Katalog

CUMHURİYET/10 DIŞ HABERLER 24 EYLÜL 1991 Sovyet cumhuriyetlerinde iki yıl önce 160 olan camisayısı 5 bine, bir tane olan medrese sayısı da 9'a ulaştı Orta Asyada Islam atağa kalktı Arafat: İsraiTin şantajma • CEZAYtR (AP) — Filistin Ulusal Konseyi'nin (Sürgündeki Filistin parlamentosu) 20. Kongresi dün Cezayir'de çalışmalanna başladı. Kongrenin açıbş konuşmasını yapan FKÖ lideri Yaser Arafat, Ortadoğu Banş Konferansı'nı desteklediklerini, ancak tsrail'in öne sürdüğü şartlan reddettiklenni soyledi. Arafat, "Banş konferansı için işbirliğine hazınz, ama Israil'in şantajını reddediyonız" dedi. Gorbaçov'a yeni sözcti • MOSKOVA (AA) — SSCB Başkanı Mihail Gorbaçov'un, yeni sözcüsu olarak Andrei Graçev'i atadığı bildirildi. TASS Ajansı'nın haberine göre Gorbaçov'un dün imzaladığı karamameyle görevine başlayan Graçcv, geçen ayki darbe girişiminden sonra TASS Ajansı Genel Müdürlüğü'ne atanan eski başkanhk sözcüsü Vitali Ignatenko'nun yerini alacak. Üç Filistinli öldürüldü • KUDÜS (AA) — îsrail ile işbirliği yaptıklanndan şüphelenilen üç Filistinli ölü bulundu. Israil askeri kaynakları, Hayri Said El Masri'nin cesedinin Gazze Şcridi'nde bulunduğunu açıklarken, Filistinli kaynaklar Bassam Sendi'nin de Rafah Mülteci Kampı'nda öldürüldüğünü bildirdiler. ABDTi Bakan Üardımcısı geldi • ANKARA (AA) — ABD Savunma Bakan Yarduncısı Stephen J.Hadley, dün sabah Ankara'ya geldi. Hadley'i Esenboğa Havaalanı'nda Genelkurmay BaşkanlığVnı temsilen TAıggeneral Göksal Karabay karşıladı. Ankara'da bugün başlayacak olan Turkiye- ABD Yüksek Düzeyli Savunma Grubu (YDSG) toplantılanna başkanlık edecek olan Hadley, 26 eylülde Diyarbakır, Silopi ve tncirlik'te incelemelerde bulunduktan sonra 27 eylul cuma günu Türkiye'den ayrılacak. Andreotti Moskova'da • MOSKOVA( AA) — SSCB Başkanı Mihail Gorbaçov, bir günlük zıyaret için Moskova'ya gelen Italya Başbakanı Guilio Andreotti ile ülkesinin gelecek kış aylannda karşılaşacağı ekonomık sorunlann aşılmasına ilişkin önlemler üzerinde yoğunlaştığı bildirilen bir göruşme yaptı. Göruşmeyle ilgili resmi açıklamanın henüz yayımlanmamış olmasına karşm Sovyet liderinin Andreotti'den ekonomik yardım talebınde bulunduğu belirtiliyor. •The Economist' dergisi Orta Asya cumhuriyetlerinde milliyetçiliğin radikal îslama karşı denge unsuru rolünü oynadığını, şimdilik milliyetçiliğin daha ağır bastığım bildiriyor. KIRGIZISTAN Dış Haberier Servtei — Sov- yetler Birliği'nin dağılmasından sonra Orta Asya'daki Türki cumhuriyetler (Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan ve Kır- gızistan) ile Farsi Tacikistan Cumhuriyeti'nde Islamın hızla yayıldığı, ancak buna karşı mil- liyetçiliğin de yükseldiği bildiri- liyor. The Economist dergisi, şu an- da Türki cumhuriyetlerde milli- yetçiliğin daha ağır bastıgını be- İirttikten sonra "Ancak" diyor, "Islam, milliyetçi hareketlere sı- zarak yine de etküi olabilir." The Economist, Orta Asya cumhuriyetlerındeki son dunı- mu irdeleyen yazısma, "Bir zamanlar Sovyet- ler Biriigi olan bolgede tslam en hızlı yayı- lan inanç" tumcesi ile başlıyor. Dergiye göre Orta Asya cumhuriyetlerinde ıki yıl önce 160 faal cami vardı. Bugün ise bu sayı 5 bini aş- mış durumda. Yalnızca bu yıl bölgede 9 med- rese açıldı (İki yıl önce tek medrese vardı). The Economist, Sovyetler'in en yoksul böl- gesini oluşturan ve otoriter siyasal sistemle- re sahip bulunan Orta Asya cumhuriyetleri- KAZAKİSTAN Nfttou: 16 7 mılyon (%38'ı Rus) Yüzücani: 2.717.300 km* Mfc Kazak dıli, (Tûrkçenm Lehcesi) BaşfcMrti: Alma Ata D n M laşkau: Nursultan Nazaröayev TariM: 19 yüzyılın sonuna doğru Rus İmparatoriuğunun parçası halıne geldi. 