, Avru- pa'nın tüm krallannca onur- landınldığını yazmıştı. Bulunabilen di- ğer mektuplan ıse. patronlanna yazdığı ve genellikle pazarlık yaptığı mektuplar. 56 yaşındayken son yazdığı mektubun- da. sekız adam \e bır köpekten oluşan tablosu için pazarlık yapıyordu. Artemi- sia'nın birçok tablosu gibi, bu mektupta sözü geçen resmin de nerede olduğu bi- linmiyor. Sanatcı 1653 yıbnda öldüğünde. ölü- mü iki şiirle kutlanmıştı. Bunlardan bıri, sanatçıdan ""Bir zamanlar erkeklerin etiydi, şimdi solucanlann" diye söz edı- yor. Bir diğerinde ise, kocasının başına kazıdığı boynuzlann üzerinden dünyaya açılan bir kadın olarak betimleniyor. Ar- temisianın Napoli'de gömüldüğü bilini- yor, ama mezar taşı bugüne kadar bulu- nabılmiş değil. Modern resmin ustalanndan Jean Dubuffet'nin yüzden fazla yapıtı Hirsshon Müzesi'nde sergileniyor Titiz, ironik ve entelektüel birişadamıKiUtür Senisi- İlk çıkışım II. Dünya Savaşı'nın hemen ertesinde 1944 yılında Paris'te açtığı sergiyle yapan modern resmin ustalanndan Jean Dubuffet'nin 100'ü aşkın yapıtı Amerika'da Hırss- horn Müzesi'nde sergileniyor. Bu ilk sergisinden 1985'de 83 yaşındayken ölü- müne dek sanat çevrelerinde birçok sa- natçının hayahni kurduğu kabulü gö- ren. daha yaşarken üne kavuşan Dubuf- fet, var olan sanat kurumuna en çok eleştiri getiren, sanat çevrelerinin kirli çamaşırlanru ortaya koyan bir res- samdı. Yapıtlanrun Paris ekolünün bir anti- tezini sunduğu söylenen Dubuffet. Pa- ris'in en saygın ressarru olmuştu. Yerle- şik sanata ve ustalara saldıran. onlara karşı olduğunu her fırsatta ilan eden Dubuffet'nin vaşamında bu birçelışkıy- di. Şimdı Hirsshhorn Müzesi'nde,belki de son 20 yıldır Amerika'da açılan en kapsamlı sergiyle bir kez daha sanatı \e yapıtlan gündeme gelen Dubuffet, Sart- re, Camus ve Orwell'in yapıtlannın yaygmlık kazandığı. Francis Bacon, Al- berto Burri ve Luciana Fontana'nın Av- rupa'nın sanat atmosfen üzerinde etki- lerini göstermeye başladıklan bır dö- nemde yapı- tlannı ortaya koydu. 1901'de Bou- dın. Brague gibi bırçok ünlü sa- natçıyı yetıştir- miş bır liman kenti olan Le Havre'da do- ğan sanatcı, 1942 yılında şa- rap tüccarhğı işini resimle ilgi- lenmek için bıraktı. Titiz bır işadamı ve ıro- niyi seven bır kişi olarak Du- buffet. müşteri- lenne gönderdi- ği şarap tıcareti- ni bildıren mek- tuplarda yeni bır işe. resim işi- ne başladığını duyuruyordu. Şarap tüc- carhğım bırakmasmdan kısa bir süre sonra ilk sergısinı açan Dubuffet, hayatı boyunca, sanatma kaynakhk edenin Pi- casso gibi büyük ustalann yapıtlan ol- madığını, büyük bir hayranlık duyduğunu ıfa- de ettiği akıl has- talan. çocuklar, mahkumlar ve marjinal insan- lann yapıtlan- ndan esmlendi- ğini özelıkle vur- auladı. " Dubuffet bu marjinal grup- lann yapıtlannı "art brut" ola- rak adlandın- yordu. Sanatcı en büyük düşü- nün de kentler- deki bütün müze ve kütüphaneleri yıkarak kentin ortasına "unu- tuşun" anısına bir heykel dik- mek olduğunu söylüyordu: "Geçmişi