Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 TEMMUZ1992 PAZAR HABERLER Koalisyonun ikinci sınavı • ANKARA(ANKA)- Koalisvon hükümetı ikinci seçim sınavmı kasım ayında Istanbul veİzmir'deki 11 büyük ilçede verecek. Yûksek Seçim Kurulu, kasım ayında seçim yapılacak merkezleri belirledi. Yaklaşık 2 milyon secmenin sandık başına gideceğı ve bir genel seçim havasında geçmesi beklenen yerel ara secimler siyasi parüler arasında büyük bir yanşa sahne olacak. YSK'dan ahnan bilgiye göre belediye başkaru, belediye meclis üyeleri ve il genel meclisi üyeleri seçimı yapılacak ilçeler şöyle: "Istanbul: Avcılar, Bağalar, Güngören-Bahçebevler, Maltepe, Sultanbeyli, Tuzla. Izmir: Çiğli, Gaziemir, Balçova. Narlıbahçe." DYP'li Tekin'in düğünü • ADANA (Cumhuriyet Gûney ÜJeri Bürosu) - D YP Adana Milletvekılı Turgut Tekin'in düğününe Başbakan Süleyman Demirel ile çok sayıda bakan ve milletvekilinin de katılacağı bildirildi. Davet edilenlerin tamamının katılması durumunda düğünü yaklaşık 7 bin kışının ızlemesı beklenıyor. DYP'nin Adana 3. bölge milletvekili olan Turgut Tekin'in. bu akşam DSfbaraj tesıslerinde Dr. Süheyla Ozgören'le yapılacak nikah töreni ve düğününe Başbakan Süleyman Demirel de katılacak Başbakan Demırel'in, saat 20.00'de başlayacak törene. İstanbul'dan uçakla gelerek katılacağı bıldınldı. Başbakan Demırel'in, Tekin ve Özgören'in yüzüklennı taktıktan ve töreni bir süre izledıkten sonra geldiği Ana adlı uçakla tekrar İstanbul'a döneceği belırtildi. Törene Başbakan Demirel'in yanı sıra 10'un üzennde bakarun da katılmasının beklendıği bildirildi CHP'nin öçüncö toplantısı • İZMİR (Cumhuriyet Ege Bürosu)- CHP'nin 9 Eylül'de toplanacak kurultayı öncesi eğilimleri belirlemek amacıyla yapılan toplantılann üçüncüsü bugün İzmir'de gerçekleşürilecek. Bölge toplantısına İzmır. Manisa. Aydın. Deıuzli. Uşak ve Muğla illerinin son kurultay delegelennın katılacaklan bildinldi. Çınar Sinaması'nda yapılacak toplantıya, SHP ve DSP'nin bu illerdeki ıl başkanlan ıle ilçe başkanlanrun da davet edildığı belırtildi. Bölge toplantısına 133 eski CHP delegesının katılacağı öğrenildi. TİKP toplanıyon • tçPolitikaServisi-12 Eylül asken darbesiyle kapatılan partilerin yeniden siyasi faaliyetlerine olanak tanıyan yasanın yürürlüğe girmesinden sonra, Türkiye Işçi Köylü Partisi (TİK.P) de geleceği hakkında karar vermek üzere merkez komite bazında bir araya geliyor. Diğer siyasi partilerle birlikte kapatılan TIKP'nin Genel Başkanı Doğu Pennçek, partinin merkez komitesı üyelerini, 25 temmuzda toplantıyacağırdı. Perinçek, merkez komitesi üyelerine yazdığı çağn mektubunda şöyle dedi:" 19 Haziran 1992 tarihli, 3821 sayılı yasaya göre, sizin de son merkez komitesi üyeleri arasında bulunduğunuz Türkiye îşçi Köylü Partisı'nin geleceği hakkında bir karar vermek durumundayız. Bu amaçla toplanuya kaülmanızı dilerim." PKK'dan baskın: 3 ölü • DİYARBAKIR/ ADANA (Cumhuriyet) - Diyarbakır'ın Dicle ilçesi Kelekçe köyüne baskın düzenleyen PKK militanlan üç kişiyi öldürdü, iki kişiyi de yaraladı. Adana'da da kardeş iki köy korucusunu öldürenlerin yapılan araştırmalar sonucunda yakalandığı açıklandı. Oncekı gün meydana gelen olayda Dicle'nin Kelekçi köyüne saat 21.00 sıralannda baskın yapan bir grup PKK'b köyde devlet yanlısı olarak tanınan Ahmet Çiçek, Adem Çiçek ve Ali Taner'i öldürdü. Saldında Ahmet Akyüz ile Hüseyin Çiçek de yaralandı. 