1917'de bağımsızlık hareketı başladı 1920 de otonom Sovyet cumhunyetı oldu 1936'da Sovyet Sosyalıst Cumhunyet statûsû kazandı 25 Ekım 1990'da egemenlik Han etö. KAZAJdSTM 1960'dakı1 * durum .19B"dakı durum BİRLİĞİ ÖZBEKİSTAN Kşkek 4.4 rralyon (%21 5'i Rus) t İ 196.500 kn* Mk Kırgızca (Tûrkçenin lehçesi) BafkMrtt: B«stek D n M tafka«: Asker Akayev TariM: 1876dan itıbaren Rus imparatortuğu'nun parçası halme geldi Kırgıastan, 1918'de Sovyeöer'ın elıne geçt, arcak 1924'e dek tam denetım sağlanamadı. 1936'da Sovyet Sosyalıst Cumhunyet statûsû kazandı. 31 Ağustos 1991'de bajımsızlık ilan etti. İRAN ' Sulanrmş topraHar - kanal 20.3 milyon (%10.8'i Rus) Y M I j İ M t . 447 400 km* Nfc Ozbekpe (Türtçenın lehçesî) BaşkMti: Taşkent D t * M BsfkMi: islam Kenmov TariM: Rus Imparatoriuğu 1865'te Tûrtdstan'ı ılhak etö 1917 DevrimTnden sonra bûyük ötçûde Mensevıkienn kontrolûnde olan bölgede 1921 yılnda Sovyet Sosyalist Cumhunyetı kuruldu 20 Haztran 1990'da egemenlik, 31 Ağustos 1991'de bagımsızlık ılan etti TÜRKMENİSTAN : 3 6 milyon (%12.6'sı Rus) Vfa**Mfc 488.100 km* Mfc Türkmence (Tûrirçenin lehçesO lılfcıaU. Askabad D n M KaşkMi: Saparmurad Nıyazov TartH: 1860-1880 yıllan arasında nûfusun bir bölümû Rus vatandaşlığını kabul etti. 23 Ağustos 1990'da egemenkk ilan etti TACÎKİSTAN Parlamento, başkanı devirdi Muhafazakâr parlamento, KP'yi yasaklama kararı alan Devlet Başkanı Aslonov'u görevden. alarak olağanüstü durum ilan etti. Dış Haberier Servisi — Sov- yetler Birliği'nin Orta Asya cumhuriyetlerinden Tacikistan 1 da parlamento, Komünist Par- ti'yi yasaklama kararı alan Dev- let Başkanı Kadreddin Aslo- nov'u görevden aldı ve olağa- nüstü durum ilan etti. Muhafa- zakâr parlamentonun bu kara- nna karşı çıkan 10.000 anti- komünist, başkent Duşanbe'de protesto gösterileri düzenledi. Tacikıstan'daki kanşıklık, Devlet Başkanı Kadreddin As- lonov'un önceki gun Komunıst Parti'yi yasaklayarak partinin malvarhğını devletleştirmesiyle başladı. Geçen cumartesi günü programını değiştirerek 'Sosya- list Parti' adını alan KP'nin ya- saklanması karannı protesto eden muhafazakârlar ile karara destek veren muhalefet grupla- n, sokaklara dökülerek gösteri- ler düzenlediler. Aralannda ra- dikal Islamcıların da bulundu- ğu muhalefet gruplannın göste- rileri sırasında kentlerdeki Lenin heykellerine salduılar düzenlen- mesi ve heykellerin bir kısmuun yıkılması, cumhuriyetteki mu- hafazakâr kanadı kızdırdı. Muhafazakârlann ağırhkta olduğu cumhuriyet parlamento- sunun dunkü olağanüstü oturu- munda, Devlet Başkanı Kadred- din Aslonov istifaya zorlandı. Aslonov'un istifasuıı sunması- nın ardından, Devlet Başkanı- mn KP'yi yasaklama karan ge- çersiz ilan edildi. Parlamento, gösterilerin yayılmasıru ve Lenin heykellerinin yıkılmasını önle- mek amacıyla, 1 Ocak 1992 ta- rihine kadar geçerli olmak üze- re, tüm cumhuriyet topraklann- da olağanüstü durum ilan etti. Parlamentonun karanna göre cumhuriyetteki tüm Lenin hey- kelleri koruma altına almacak ve başkent Duşanbe'deki heyke- ün yıkılmasını