ve onunla gelen her şeyi yıkmamıza izin ve- rin." Tüm bu radikal söyleme karşın "Touring Oub",1946. Dubuffet sanat yaşamında çok başanlı oldu. Sanatı McDonalds'ın hamburger- leri kadar tahmın edilebilır ve sıradan olana dek bir bilmeceyi tamamlayan seri parçalar diyebileceğimiz çok hoş tablolar yaptı sanatcı. Muhalif sanatcı bir işadamı olmuştu. Hirsshorn Müzesi'ndeki sergi işte Du- buffet'nin, yapıtlan sıradan olarak kanıksanmadan önceki dönemde, resim hayatının en verimli yıllan olan 1943- 1963 arasında yarattığı resimleri bir ara- yagetiriyor. Eleştirmenlere göre Dubuffet "art brut" yapıtlanna özenmiş olabılır. ama yaşamı boyunca hep Parisli bir entelek- tüel olarak kaldı. Bu. yapıtlan art brut yapıtlan ile karşılaştınldığında da açı- kça ortaya çıkıyor. Dubuffet'nin savaş zamanı Pans'- inden ahlaksız ve ahmak bir çılgınlık içindeki insanlan parlak figürler olarak resimleyen yapıtlan, hiçbir zaman sa- natçının olmasını istediği kadar şok edi- ci y a da radikal olamadı. Dahası sanatçmın başansı Klee ve Miro gibi sanatçılann başanlanna da- yanıyordu ve hor gördüğünü sık sık be- lirttiği Pans ekolü ressamlanndan da güç aldı. Bilar'da bugün Kültür Senisi- Bılar İstanbul tarafından düzenlenen yaz seminerleri sürüyor. "Dünyada NelerOluyor"' seminerinin bugünkü konusu."Askeri Gelişmeler". Biİar'ın Bevoğlu'ndaki binasında düzenlenen seminerin başlama saaü 19.00. Semınere konuşmacı olarak katılacak olan Haluk Gerger \ c Talat Turhan. dün\ adaki son askeri gelışmeleri. paktlan. bölgesel sa\ aşlan, silahlanma va sılahsızlanma çabalannı ele alacaklar. "Korku" semineri kapsamında bugün aynı saatte Yavuz Erten "Fobiler"konusunu ele alacak. Semınerlere yann da devam edilecek. Yann saat 19.00'da .\li Akay. geçen hafta başladığı "Postmodern Çekiştirmeler" başlıklı seminer dızisıne de%am edecek. İstanbulL Tarih ve Deniz Şenliği'ndebugün Kültür Senisi- Bu \ ı! ilk olarak düzenlenen istanbul 1. Tanh ve Denız Şenliği devam ediyor. Tarih Vakfı'nın eşgüdümünde. denızle ilgıli bellı başlı meslek kuruluşlannın işbırliğı ile düzenlenen şenlikte bugün. dün başlayan Tarih ve Deniz Sempozv umu'na devam edilecek. Sepetçıler Kasn'ndaki sempozyumun başlama saati 10.00. Ender Güze> 'in \ aptığı "Deniz Şehitleri Anıtı" Ahırkapı'da saat 10.00'da açilacak. Saat 21.00'de İstanbul Devlet Opera ve Balesi'nin suüstü platform üzerinde sergile>eceği bale gösterisi Galata >e l nkapanı köprüleri arasında gerçekleştirilecek. Şenlik boyunca her gün dü/enlenen tarihi \e askeri bina gezilerinin bugünkü programında saat 9.30'da Taşkızak Tersanesi gezisi \ar. Şenlik kapsamında Tepebaşı TL'YAP'taki "İstanbul \e Deniz Sergisi" ve Kalamış Marina'daki "Şenlik Pa/an" da devam ediv or. İstanbul 1. Tarih ve Deniz Şenliği'nde tüm etkinlikler ücretsiz olarak düzenlcnisor. Stone'unfilm 'Sliver'aklandı Kültür Senisi - Sharon Stone'un. başrolünu \V illiam Baldvvin \ e Tom Berenger'la pay laşüğı 'Slher'adlıfılmı.ABD'de kesıntisizgöstenm hakkını