Katalog

13KASIM1992CUMA CUMHURİYET SAYFA YURTHABERLERI 13 YENIILLER AKDAHAN 'Vatandaşmordkazıandı9 Daha dün Ardahan'dan gitmek isteyen vatandaş bu düşüncesinden "şimdilik" vazgeçmiş görünüyor. Ardahanlı beklemede. İl olduktan sonra devlet ve hükümetten beklentiler artmış, "Bundan sonra neler olacak" bekleyişi başlamış KİMLİKKARTI Damal Kaymakamı Dönmez Belediye Başkanı Aktür OÛRCÖTAK • DNufıısu:36bin • Toplam nüfus: 187 bin. • İlçeleri: Damal. Çıldır, Göie, Pasof. Hanak. • Kö\ sayısı: 270.. • Etıiik >apı: Göİe Kürt, Hanak ve Damal Türkmen, Çıldır, Ka- rapapak ve Posof Ahıska Türkü. • Vüzölçümü: 1597 km2. • Rakım: 1857m. • Okuma yazma oranı: Yüzde 98. • Ekonomtsi: Temel ekonomik etkinlik lanm. Hayyancıbk bitki- sel üretimden önemlidir. En çok sığır yetıştirilir. Süt yaylalarda kurulan Zavod adı verilen mandıralarda değerlendirilerek yo- ğuıt, lereyağı ve peynır yapılıyor. İlde bır Arıcılık Enstitüsü, bir Yapay Tohumlama Merkezi ve bir de Zirai Araştırmaîar İstasyonu ve Kars-Et var. Kura Irmağı'ndan sınırlı düzeyde su ürünleri elde ediliyor. Ürün çeşidı çok az. Ovalarda buğday. arpa, çavdar ve bir miktar da patates yeüştiriliyor. • Belediye:İlçebelediyesi 1921'dekurulmuş. İlçeımarplanı 1958deİller Bankası'ncayapılmışve 1970'te yenilenmiş. Ardahan 3 Haziran 1992'de il oldu. 'amal Kaymakamı Mustafa Dönmez: Atamalar gerçekleşmedi. Lojman yok, bina yok. B>elediye Başkanı Salih Aktür: "En büyük noksanlık konut ihtiyacı" diyor. MEHMETSARA( K.Lars'tan Ardahan'a ara- ba bulmak kolay. ama "pek geçe kalmayacaksınız." Çünkü hem yolun büyük bir kısmı bozuk hem de şu sıralar Göle tarafı "pek tekin değil." Nıtekim bozuk yol ara- bamızın ön camını patlatınca kilometre ye- rine metre metre yol alıyoruz. Ardahan yolu da Erzurum-Iğdır arası gibı. Ne bir ye- şillik var ne de bir göz seyri veriyor. Iğdır yolunda gözümüze gelen yeşillik Ardahan girişinde de insaru şaşırtıyor. Sanki Bolu dağlanndasınız bilemedinız Toroslar'da Her taraf çam ağacı her taraf ormanhk. Kentte ilk işımiz araamızın camını de- ğiştırecek bir camcı aramak oluyor. Ancak camcı var, cam yok. Umudumuzu kesince işimize dönüyoruz. Ardahan temiz tek bir caddenin kestiği bırkaç başka caddeden ibaret. Bir sınır kasabasma gelmişsmiz gibı, il havası vermıyor. O da Iğdır'ın gerekçele- rinden etkılenerek ıl yapılmış. Gürcislan ve Ermenistan'a komşu. Çıldır-Aktaş, Posof- Türközü kapılanna sahip. "Sınır kapı- lannın allvapılan tamamlanırsa sınır tica- reti başlar, göce engel olur" düşüncesiyle il ilayet-kaza çekişmesi her yerde olur da Ardahan'da ~ olmaz mı? Ardahanlı'nm deyişiyle, "Kars'tan çok çekmişler, çok beklemişler, ama sonunda il olmuşlar." olması kararlaştınlmış siyasi iktidarca. Ardahanlı Ahmet Yılmaz bu konuda gerçekçi: "Aslında hazırlıklı değildik. Sov- yetler"deki yumuşama buranın il olmasmı hızlandırdı. Yoksa bekleseydik 97. vilayet- tik." Vilayet-kaza çekişmesi her yerde olur da Ardahan'da olmaz mı? Ardahanb"nın de- yişiyle "Kars'tan çok