Katalog

CUMHURİYET/16 DIŞ HABERLER 5 ŞUBAT 1990 SOVYETLER BİRLİĞİ Gorbaçov'un tarihi sınavıSovyet Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin bugün başlayacak olan toplantısı, "yaşamsal öneme sahip" diye niteleniyor. Mihail Gorbaçov'un demokratikleşme yolunda partinin "öncü rolü" ve çoğulcu sistemi de gündeme getiren radikal bir reform programı sunması bekleniyor. Dış Haberler Scrrisi — SSCB Komünisl Partisi Merkez Komitesi'nin siyasai gözlem- cilerce "yaşamsal oneme sahip" diye nite- ledikleri toplantısı bugun başlıyor. Gözlemciler, Merkez Komitesi toplantı- sında lider Mihail Gorbaçov'un demokra- tikJeşme yolunda radikal bir reform prog- ramı sunmasıran beklendiğini beJirtiyorlar AA'nın haberine gore Moskova Radyosu'nun Interfaks Servisi aracıhğıyla ana hatlan ko- nusunda önceki gün kısaca bilgi verdiği bu reform planında, partinin oncüluğune iliş- kin "anayasal guvenceoin" kaldınlmasındar partide örgütsel değişime kadar birçok te- mel yenılıkler getiriliyor. Sovyet liderinin bu reform programını or taya koyacağı Merkez Komitesi toplantısı- nın hem SSCB içinde hem de Doğu Avru- pa'da yaşanan yoğun değişım sürecınin son- rasına ve ülkede ilkbahar aylannın sonuna kadar tamamlanması gereken yerel seçım- lerin öncesine rastladığına dikkat çekiliyor Sovyetler Birliği Komünist Partisi, yere seçimler öncesinde kamuoyundakı saygın- lığını hızla yitirirken, Rusya Federasyonu'nda parti örgütlerinin liderleri yolsuzluklan yu- zünden art arda istifaya zorlanıyor. SSCB'yı oluşturan ötekj cumhuriyetlerdeki parti ör- gütleri de ortak özellikleri milliyetçilik olan halk cephesi örgutleri karşısında iyice göz- den düşmemek için Moskova karşısında da- ha bağımsız olma yolunda istekler öne su- rüyorlar. Bu parti örgütlerinden Litvanya Komu- nist Partisi, bu yoldaki istemlerinı eylenu dönüşturerek SBKP'den bağımsızhk Uan et- miş ve lider Mihail Gorbaçov'un bu cum- huriyete yaptığı ziyaret örgüt yöneticileriıu kararlarından döndürememişti. Doğu Av- rupa ülkelerinde Komünist Parti iktidarla- nnın ardı ardına yıkümasının ötesinde, ko- münist partilerir^ kendilerini feshettiği ya da halka daha seviihli gelecek bir biçime sok- maya çalıştıklan bir dönerade, Sovyet lide- ri Mihail Gorbaçov'un bugünkü Merke2 Komitesi toplantısında açıklayacağı reform platformunun kendisini yeniden bu olayla- rın önüne geçirecek bir nitelikte olduğu be- lirtiliyor. Çok parti AP'nin habenne göre Sovyet Interfaks Servisi, Gorbaçov'un toplantıda "birbirine rakip siyasai partilerin kurnlması olasdığunn" kabul edilmesini isteyecek. Baş- ka bir deyişle Sovyet lideri "çok partili sistemi" gündeme getirecek. Sovyet lideri- nin çok partili sistemi reddetmediği, ancak "her derde deva da" göremediğı bildiriliyor. Komumst Parti'nin "öncu rolünün" anaya- sal guvencesine son verilmesı konusunun da Gorbaçov'un programmda yer aldığı bildi- riliyor. Iki gün sürecek olan Merkez Komitesi toplantısımn reformcularla son zamanlar- da seslerıni giderek daha fazla ytikseltme- ye başlayan muhafazakârlar arasında yoğun mucadeleye sahne olması bekleniyor. Mu- hafazakârlar Merkezi Plan ve kolektif ta- nm iU-elerinden taviz vermek istemiyorlar. Reformcular ise çoğulcu sisteme geçilmesi gerektiğini savunuyorlar. öngörulen reformlar arasında yer alan parti gend sekreterliği görevinin kaldınhp bunun yerine bir başkan ile iki başkan yar- dımcıhğmm