8 temmuzda Mersin'den Siirt'e giden bir yolcu otobüsündeeski köy koruculan Hüseyin ve Nuri Esen kardeşleri indirip öldüren üç PKK'bdan ikisinin yakalandığı açıklandı. 1978'de ilkokula başlayanlar bugün 20 yaşında. 78 kuşağı olağan yönetimle hâlâ tanışamadı Olağanüstühal Türkiye'ninyazgısı mı? Prof.ZAFERÜSKÜL Türkıye'de olağanüstü hal 19 Mart 1984'ten beri uygulanı- yor. 12 Eylül sıkıyönetimınin kaldınldığı illenn büyük ço- ğunluğunda, olağan yönetime geçmeden önce olağanüstü hal ilan edıldi. Olağanüstü hal, 1984'ten ben her dört ayda bir TBMM'nin gündemine geldi, bazı ıllerde kaldınldı, bazılann- da ilan edıldi, banlanada uza- tıldı. Güneydoğu dışında, ola- ğanüstü hal, en son İstanbul'da 19 Kasım 1988'de kaldınldı. Güneydoğu Anadolu'da on il- de ise olağan yönetim biçimi olağanüstü hal oldu. Olağanüs- tü halin öncesinde yaşanan sıkı- yönetim de eklenirse, bu illerin bazılannda yaşanan olağanüs- tü yönetim süresi toplam on üç yıl altı ayı geçti. 1978'de yedi yaşında ilkokula başlayan gençler, bugün yirmi yaşlannı geçtiler. Onlar, olağan yönetimi yaşamadılar. Olağanüstü hal yönetimi, olağanüstü de olsa bir hukuk rejımı o'arak nitelenir. Anayasa Mahkemesı de öyle diyor:" An- cak, demokratik ülkelerde ola- ğanüstü yönetim usulleri, hu- kuku dışlayan keyfı bir yönetim anlamma gelmez... Yürütme organına önemlı yetkiler ver- mesine, hak ve özgürlüklen de önemlı ölçüde sırurlandırması- na karşın demokrasılerde so- nuçta bir 'hukuk rejimi'dir." Bakalım, Türkiye'de de öyle mı? 1982 Anayasasf nda Olağanüstü Hal Şiddet hareketlerinin yaygın- laşması ve kamu düzeninin cid- di şekilde bozulması üzerine olağanüstü hal ilanını anayasa- nm 120. maddesi düzenlıyor. Bu tür olağanüstü halin ilan edilebilmesi ıçin "Anayasa ile kurulan hür demokrası düzeni- ni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olaylan sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması" gerekir. Anayasa, olağanüstü hal ila- nı yetkisini, cumhurbaşkarunın başkanbğında toplanan Ba- kanlar Kurulu'na veriyor. Böy- lece, olağanüstü hal ilaru kara- nna cumhurbaşkanını da ortak ediyor. Aynca Milli Güvenlik Kurulu'nun görüşünün de alın- mış olması gerekıyor. Kuşku- suz, MGK'nın göriişü tavsiye niteliğindedir. bağlayıcı değıl- dir, ama bu görüş ahnmadan da olağanüstü hal ilan edile- mez. Cumhurbaşkanının başkan- hğında loplanan Bakanlar Ku- rulu. olağanüstü hali yurdun bir ya da birden fazla bölgesin- de ya da tümünde ilan edebilır Olağanüstü hal, en fazla altı a> süreyle ilan edilebilir. Olağanüstü hal ilanının he- men ardından, TBMM'nin