emreden Beledi- ye Başkanı Mesud Ikramov hak- kında soruşturma açılacak. Ajanslann haberlerine göre parlamento toplantısının sürdü- ğü sırada binanın önunde top- lanan 10.000 kişilik bir topluluk, karan protesto etti. nin radikal Islam için verimli bir ortam oluş- turabıleceğinı belirtiyor. Nitekim 9 eylülde bölgede ılk kez bir tslam devletini savunan "tslam'ın Veniden Dogaşu" Partisi (IYD) yö- netimler tarafından resmen tanındı. IYD, ge- çen yıl hazıran ayında kurulmuştu. Ancak parti başlangıçta ıltmlı bir çizgı izlemeye özen gösterıyor, şeriat ve Islam devletini savun- maktan kaçınıyordu. Ne var ki partinin radikal lslamı yayaca- ğından korkan Orta Asya hükümetlerinin partiye ilk tepkileri sert oldu. Farsi Tacikis- tan Cumhuriyeti'nin başkenti Duşanbe'de parlamento, partinin düzenleyeceği bir mittn- ge engel olmaya çalıştı. Parti ısrar edip mi- tingi gerçekleştirince, parlamento partiyi ya- sadışı ilan etti ve dinsel siyası örgütlerin ku- rulmasını yasaklayan bir yasa çıkardı. Özbekıstan'ın başkenti Taşkent'te ise 400 parti uyesi bir kongre toplamaya kalkışınca polis toplantıyı bastı ve bazı kısileri tutukla- dı. Diğerleri ise sınır dışı edildiler. özbekis- tan Devlet Başkanı tslam Kerimov daha da ileri giderek din adamlarının milletvekih' ol- masını yasakladı. Ancak yönetimlerin tüm çabalanna kar- şın IYD hızla etkinliğini arttınyor. örgütün Tacikıstan'daki bir temsilcisi, üye sayılanrun 70 bine ulaştığını öne sürüyor. Komünist par- tilerin faaliyetinin askıya alınması IYD'ye ya- radı. Nitekim IYD, özbekistan'da 9 eylülde ilk kez hükümet tarafından resmen tanındı. IYD sözcüleri son zamanlarda açıkça, ko- münist egilimü hUkümetin dev- rilmesi ve bir Islam cumhuriye- ti kurulması için çağnda bulu- nuyorlar. MUliyetçilik Orta Asya'da milliyetçilik ise >k ilginç bir konuma sahip. ıce milliyetçilik nedeni ile cumhuriyetler sık sık birbirleri ile çatışıyorlar. örneğin Özbek- lerle Kırgızlar, Taciklerle lOrgız- lar, özbeklerle Mesket Türkle- ri arasında geçmişte kanlı catış- malar oldu. Ama milliyetçilik aynı zamanda Îslama karşı da bir alternatif güç oluşturuyor. Tbc Economist' şu anda, Orta Asya'da milliyetçiliğin Islamdan daha güçlü ve yaygın olduğunu bildinyor. ömeğin özbekistan1 da aydınlann başını çektiği laik 'Birtik' grubunun sözcüsü, Or- ta Asya'da milliyetçiliğin tslam- dan güçlü olduğunu söylüyor. Ancak gözlemciler, dinci akıinın milliyetçi örgütlere sızarak et- kinlik sağlayabüeceğini belirti- yorlar. Suudi Arabistan'ın ise Orta Asya cumhu- riyetlerinde yoğun bir dinsel faaliyet içinde olduğu bildiriliyor. Sözgeuşi, Riyad hüküme- tı, Sovyetler Birliğı'ne 1 milyon Kuran gön- derdi. Suudi Arabistan aynca, özbekistan- da, hukümet desteğindeki "Orta Asya Mis- lümanlannuı Rutaani Örgutd"ne de büyük miktarda para yardımı yapıyor. Oysa siyasi partilerin dış yardım almalan yasak. Dini bir örgüte ayrıcalık tanınması ve bu yasagın dı- şmda bıraküması anlamlı karşılanıyor. tlke ardaşmasına vanldı Azeri-Ermeni anlaşıııası Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Boris Yeltsin'in arabuluculuk yaptığı görüşmelerde tarafların bir ilke anlaşmasına vardığı bildirildi. Belirli noktalar üzerinde pazarhklar sürerken, Karabağ bölgesindeki anayasal organların işleyişi ve silahlı grupların dağıtılması konusunda uzlaşma sağlandı. MOSKOVA (AA) — Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin ile Kazakistan Devlet Başkanı Nur- Sultan Nazarbayev'in başlattıgı arabuluculuk gırişimi sonucun- da, Dağlık Karabağ sorununun nihai çözümünü sağlayacak, "Yapıcı görüşme sürecinin başladığını" vurgulayan bir il- ke anlaşmasına vanldığı bildiril- di. TASS Ajansı'nın haberine göre halen belirli noktalar üze- rinde pazarhklann devam etme- sine karşın, tüm görüşme süre- cinin en tartışmah iki maddesi olan Karabağ bölgesindeki ana- yasal organların işleyişi ve böl- gedekı silahlı gruplann dağıtıl- ması konusunda anlaşma sağ- landı. ' TASS, Karabağ'ın "anayasal iktidar organı" olarak niteledi- gı bölgenin, faaliyeti 1989 yüm- da askıya alınan parlamentosu- nun yeniden çalışmaya başlama- sına karar verildiğini bildirdi. Bu anlaşmanın Azerbaycan yönetiminin Ermenistan tarafı- na verdiği bir ödün olduğu be- lirtiliyor. Buna karşılık Ermenistan'ın da Dağlık Karabağ bölgesini Er- menistan toprağı sayan karan- nı geri almayı kabul ettiğı ve Dağlık Karabağ bölgesiyle Azerbaycan ve Ermenıstan'da- ki tüm silahlı gruplann dağıtıl- masını onayladığı belirtiliyor. Azerbaycan'da hukümetin \ denetimindeki güvenlik kuvvet- leri dışında silahlı birimler ol- madığından, anlaşmanın bu maddesiyle Dağlık Karabağ'dan hukuki olarak vazgeçtığini ilan etmesinin de Ermenistan'ın ver- diği ödünler olarak kabul edil- mesi gerektiği belirtiliyor. Ermenistan'da bagunsız öte yandan Ermenistan par- lamentosu, geçen cumartesi gü- nü yapılan halkoylaması sonu- cuna uygun olarak bağımsızlık ilan etti. TASS Ajansı, Ermenistan parlamentosunun bağımsızlık karannın oy birliğiyle alındığı toplantısında, "Ermeni diaspo- rasının" temsilcilerıyle yabancı konuklann da hazır bulunduğu- nu belirtti. Ermenistan'da geçen cumartesi gunü yapılan ve kayıt- lı seçmenlerın yuzde 95'inin ka- tüdığı halkoylamasında kullanı- lan oylann yuzde 99'undan faz- lasının bağımsızlık yönünde ol- duğu açıklanmıştı. MOSKOVA GÜNLÜĞÜ BAŞKANA DESTEK— Hükümet binası onunde toplananGamsahurdiya yanlılan başkanlannı destekleyen sloganlar atıyor. (Foloğraf: REUTER) Gamsahurdiya muhalefetle diyaloğu kabul etti Gürcistan lideri yumuşadı TtFLtS (Ajanslar) — Sovyetler Birliği'nin Gürcistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Zviad Gamsahurdiya giderek yoğunlasan rnuhalif hareketler ardından katı tutumunu yumuşa- tarak parlamentonun yeni bir secim yasası ha- zırlanması önerisini görüşmek üzere olağanüs- tü toplanabileceğini söyledi. Gamsahurdiya aynca muhalefet liderleriyle görüşmeyi kabul ettiğini açıkladı. Gamsahurdiya BBC radyosuna bir demeç vererek görevinden çekikneyi duşünmediğini, ancak muhalefetin yeni bir secim yasası hanr- lanmasını isteyen önerisini ele almak için Gür- cistan parlamentosunun olağanüstü toplana- bileceğini belirtti. Gürcistan Devlet Başkanlı- ğVna 5 milyon kişinin oyunu alarak geldiğini söyleyen Gamsahurdiya, kendisine muhalefet edenlerin sayısımn 3-5 bini geçmediğini öne sürdü. Bu arada Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e, cumhuriyetin diğer kentlerinden yüzlerce Gamsahurdiya yandaşlannnı getirilmesiyle bir- likte kentte çatışraa potansiyelinin arttığı bil- diriliyor. AA'nın haberine göre Gamsahurdi- ya yandaşları halen parlamento binası çevre- sinde, muhalefet yandaşları da eski başbakan Tengiz Sigua'nın önceki gün silahlı