kazandı. Film şırketiy le. fılmın birçok yerinin kesilmesını isteven denetlemekurulu arasında geçen uzun mücadele sonunda kurul. fılmin muzır olmadığına oy birliğiyle karar verdi Başrolünü Harrison Ford'unoynadıa Tehlikeli Oyunlar-Patriot Games" adlı fılmin yönetmeni Ptıilip Noyce'un yönettıği fılmdeStone, yakın zamanda sona eren evliliğjnin olumsuz anılannı unutmaya çalışan kitapeditarü Carly Norns'ı canlandınyor. Carly, Manhattan'da bir gökdelene taşınır, binada bir süredır ölümlesonuçlanangjzemlıkazalaryaşanmaktadır. Romantik ve çabuk incınebilır karakterdeki \ e değişık bir macera arayışındaki Carly, komşulanndan yakışıklı. zengin bekarZeke Hawkins'e( NVillams Baldvvin) aşık olur. Diğer komşusu Jack Landsford iTom Berenger)de, yaşanan cinayet olay lannı çok satan romanlara dönüştüren ve binada olan cinayetleri aydınlatmaya çalışan biridir. Fromm'dan'Erdemve Mutluluk' Kültür Senisi - Bütün dün> ada en çok ilgi gören yazarlardan bin olan Eric Frommun "Erdem ve Mutluluk" adlı kilabı Türkıve İş Bankası Kültür Yayınlan arasından yayımlandı. Dr. Ayda Yörükan'ın çevirdığı kitap. ahlak psikolojisi üzerine bır ınceleme nıteliğinde. 'Yeni Freud'çulann önemli bir temsılcisi sayılan Eric Fromm, "Özgürlükten Kaçış" adlı kitabından sonra. psikanalizin en önde giden düşünürlerinden biri olarak görüldü. Fromm'un yapıtlan >alnızcapsıkoloji.sosyolojı. felsefevedinalanlanndakıuzmanlann değil. kamuoyunun da büyük ılgjsinı çekmıştır. Fromm'un kendısi tarafından, "Özgürlükten Kaçış"ın birdevamı sayılan. "Erdem ve Mutluluk" adlı kitabında: "Problem. Hümanıst Ahlak Anlayışı: Yaşama sanatına temel olması gereken uygulamalı bilim. İnsan Tabıatı ve Karakter. Hümanist Ahlakın Problemleri ve Bugünün Ahlak Problemi" başhklannı taşıyan bölümleryeralıyor. Yazarbu kitabında, "insanın kendi benliğını v e kendi ımkanlannı gerçekleştirmesinı sağlay an normlar. değerler ve ahlak problemi" üzerinde duruvor. Sharon Stone Robin WMiams ve Michael Keaton'danfilmler Kültür Senisi- "The Mayor of Castro Street" fılminin başrolü ıçın sınema kulislerinde Robin Williams"ın adı geçıyor. Fılmde 1978 yılında öldürülen San Francisco Beledıye Başkanı Haney Milk'ın ha\at hikayesi ar.latılıy or. Bu arada Kevin Klein'nin de bu role ilgi gösterdiğı söylentilerarasında. Buaşamada fılmin yönetmeni Gus Vant Sant ıkı oy uncu arasında bir secim yapmak zorunda. Öte yandan "Batman"filminın başrol oyuncusu Michael Keaton. şu sıralar "My Lıfe" fılminin çekimlerine hazırlamy or. Filmin yönetmenliğini Joel Rubin yapıy or. Filmde ölüm döşeğinde olan bir adamın son günleri anlatılıyor. Kansı hamile olan adamın amacı, son günlerini fılme alıp çocuğuna babasının nasıl biri olduğunu göstermektir. Keaton'nın bu fılmdeki eşi rolünü Nichole Kidman üstlenmiş. _FESTİVALDE BUCÜN I • Ava İrini: İsrail Oda Orkestrası. Shlomo Mintz, 18.30 FESTIVALDE YARIN # • AKM Büyük Salon: Londra K.ralıyet Balesi (üç eser), 21.30 • Ava İrini: İsrail Oda Orkestrası. Shlomo Mintz. 18.30.