devreye ginnesi gerekiyor. Olağanüstü hal ilanı karan Resmi Gazete'de yayımlanıp hemen TBMM'nin onayına su- nulur. Anayasaya göre TBMM tatılde ıse "derhal' toplantıya çağnlır. TBMM, olağanüstü hal ilanı karannı onaylayabilir. redde- debilir ya da süresini değiştire- biür. TBMMce onaylanan olağa- nüstü halin süresinin dolması durumunda, Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin süresinin uza- tılmasını TBMM'den istemez- se, olağanüstü hal kendiliğın- den sona erer. Ancak Bakanlar Kurulu, TBMM'den olağanüs- tü halin kaldınlmasını da iste- y ebilir. Uygulamada durum ge- nellikle boyle oldu. Bakanlar Kurulu, süresi so- na erecek olan olağanüstü halin uzatılmasını da isteyebilir. Bu istek, anayasaya göre her defa- sında en fazla dört ay içinde olabilir. Bu istek karşısında da TBMM, olağanüstü hali uzata- bileceği gjbi kaldınlmasına da karar verebilir. Olağanüstü halin ilanı ve TBMM'de onaylanmasından sonra ne olacak? Olağanüstü hal yönetimi hangj yönetim bi- rimi olacak? Bu yönetimin yet- kileri neler olacak? Yurttaşlar ıçın getirilecek para. mal ve ça- lışma yükümlülükleri neler ola- cak? Temel hak \e özgürlükler nasıl sınırlanacak ya da durdu- rulacak? Olağanüstü halin ge- rektırdığı önlemler nasıl ve han- gi biçimde alınacak? Görevlile- rin yetkileri neler olacak. du- rumlannda ne gibi değişiklikler olacak? Olağanüstü yönetim usulleri neler olacak? Bu soı u- lann yanıtını, anayasanın 121. maddesine göre Olağanüstü Hal Kanunu verecek. Bu nok- tanm altını çizelim: Yukandaki sorulann yanıtını Olağanüstü Hal Kanunu verecek. Ancak kanun koyucu, temel hak ve özgürlüklerin smırlan- ması konusunda sınırsız yetkı- lere sahip değildır. Anayasanın 15. maddesine göre olağanüstü GUNEYDOGU'DA OLAĞANÜSTÜ YILLAR SUNUŞ İç PoHtika Servisi-Türk siyasi ıarihinde örneklerine sık sık rastlandığı, yakından tanındığı, ceremesı çekildiği, öyleya da böylegelipgeçebüeceği içîn neredeyse kanıksanmış bir ihtıyaüa karşılanırdı olağanüstü haller, sıkıyönetimler. Sonu çoğu kez darbeyle noktalanırdı, cansıkıcı olağanüstühallerın, sevimst sıkıyönetimlerin. 60 'ta da 70 'te de 80'dede böyle olmuştu. Ama bundan tam sekiz yıl önce Doğu ve Güneydoğu 'da ilan edilen Olağanüstü Hal'in özelbir hali vardı hesaplara,. ölçülere belkide tahminlere uymayan. İlan edüdığinde aylarınyıllara ekleneceği, kimsenin aklına gelmemişti. "Olacak tabıi, orada adam öldürülüyor", "Daha iyi önerisiolan varmı", "Bizdeistemeyizama...", "Terörünkökükazınana.akankanduruluna kadar...",' 'Gayet tabii hukuk devleti içinde...",''Seneye bu dağlardapiknık yapacağız sözleriylegelipgeçtiolağanüstü8 yıl. Türkiye'nin doğusu vebatısı, bölücülük kaygısmın gıttikçe artan ıvmesiyle ikiayrı bölgeye ayrüdı. Kuralları dayasaları da birbirine benzemeyen, gündelikyasamı birbirinden ayrılan. Siyaset bilimcilerdemokrasiyle baskı rejiminin bir arada olamayacağını birleşik kaplar teorisiyle açıklamaya, haliyle ' 'uyarmaya'' çalıstı. Olağanüstü halin, halinden rahatsızlık duyan kimipolitikacdar da ''Olağanüstü rejimin olağanlaştığı' 'ndan söz etti. Gerçi Türkiye bölünmemistiama ne doğu batıya, nedebatı doğuya benzer olmuştu artık. Garp cephesinde çoğu kez yenibirşey yoktu, sekızyüdır Şark cephesinde de... Güneydoğu'da 8 > ıldır uygulanan olağanüstühal, kunmüanyla da varlığını perçiıuedi. Özel tim ve korucu sözcükleri ilk ağızda akla bölgeyi getirdi. 