çekmişler. Çok bek- lemışler, ama sonunda il olmuşlar." İş ve İşçı Kurumu yok kentte, ama sayamaya- cağınız kadar işsiz var. İşsizlik sorunu uzun yıllar kanayan bir yara olarak durmadan göçe neden olmuş. Kimınle konuşursanız ilk önce işsizlikten sonra göçten söz ediyor. Bülent Timur isımli yurttaş, "Şimdıye ka- dar il olmanın faydasını görmedik, göç durmadı. giden gene gidiyor. Sadece pro- tokol değişti. Gelen giden bürokratlar faz- lalaştı" diyor. Beklentıleri de var Timur'un tabiı. Artvin-Şavşat yolu yapılsa Ardahan ticaret merkezi olabilirdüşüncesinde. Ama ona en çok "koyan" bir spor takımlan var- mış, Kars amatör kümeye almamışlar. Bel- ki bundan sonra alırlarmış. Sokaktan ilk izlenimlerimiz böyle. "Şim- di de idari yapı" deyip doğruca vilayete yö- nelıyoruz. Tarifle en kolay bulunacak yer herhalde Ardahan Vilayetidir. Ardahan- da iki adım gidip sağa da dönseniz sola da dönseniz hemen karşınıza "Vilayet" tabe- Iası çıkiyor. Yalnız vilayet (abelası nere- deyse görülmeyecek durumda. Eskiden Kız Meslek Lisesi olan bina şımdi "Vila- yet" yapılmış. Kapıda ıl sağlık müdürlüğü- nün "memur ve işçi alınacaktır" duyurusu devlet dairesini ana baba gününe döndür- müş. Sadece kapı önü değil ıçensi de bir âlem. Ginşte solda nüfus müdürlüğü var. Bir yandan banko, ek oda vs. inşaatı sürer- ken bir yandan da vatandaşm, doğum, ölüm işlemleri yapılıyor. Kakden Ardahan - Kent temiz tek bir caddenin kestiği birkaç caddeden ibaret. Gezip görenlere fazla olanak tanımıyor. Ardahan Kalesi "askeriye" taraftndan kullanıldığından kenti ancak kaienin etekkrinden görebiliyorsunuz. (ERDOĞAN KÖSEOĞLU) Kendi işini kendin yap - Ardahan Valiliği eskiden Kız Meslek LisesiŞken şimdi valilik yapılmış. Valilik binasında "tefrişat" yeni yeni yapıldığından herkes kendi işini kendi görüyor. Çauşmalara bizzat katüanlardan biri de Vali Muavini Fatih Sinan Yağsan. Eskiden Kız Meslek Lisesi olan bina şimdi "Vilayet." Kapıda il sağlık müdürlüğünün "memur ve işçi alanacaktır" duyurusu devlet dairesini anababa gününe döndürmüş. Bır kat vukansı vilayet kalemi, vali mua- vini odalan olarak düzenleniyor. Yerlere halılar serilmeve, masa ve schpalar monte edilmeve çalışılıyor. Bu işlere de kimi kez vali muavinleri bazen de memurlar yardımcı oluyor Herkes kendi ışıru kendi görüyor. Vali Yener Ünlüer asayiş toplantısında olduğu için bizi şimdiki işi Vali Mua\inı. gerçekte yeni kurulan Damal ilçesı Kav- makamı Mustafa Dönmez karşılnor. bu- yur edıyor. Biz de yeni kurulan bir ılçenın kaymakamını bulduğumuz ıçin sevinıyo- ruz. Mustafa Dönmez bırkaç aydır kuru- lan ilin kuruluş çalışmalanna yardımcı ol- mak ve "vakit öldürmek" için gelmiş Ar- dahan'a. Dönmez. "Damal 15 köyüyle bir- likte 11240 nüfuslu. 1990 sayımma göre. 2 bin 326 da merkez nüfusu var. buna ilçede bulunan tabur da dahil" diyor. 1972'den beri belediye olan Damal'da ıçme suyu ye- terli imiş ama kanalizasyon yok. Beş İcöyde sağlık evi varmış ama bugüne kadar ebe verilmemiş. 