adamları- nın yardımıyla ele geçirdiği TV binası önün- de mitinglerinı surdüruyorlar. Öğrenciler kitapsız kaldı Öğrenciler yaz tatilinden sonra okullarına gittiler. Ama... ders kitapları yoktu. Son gelişmelerin ardından eskiyen ders kitaplarını yenilemek zaman istiyordu. HAKAN AKSAY MOSKOVA — "Bu arada". Bu, gazeteciükte sık sık kullanı- lan bir kalıptır. Benzer içerikte- ki haberleri birbirine bağlarken kullanınz bazen sözcükleri. "Bu arada" diyerek ana habe- ri ilgilendiren bir yan bilgi veri- riz. Onemli bir konuyla bağlı bir aynntıyı ekleriz. Oysa zaman zaman, "bu arada" sözcüklerinden sonra ge- len "yan bilgi", "aynntı" öyle önemlidir ki. Bu düsünceler, birkaç gün ön- ce Sovyet televizyonunu izlerken geldi aklıma. —"Bu arada", dedi spiker, ilk ve ortaöğrenim yıh başladı. Yeni öğrenim yıhnda ögrena- lere başarı dileyen bir iki beylik laftan sonra başka bir habere geçti. Nufusu 300 milyona yaklasan bir ülkede, ilk ve ortaöğrenim, on milyonlarca çocuğun ve gen- cin temel uğraşı demektir. Ha- ni su, "toplumnn gelecefi", "ya- nnın yönttkileri" olduklann- dan tüm ulkelerde yetişkinlerin garip bir zevkle ve rnağrur bir ifadeyle söz etrikleri taptaze in- sanlann temel uğraşı. Evet, "bu arada" okuUar açıldı.' öğrenciler, yaz tatilinden son- ra okullarına gittiler. Ama... ders kitapları yoktu. Sosyalizmin kapitalizmden üstün olduğunu yazan; toplum- sal gelişmelere komünist parti- lerinin öncülük ettiğini belirten; Kızılordu'nun şanslı gelenekle- rini anlatan; Lenin'den, Sverd- lov'dan, Dzerjinski'den birer ef- sane olarak söz eden kitaplar vardı yalnızca ortada. Alfabe bi- le bu tür metinlerden oluştu- rulmuştu. Eğitün Bakanlığı yetkilileri, son gelişmelerin ardından, ders kitaplannın eskidiğini, ancak yenilerinin hazırlanmasının uzunca bir süreç olduğunu açık- ladı. Gerçekten, olaylann hızı- na baküırsa elde bulunan kitap- lann "çeşitli bölümlerinden", "çesitli biçimlerde" yararlarul- masını salık verdi. Nasıl yani? "K" ve "P" harflerini, "toptu- mnn yönetici ve ybnlendirid göcü" komünist partisi ömeğin- den öğrenen çocuklar, herhalde şimdi bu sayfalan açmayacaktır. Ama "D" haıfini "demokrasi" sözcuğuyle bağlı olarak özüm- seyebilecektir. (Gerçi, konu, "demokrasinin sınıfsal özü" bo- yutunda fada derinleştirilmeye- cektir artık.) Çarlık dönemine ilişkin her- şeyden nefretle söz eden şimdi Moskova'nın pek çok binasuıda asılı olan Çarlık Rusyası bayra- ğını karalayan, "beyefendi" söz- cüğünün "tarihin çöplttğune" fırlatıldığını, yerine "yoMaş" hi- tabımn getirildiğini anlatan bö- lümler okutulmayacaktır. Dostoyevski ve Tolstoy, "suuf mncadeiesindc dognı saf tuta- madıklanndan doiayı" eskisi gi- bi kınanmayacaktır. Soljenitsin ve Saharov da öyle. KGB'nin ülkenin huzurunun güvencesi olduğunu kanıtlayan bölümleri de okunmayacaktır ders kitaplannın. özel mulkiye- ti, bütun kötülüklerin anası ola- rak gösteren sayfalar da görmez- likten gelinecektir. Dolu Tiîpü, Delandörü İle Hemen Alın,Gidin, 99.000 TL Taksitle Ödeyin. Ffl/ını (1 KATAUT1K INFRARED TURBO KATAUTIK TURBO INFRARED Eylül 99 000 105 000 120 000 125 000 -30 TlPe*in TL Pejin TLPe*in Tl Pe>in Eylül) + 99 000 TL x + 105 000 Tl x + 120 000 TL x + 125 000 TL x 9Toks«l 9Talu«t 9Taluıt 9Talt«l Aygaz Bayileri nde Aygoz'don 4 Süper Soba... • Turbo İnfrared • Turbo Kaffalitik • İnfrared • Katalİtik Aygaz