8 \ ıla üç vali sığdı. Hayri Kozakçıoğlu süper vali olarak tanındı. Necati Çetinkaya olayb ve tatsız, şöyle bir gelip gecti. Arananu kan" Ünal Erkan oldu. hallerde anayasada öngörülen güvencelere aykın tedbirler ala- bilir, ama anayasaya aykın ted- birler alırken bile mılletlerarası hukuktan doğan yükümlülük- leri ihlal edemez ve sınırlama- lar. durumun gerektirdiği ölçü- de olmak zorundadır. 1982 Anayasası, kanun ko- yucuya çok geniş yetkiler veri- \or. ama yıne de dokunulmaz bıralan bırakıyor:" .. savaşhu- kukuna uygun fıiller sonucu meydana gelen ölümler ile ölüm cezalannın ınfazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevı varlığının bütünlü- ğüne dokunulamaz; kimse din, \ icdan. düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütüle- mez; suçluluğu mahkeme kara- n ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz." Yani yargısız infaz, işkence yasaktır. insanlar düşünce ve ınançlanndan ötürü suçlana- maz; güvenlik güçleri -asker ve sivil- ne yargıçtır ne de ceza in- faz memuru. Anayasa böyle diyor ve ya- sayla düzenlenecek konulan da tek tek sayıyor. Yine anayasa, uygulamayla ilgili olarak cum- hurbaşkanının başkanbğında toplanan Bakanlar Kurulu'na, bir yetki kanununa gerek olma- dan, olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri çı- karma yetkisi veriyor. Yasayla düzenlenecek konu- lar ayn. kanun hükmünde ka- rarnamelerle düzenlenecek ko- nular ayn. Bakalım, anayasanın bu dü- zenlenmesine uyulmuş mu? Olağanüstü Hal Kanunu Anayasa bir konunun yasay- la düzenlenmesini öngörmüşse. bu konu ancak yasayla düzen- lenir, yasa dışında başka bir metinle, örneğin kanun hük- münde karamameyle düzenle- nemez. Anayasa Mahkemesi de aynı düşüncede. Anayasanın Olağanüstü Hal Kanunu'yla düzenleneceğıni belirttiği hususlan düzenlemek üzere yasa koyucu, 25 Ekim 1983 tarihinde Olağanüstü Hal Kanunu'nu kabul ettı. Zama- nın yasa koyucusu Danışma Meclisi'ydi. Olağanüstü Hal Kanunu acaba 1982 Anayasası'na uy- gun bir yasa mıdır? Bunu de- netleme olanağı yok. 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu, ana- \asanın geçici 15. maddesinin koruması altındaki yasalardan. Bu yüzden de anayasaya aykın- üğı iddıa edılemez. Hukukun üstünlüğüne dayalı demokratik bir rejimde, olağanüstü halin de bir hukuk rejımi olduğunu be- lirtmiştim, Anayasa Mahkeme- si de aynı düşüncedeydi. Huku- kun üstünlüğü ise bir yasanın anayasaya uygunluğunun de- netlenebilmesini gerektirir. Olağanüstü Hal Kanunu'nun anayasaya aykınlıği ileri sürü- lemıyorsa. Türkiye'de huku- kun üstünlüğü nerede kaldı? Sayın Başbakan'a