70 vekil öğretmen kadrosu gönderilmiş eğıtim ıçin. Mustafa Dön- mez'in ilçesi Damal'da daha atamalar ger- çekleşmemiş, lojman yok bına yok. Kay- makam Dönmez Ardahan'a dönmesin de ne yapsın? Fatih Sinan Yağsan da vali yardımcısı. On beş gün önce atanmış Sakarya Pamu- kova Kaymakamlığı'ndan Ardahan Vali Yardımcılığı'na. Yağsan daha makam odası tefriş edilmediği için diğer memur ar- kadaşlanyla bırlikte mesai yapıyor. Onlara zaman zaman fotokopi sorununda yardımcı oluyor başka sorunlarla ilgileni- yor. Vilayet lojmanı olmadığı ıçin Devlet Hastanesi'ne yerleşmiş. Ardahan Belediyesi vilayetten sonraki durağımız. Belediyeyi de kolaybkla bulu- voruz. "Avşar Süper Market"in üstü. Ar- dahan halkı üç kez üst üste sırasıyla CHP, SODEP ve SHP'yı ıküdar yapmış kentte. Başkan Salıh Aktur. "İl olmamızın vatan- daşta moral etkı'si var" diye söze giriyor. Aktür'e göre daha dün gitmek isteyen Ar- dahanlı ıl olununca "hele bir bekleyelim" demiş. "Altyapı kısmen vardı" diyen Ak- tür şunlan söylüyor "En büyük noksanlık konut ihtiyaa had safhada. Resmi kurumlara konut verme sıkmtımız var. Tabii il olmadan da bun- lann yapılması mümkün değildi. Maalesef şehrimizde kiralar arttı. Biz hemşerilerımi- zin anormal kira arttırmamalannı istiyo- ruz ama onlar il olmanın meyvelenni he- Bir banka yetkilisi, '' Kars-Etçalışmay a başlar, Ardahanhlar da müteşebbis kafaya ulaşırlarsa kentte olumlu şeyler olur" diyor. men toplamak istiyorlar. Toplu konut çalı- şmaları ginşimlerimiz var. Uzun yıllar Ar- dahan göç verdi en büyük nedeni ıse işsiz- likti. Hele bırde kış mevsıminın yoğunluğu buna eklenince dayamlmaz olu>ordu. Onun ıçin kaçan gitti, kaçan gitti." Şehirde konuştuğumuz vatandaşlar gibi Belediye Başkanı Salih Aktür'ün de Arda- han üzerine söyledikleri aşağı yukan aynı. Bunlardan birincisi Şavşat üzerinden sahi- le bağlanmak. "Sayın Başbakan" bu konu- da ve yüksek rakımb yerlerde yolu bağla- yacak tünel için etüt v aat etmiş. Kars Şeker Fabrikası 1993 sonbahannda tamamlanı- rsa Ardahan bölgesindeki hayvancılık için de faydalı olacak. Süt toplama merkezinın temeli aülmış ama sonra vazgeçilmiş. Kars-Et ana işletme sermayesine ihtiyaç duyulan bır kuruluş. Türkiye'deki sağlıksız et ve besicilik yüzünden Kars-Et de zor du- rumda. Kars-Et'in ürünleri Ankara'da kent içinde satış mağazalan aracılığıyla satıhrken, Ardahan'da bu uygulama tut- mamış. Sorunlar bitecek gibı değil. "Öğlen ye- meğinde mutlaka mısafırim olun" diyor Başkan Aktür ve Ardahan'ı görmemiz için makam arabasıru tahsıs ediyor. Belediye- nin önüne indiğımizde vaşlılığından olsa gerek kaç model olduğunu kestiremediği- miz bir yerli otoyu bızi bekler buluyoruz. "Görülecek neresi \ ar9 " sorumuza şoförü- müz, "Ardahan Kalesi var ama o da aske- riyenin işgalınde " yanıtını veriyor. Çaresiz sadece fotoğraf çekmek için çıkıyoruz kaie- nin janına. Kalede nöbet tutan askerler bize bakıycr kuşkulu, biz onlara yalvaran gözlerle. Nafıle, sadece gözlerle anlaşmak mümkün değil. Yalnız şunun