getirilmesmin ise Gorbaçovi un kendi üzerindeki yüku hafıfletmesine olanak sağlamayı amaçladığı kaydediliyor. Yann açıklanması beklenen öneriler arasın- da yer alan yeni bir "SBKP Siyasi Yünit- me Komitesi" oluşturması düşüncesinin de Litvanya Komünist Partisi'nin aralık ayın i da ilan ettığı bağımsızlık karanyla baslayan "SBKP'den kacısı" durdurmayı amaçladı- ğı tahmin ediliyor. Oiuşturulması önerilen bu yeni organda, her cumhuriyetin Komünist Parti örgütle- rinin temsil edilmesinin öngönildüğü haber verilıyor. Litvanya Komünist Partisi'nin SBKP'den kopan kanadının lideri Algırdas Bıazauskas, SBKP'nin yansının yenilenmesi için buna benzer bir formül önermişti. Interfaks, Merkez Komıtesi'ne sunulacak raporda özel girişimin de reddedilmediğini bildirdi. Ancak özel girişimin nitelik ve kap- samı hakkında bir bilgi vermedi. Reform programı Merkez Komitesi'nde kabul edilirse ekim ayında toplanacak olan 5 bin delegenin katılacağı parti kongresine sunulacak. Merkez Komitesi toplantısı Sovyetler Bir- liği'nde son zamanlarda çok önemli geliş- melerin meydana geldıği bir döneme rast- ladı. Bu gelişmelerin belli başüiarı şöyle sı- ralanabilir: • Partide reformcularla muhafazakârlar arasındaki çekişme donığa ulaşmış durum- da. Reformcular, köklu değışiklikler yapıl- madığı takdirde ayn bir parti kurma teh- didinde bulunuyorlar. • Litvanya Komünist Partisi'nin Mosko- va'dan aynlması ve Azerbaycan'daki ayak- lanma, ülkeyi dağılma tehlikesi ile karşı kar- şıya getirdi. • Doğu Avrupa'da ise Komünist Partiler hızh bir dağılma süreci yaşıyorlar. Macaris- tan'dan sonra Polonya Komünist Partisi de kendini feshetti. Çekoslovakya'da komü- nistler 41 yıJdır ilk kez parlamentoda azın- lığa düştüler. •Demokratik Almanya Komünist Parti- si ise dağılmanın eşiğine gelmiş durumda. • Ekonomik bunalım giderek ağırlaşıyor. BULGARİSTAN Muhalefetten Lukanov'a 'ılımlı' yaklaşım Başbakanlığa yeni seçilen Andrei Lukanov'un, tüm muhalif gruplann içinde yer almasını istediği koalisyon önerisine karşı muhalefetin eski sert tutumunu yumuşattığı kaydediliyor. Dış Haberler Servisi — Bulgaristan'ın ye- ni Başbakan Andrei Lukanov, ülkede eko- nomik reformların acil olarak uygulanraa- sına ihtiyaç olduğunu söyledi. Lukanov'- un başbakanlığa seçilmesınin, muhalefetin "iktidan paylaşmak" konusundaki olum- suz tavrını yumuşattığı bildiriliyor. AP'nin haberine göre, Lukanov, yaptığı bir konuşmada özelTJde ülkenin içinde bu- lunduğu ekonomik krizin uzerinde durdu. Lukanov, "Ülkede şu an en önemli şe>, için de bulundugumuz ekonomik ve politik kriz- dir. Yeni oluştarulacak hükumetin, en bü- yttk görevi de bu krizin ustesinden gelmek olacaktır. Bu nedenle anti - kriz programı uygulayacagız ve çok acil olarak ekonomik reform programlannı başlatacağu" diye konuştu. Konuşmasında yeni oluştunılacak hükü- met için muhakfete çagnda da bulunan Lu- kanov, ulkedeki tüm muhalefet gruplarmın katılacağı bir koalisyon önerdi. Ajanslar, Lukanov'un çağrısına muhalefetin, olum- lu yaklaştığını bildiriyorlar. Muhalefet, bu yolda daha önce yapıian çağnlan komünist ağırlıklı bir hükümete karşı olduğunu açık- layarak geri çevirmişti. Lukanov'un başbakan seçilmesinden son- ra görüşlerini açıklayan muhalefet grupla- n, Lukanov'un başbakanhğını "iyi blr seçim" olarak değerlendirdiler. Demokra- tik Güçler Birliği, Lukanov'u, "verimli ve kapasiteti bir