ve Başba- kan Yardımcısf na ilk soru: 1982 Anayasası'nın geçici 15. maddesi ne zaman yüriirlükten kaldınlacak? Olağanüstü Hal Kanunu. yürürlüğe girdiğı tarihten beri yedi kez değişikliğe uğradı. Anayasa, bir konunun ya- sayla düzenlenmesini öngör- müşse, bu konu ancak yasayla düzenlenır ve daha sonra yasa- da yapılacak değişiklikler de ancak yasayla gerçekleştirilır Anayasa Mahkemesi de böyle düşünüyor ve karannda açıkça yazıyor: "Olağanüstü hal >asa- sında yapılacak bir değışıkbğın mutlaka yasayla yapılması zo- runludur." Oysa, Olağanüstü Hal Ka- nunu'nda yapılan yedi değişik- lığın yalnızca bir tanesi yasayla yapıldı. Geriye kalan altı deği- şiklik, yalnızca olağanüstü ha- lin gerekh kıldıği konulan dü- zenlemek amacıyla çıkanlabile- cek kanun hükmünde kararna- melerle gerçekleşürildı. Bu ko- nuda çıkanlan ilk kanun hük- münde kararname, 4 Haziran 1984 tarihli ve 201 sayılı Kanun Hükmünde Kararname. On- dan sonra 259,413.421,425 \e 427 sayılı kanun hükmünde ka- rarnameler de Olağanüstü Hal Kanunu'nda değişiklikler ger- çekleştirdi. Olağanüstü Hal Kanunu'- nun kanun hükmünde. karar- namelerle değiştirilmesi, 1982 Anayasası'na bile aykmdır. Anayasa Mahkemesi. bu aykı- nlıği, 425 sayılı kanun hük- münde kararname nedenivle saptadı. Mahkeme 425 savılı kanun hükmünde kararname- nin Olağanüstü Hal Kanu- nu'nda değışıklık yapan 1,2 \e 3. maddelerinı, anayasaya aykı- n bularak iptal etti. 413 ve 421 sayılı kanun hük- münde kararnameler, Bakan- lar Kurulu'nca >-ürürlükten kaldınldı 425'in yasa değjşıkli- ğı yapan hükümlen ıptal edıldi. Ama, 201. 259 ve 427 savılı ka- nun hükmünde kararnamelerin Olağanüstü Hal Kanunu'nu degişürenhükümlerihâlâyürür- lükte. Çünkü bunlar da\a ko- nusu olmadı. Sayın Başbakan ve Başba- kan Yardımcısf na ıkıncı soru: Anayasaya aykınlıği Anayasa Mahkemesi'nin emsal karany- la açık seçik ortada olan kanun hükmünde kararname hüküm- len ne zaman yüriirlükten kal- dınlacak? Olağanüstü Hal Kanunu'- nun kanunla değil de olağanüs- tü hal kanun hükmünde karar- nameleriyle değıştirilmesini an- lamak o kadar zor değil. De- ğişiklikler kanunla yapılsaydı, bu değışiklik kanunlan Anaya- sa Mahkemesi'nin denetimine tabı olacakü. Oysa, 1982 Ana- yasası'na göre olağanüstü hal kanun hükmünde kararname- lennin Anayasa Mahkemesi'n- de iptal davasına konu olması mümkün değil. ANAP Meclis çoğunluğu, Anayasa Mahke- mesi'nin denetiminden kaçmak için yasa değişikliklenni kanun hükmünde karamamelerle yaptı. ANAP çoğunluğu diyo- rum çünkü, yukanda andığun kanun hükmünde kararname- lenn hepsi ANAP iktıdan dö- neminde çıkanldı. Anayasa Mahkemesi. bu uygulamanın, "Anayasa'nın temelinı oluştu- ran hukuk devleti ilkesiyle bağ- daşmaz" olduğunu belirtiyor. Şımdikı Meclis çoğunluğu, "hukuk devleti ilkesiyle bağ- daşmaz" olan bu durumu ne- den sürdürüyor? Görüldüğü gibi, Olağanüstü Hal Kanunu, içeriğine bakma- > a gerek olmadan, kendisini de- ğiştiren kanun hükmünde ka- rarnamelerle