farkına van- yoruz ki burçlarda modern Türk askeri pekhoşdunnuyor. Kültür müdürlüğü yok kentte. Daha önce kütüphane müdürü tarafından idare edüiyormuş. Kütüphane ise şu anda Kıa- lav'a ait bir binada faalivet gösteriyor. Ta- rini bir bina kültür müdürlüğü ıçın haarla- nıyormuş. ama her şeyin başı para. Daha parası yok bu projenin. Biz Ardahan'da ol- duğumuz gün Kültür Bakanı Fikri Sağlar da bekleniyordu kentte. Ama nedense ba- kanın gelemeyeceği bildirildi Böylehkle "Ardahan'a kültür" dc bir başka bahara kaldı Ardahan'ın da sınır kapılan var ama "turist" Sarp'tan geliyor. Bağımsız Devlet- ler Topluluğu vatandaşlan geceliği 20 bin lıraya Turistik Otel'de ya da sayılan herge- çen gün hızla artan başka otellerde kalıyor- lar. BDT vatandaşlannın "Rus Pazan" ise hemen Turistik Otel'in önü. Otel sahibi Fevzi Yılmaz bu durumdan fazlasıyla memnun görünüyor. Yalnız Antalya'dakı ">ıldızlı turistik otel"lerle kendi otelini de kıyasla;nadan edemiyor. Polisle başı dert- teymiş. Yılmaz "Gece yansı gelip"Açın po- lis' diyorlar. Acaba aynı polis Antalya'da Ardahan'da yaptığını yapar mı? Buraya ne varsa doldurmuşlar" diyor. Belediyeyle kira yüzünden kavgalı olan "Belediye Tu- ristik Otel" sahibi Fevzi Yılmaz bıze aynı zamanda çiçeği burnunda il Ardahan'ın da kritiğinı yapıyor. Yılmaz'ın görüşleri şöyle: "Eskiden Ardahan'da beş bin ekmek satılırdı şimdi ikiye katlandı Petrol Ofısi sauşını ikiye katladı^ Ardahanlı artık bü- yük düşünmeye başladı. Başka bir yere gi- debm demiyorlar. Dükkan kıralan ev kira- ları artü. Onceleri politik bir karardı. 16 bin nüfuslu bir yerin il olması pek anlaşılır bir şey değildi, 200-300 bin nüfuslu yerler dururken. Nerden nasıl alındı bu karar bi- . rdahanlı'nın en büyük isteklerinden biri Şavşat üzerinden sahile bağlanmak. "Sayın Başbakan" bu konuda gerekli etüt çalışmalan emri vermiş. lemiyorum, akıllı bir karar değildi ama alındı. Şimdi memnunuz." Rus pazannı bırakıp bir giyim mağazası- na yöneliyoruz. Daha meramımızı anlat- madan karnırruzın aç olup olmadığı soru- luyor. Teşekkür edip Doğu Anadolu'da çok yaygın olan kıtlama çaylanmızı (şeker parça parça dışlenerek ya da ağıza aülarak ıçilen çay) içiyoruz. Mağazadakı bır banka yetkilisinden Ardahan'ı ekonomik olarak yorumlamasını istiyoruz. İşte görüşü: "Banka olarak daha bir haynnı görme- dik. Bır ekonomik gırdı olmadı. İşlem hac- mini yükselten bir şey yok. Ama önümüz- deki sene inşaat sektörü canlanırsa baa şeyler bekliyoruz. Bana göre göç durduru- lup sanayi yatınmı yapılır, Kars-Et çalı- şmaya geçer, Ardahanlılar da müteşebbis kafaya .ulaşırlarsa kentte olumlu şeyler olur." Öğlen yemeğimizi Belediye Başkanı Salih Aktür'ün konuğu olarak Ardahan'ın neredeyse tek ve içkili lokantasında yiyo- ruz. Mönüde artık koyun eti var, yanında bira da içebileceğiz. Zaten Ardahanlı ıçki konusunda Tekel istatistiklerinde epeyce yukanlarda yer abyormuş. Biz de gönül ra- hatbğıyla çevremizdekilerin öğlen yemeği ve içkili "muhabbet"lerini