birlikte, hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmıyor. Bir de olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri ne daha genel olarak bakalım. Olağanüstü hal kanun hükmünde karannameleri Olağanüstü hal kanun hük- münde kararnameleri. bir yetki kanununa gerek olmadan, cumhurbaşkanının başkanlı- ğında toplanan Bakanlar Ku- rulu'nca, olağanüstü halin ge- rekli kıldıği konularda çıkanla- bıür. Bu tür kanun hükmünde ka- rarnameler. olağanüstü hal ilan edilen bölgede ve sürede uygu- lanmak üzere çıkanlabilir ve uygulamaya yönelik olmalıdır. "Olağanüstü halin gerekli kıldı- ği konular. olağanüstü halin neden ve amaç öğeleriyle sınırlı- dır." Bunlar, "Somut ve özgül tedbir ve kararlar" olmak zo- rundadır. 1984 yıhndan beri, hepsi de ANAP iktidarlan döneminde olmak üzere. toplam 18 olağa- nüstü hal kanun hükmünde ka- rarnamesi yürürlüğe konuldu. Bunlardan bir bölümü, Ola- ğanüstü Hal Kanunu'nu değiş- tiren kanun hükmünde karar- namelerdi ve bu yüzden de ana- yasaya aykındır. Bunu daha önce anlatüm. Bir bölümü, Olağanüstü Hal Bölge Valiliği kurulmasına ve Olağanüstü Hal Bölge ValiliğT- nı kuran kanun hükmünde ka- rarnamenin değiştirilmesine ılışkindir. Bunlara biraz sonra değıneceğim. Bir bölümü ise olağanüstü hale ibşkin ek tedbirler abnma- sına ibşkindir. Bunlann en ün- lüleri 424 ve 430 sayılı SS (San- sür-sürgün) karamameleridir. 424 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, bilindiği gibi Ana- yasa Mahkemesi'nce iptal edi- leceği anlaşıbnca yüriirlükten kaldınlmış. yerine 430 sayılı ka- nun hükmünde kararname çı- kanlmıştı. Bu kanun hükmünde karar- nameler, hem olağanüstü hali Olağanüstü Hal Bölgesi'nin dı- şına taşınyor hem de Olağanüs- tü Hal Bölgesi içinde. asbnda Olağanüstü Hal Kanunu ile ön- gürülmesı gereken, bazı ek ön- 'emler alınmasına olanak sağh- ordu. Olağanüstü hal uygulaması- nı olağanüstü hal bölgesinin dışına taşıran kanun hükmün- de kararnamelere, "mücavir il" kavrammı icat eden 285 sayılı kanun hükmünde kararname ile değişikbklerini de eklemek gerekir. Dizinin başında olağanüstü halin nasıl ilan edileceğini açık- lamıştım. Cumhurbaşkanının başkanbğında toplanan bakan- lar kurulu. olağanüstü hal ilan eder %e bunu yaparken olağa- nüstü halin uygulanacağı böl- geyi ve süreyi belirler. TBMM* daha sonra olağanüstü hali uzatabilir. Olağanüstü Hal Kanunu, ancak olağanüstü hal ilan edi- len bölgede uygulama alanı ka- zanır. Olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri ise, zaten uygulamayla ilgib olarak çıkanlmak zorundadır. Dolayı- sıyla, olağanüstü hal bölgesi dışında olağanüstü hale ilişkin yetkilenn kullanılması söz ko- nusu olamaz. Bu elbette. hukuk devleti an- layışının sonucu. ANAP anla- yışı böyle olmadı. Önce "müca- vir iller" ıcat edildi ve Olağa- nüstü Hal Bölge Vabsi'nin yet- kisini bu illerde de kullanması öngörüldü. Yani, karamame- lerle, usule aykın olarak, ana- yasaya aykın olarak mücavir il denilen yerlerde de olağanüstü hal ilan edılmış oldu. Sürecek