izliyoruz. Ardahan Valisi Yener Ünlüer'in asayiş toplantısının bittiğıni öğrenince tekrar vi- layete yönebyoruz. Valilik sekreterine biz- den önce ulaşan tabmat bizi şaşırtıyor: "Fo- toğraf makineleri sekreterlikte bırakılacak. Fotoğraf çekmek yasak." Kabuledip vali be>in makamına giriyoruz. Vab Ünlüer'in "basmdan ağzı yanmış" onun için bizi en önemb mesleki silahıniızdan yoksun bıra- karak kabul ediyor. Bir keresinde bir mes- lektaşımız vali beyin vesikabk fotoğrafını gerekli olur diye abnış. Günlerden bir gün "Ardahan Vabsi'ni PKK kaçırdı" haberi manşetten yer abnış. Vali Ünlüer'in gerek- çesinde ise asbnda makınelerimizi bırak- mamız tamamıyla güvenlikle ilgili. Vali hiçbir güvenbk görevbsinin fotoğrafının çekilmesini istemiyor. Yener Ünlüer Arda- han'ın sorunlannı konuşmaya başlar baş- lamaz hemen "İlde resmi ve özel bina buh- ranı var. Keşke bina sorunu daha önce ta- mamlansaydı. Yeni kurulan il rmidürlükle- rine yer bulmakta güçlük çektiğimiz gibi kiralajacak bina dahi bulamıyoruz" diyor. Vab Ünlüer'le konuştukça başta köy hiz- metleri, sanayi ve ticaret, kültür, tanm, gençbk-spor, sosyal hizmetler il müdür- lüklerinin kette olmadığını öğreniyoruz. 1993'te hükümet konağının başlama emri verilmiş. Kalifıye memuru tutabilmek için lojman sorununun bır.an önce çözübnesi gerekiy or. Vali Yener Ünluer'e göre kentin gehşebilmesi için öncelikle hayvancıbk, ancılık ve turizme önem vermek gerekiyor. Yöresel yemeği: Feselli akmaya ile hamur yoğurulur. Hamur ince açılıp yağlanırdaha sonra bükülür yanm saat kadar dinlenmeye koyulur. Dinlendikten sonra bükülen hamur yeniden açilır. înce bir şekil alan hamur sacın üzerinde pişirilir. Sıcak sıcak yenir. Jrn Tarihsel kimliği AA ^L. rdahan Kalesi'nde yapılan araştırmaîar yörede İlk Tunç Çağı'ndaki bir yerleşmenin varlığını ortaya koymuş. Ardahan'ın eski adı Artan. Ardahan Kalesi uzun yıllar Osmanlı topraklannı Kafkasya yönünden gelen saldınlara karşı korumuş. 1878 Ayestefanos antlaşmasıyla Rusya'ya verilen yöre, 1918 Brest-Litovsk antlaşmasıyla geri abnmış. Kent 26Nisan 1919'daGürcistan'ın işgalıne uğramış. 23 Şubat 1921 "de Türkiye'ye katılmış Ardahan. Cumhuriyet'in ilk yıllannda vilayet merkeziyken 1926'da Kars iline bağlı bir ilçe durumuna getirilmiş. Şemseddın Sami. Kamus ül-Âlâm'da Ardahan'ı şöyle tanıtır: "Onceleri Erzurum vilayetinin Çıldır sancağına bağlıyken daha sonra Rusya'ya bırakılmıştır. 2 bin kadar nüfusu vardır. Müslüman nüfusu azdır. Müslüman nüfusun çoğu Rus yönetiminden kaçarak Anadolu içlerine göçmüştür." Ardahan Kalesi Eski ve yeni Ardahan'ı ayıran Kür Irmağı'mn (Kur, Kura) solunda ovaya egemen eğimlibiralana yayılmıştır. Kaienin ilk yapım tarihi bilinmemektedir. 1566"da(Kanunı döneminde) günümüzdeki biçimini almıştır. 754 m. uzunluğundaki surlar 14 kule ile güçlendiril- miştir. Yapısı Anadolu ve Rumeli hisarlanna benzemektedir. Batıdaki büyük kapıdan başka Kürk Irmağı yanında su kapısı, Uğrun kapısı ve Huruç kapısı vardır. YARTN: BAYBVRT