insan" olarak nitelendirdi. Birlik üyelerinden Petar Beron, muhale- fetin Lukanov'un kuracağı yeni hukümette görev alabileceğini açıkladı. Beron, "Ancak bu hiçbir zaman bir grubun hukumet için- de yer alacağı anlamına gelmemeli. Çunku kablmılar, genellikie bireysel olacaktır" dedi. Siyasi gözlemciler, Lukanov'un tüm mu- halefetin uzerinde anlaşacağı bir ad olma- sına dikkat çekiyorlar. Aynı kaynaklar, Bul- garistan'da birçok muhalefet grubunun Lu- kanov'un oluşturacağı yeni hükumette yer alacağına da işaret ediyorlar. ROMANYA UKC'de yaprak dokumu Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin önde gelen liderlerinden Silviu Brucan istifa etti. Daha önce de Başbakan Yardımcısı Dumitru Mazilu istifa etmişti. BÜKREŞ (AA) — Romanya'da Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin (UKC) önde gelen li- derlerinden Silviu Brucan dun istifa etti. Ulusal Kurtuluş Cephesi Konseyi'nin dış siyaset komisyonu başkaniığmı yapan Bru- can, "Görevimi tamamladım, bunun için istifa edijorum" dedi. Romanya'da, aralık ayındaki halk ayak- lanmasıyla diktatör Nıkolay Çavuşesku'-, nun devrılmesinden sonra iktidara gelen UKC'mn kilıt adamlarından bırı olan Bru- can'm istifası "surpriz" olarak değerlen- dırıldi. Brucan, dun yaptığı açıklamada, "Ka- muoyundaki soğukluk, siyasi arenanın ki- şisel hırslarla idare edilmesi ve siyasi dal- kavukluklardan ötıini istifa ediyorum" de- di. Silviu Brucan, UKC'nın kendisinden yar- dım istemesi halinde, bunu karşılamaya ha- zır olduğunu söyledi. Yeni hukümetin propaganda kampanya- sının, eski diktatör Çavuşesku'ya 15 yıl sa- dık kalan bir kışı tarafından yapıldığını kaydeden Brucan, söz konusu kişmin kim- liğini açıklamadı. Romanya'da, daha önce UKC Başkan Yardımcısı Dumitru Mazilu, yeni yönetim- de de Stalimst yöntemlere başvurulduğu ge- rekçesiyle istifa etmişti. EN BÜYÜK GÖSTERİ — Moskova'da dün duzenlenen gösterinin Sovyet baskentinde simdiye kadar yapıian en böynk miting oldago bildiriliyor. Moskova'da dev gösteriYüzbinlerce kişinin katıldığı gösteride, Komünist Parti'nin iktidar tekelinden vazgeçmesi ve çok partili sisteme geçilmesi istendi. Radikal reformcu Boris Yeltsin, bugün başlayacak olan Merkez Komitesi toplantısımn partinin reformlara gerçekten öncülük yapabilmesi için son şansı olduğunu söyledi. MOSKOVA (Ajanslar) — Sovyetler Bir- ligi'nin başkenti Moskova'da, Komünist Parti'nin iktidar tekelinden vazgeçmesi ve ülkede çok partili parlamenter sisteme ge- çilmesi için dün yaklaşık 200 bin kişinin ka- tıldığı dev bir gösteri düzenlendi. Ellerinde, 'Sovyet anayasasmın, Komü- nist Parti'ye iktidar tekeli sağlayan 6. mad- desinin iptal edilmesi çağrısında bulunan sloganlar yazılmış pankartlar taşıyan gös- tericiler, ayrıca "Sovyet ordusu, kendi hal- kına ateş etmez" biçimınde sloganlar attılar. Toplantıda bir konuşma yapan radikal reform yanlısı ve Merkez Komitesi üyesi Boris Yeltsin, bugün başlayacak Merkez Komitesi toplantısımn, partinin reformla- ra gerçekten öncülük yapabilmesi için son şansı olduğunu söyleyerek bu fırsatın iyi de- ğerlendirilraesini istedi. Yeltsin, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin (SBKP) iktidar tekelinden vazgeçmemesini şiddetle eleştirdi. Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'un SBKP Genel Sekreterliğı'ne getirilmesinden beri partinin izlediği reform politikasını "karar- SOVYET POLİTBÜROSU Gorbaçov azınlıkta12 kişilik Politbüro'da Mihail Gorbaçov, sadece Dışişleri Bakam Eduard Şevardnadze ile Dış Politika Bölümü Şefi Alexander Yakovlev'in tam desteğine güveniyor. Parti ideoloğu Medvedev ile KGB Başkanı Kryuckov, Gorbaçov'a 'şartlı destek' veriyorlar. Başbakan Rijkov'un önderliğindeki 'Merkezciler' ise piyasaya fazla açılmaya karşı çıkıyor. RUKOV — Tenddödu LİGAÇEV — Karp. MEDVEDEV — Şartlı destek Dış Haberler Servisi — Sovyetler Birliği De\let Başkanı ve Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov'un 12 kişilik po- litbüroda çoğunluğun desteğine sahip olma- dığı bildiriliyor. "Gorbaçov'nn Ekonomik Reform İçin Mncadelesi" adlı kitabın ya- zan tanınmış Sovyet uzmanlarından Isveçli Anders Aslund'un The Washington Post Gazetesi'ne yazdığı yanda bildirdiğine gö- re Gorbaçov'u 12 kişilik politburoda tü- müyle destekleyen sadece iki uye \ar: Bun- lar Uluslararası Politika Bölümu Şefi Ale- xander Yakovlev ile Dışişleri Bakam Edu- ard Şevardnadze. Parti ideoloğu Vadim Medvedev ile KGB Başkanı Vladimir Kryuckov ise Gorbaçov'a şartlı destek ve- riyorlar. Genelde Sovyet liderini destekle- mekle birlikte bazı konularda çekinceleri Politburonun merkezi ise Başbakan Ni- kolay Rijkov, Ekonomik Sorunlar Sekre- teri Nikola> Sil> unkov ve Devlet Planlama Komitesi Sekreten Yuri Mastyukov tarafın- dan tutuluyor. Bu üç yetkili ekonomik ka- rar merkezinin başında bulunuyorlar ve Sovyet ekonomisinin piyasaya fazla açılma- sına karşı çıkıyorlar. Gorbaçov'un ekono- mik reformlanm tam olarak uygulayama- yışının nedeni merkezdeki "üçlünün" di- renmesini kıramamış olması. Sovyet lideri reform programı için politburonun çoğun- luğunun desteğini sağlamayı henüz başara- madı. Bu nedenle önerileri politbüroda yu- muşatılarak degiştıriliyor. Politbüronun di- ğer üyesi Igor Ligaçov'un ise Gorbaçov'- un tam karşısında olduğu biliniyor. Tanm- dan sorumlu sekreter olan Lıgaçov, Gor- baçov'un köylülere toprak kiralanması öne- risine karşı çıkıyor. Ligaçov'un direnmesi yüzünden Gorbaçov'un bu reformunun uy- gulanması sınırlı kaldı. Yazar Anders Aslund gelecekte muhafa- zakârlar Gorbaçov'a karşı bir darbe düzen- ledikleri takdirde rauhtemelen onun yeri- ne Başbakan Rijkov'u geçici lider olarak getireceklerini öne süruyor. Ancak As- lund'a göre muhafazakâr kanat iyice güç- lenip, kendine güvenini kazandıktan son- ra ılımlı Rijkov'u da iktidardan alarak ye- rine kendi adanunı getirecektir. Aslund, bu- nun çeşitli senaryolardan sadece biri oldu- ğunu belirtiyor. Ancak yazar, Gorbaçov'un geleceği konu- sunda karamsar olduğunu da saklamıyor ve Sovyet liderinin muazzam ekonomik so- runlann ustesinden gelmesinin bir mucize olacağını belirtiyor. sız, tutarsu ve yanm agızlı" olarak nitele- yen Yeltsin, bu tutarsız reform politikası- nın ülkeyi istikrarsızhğm uçurumuna sürük- lediğini söyledi. Bugün başlayacak SBKP Merkez Komi- tesi toplantısımn, bu gidişin durdurulması için son fırsat olduğunu vurgfulayan Boris Yeltsin, Merkez Komitesi'nin reformlara ilişkin kesin tavnm belirlemesi gerektiğini bildirdi. Yeltsin, SBKP organlanna personel se- çimi dahil, partinin işleyişinde köklü deği- şiklikler gerektiğini belirterek mitinge ka- tılan yüzbinlerce kişinin miting alanındaki varlığımn, bu reform isteklerinin en açık ifadesi olduğunu söyledi. Sovyet Halk Temsilcileri Kongresi için- deki muhalefet grubunun liderlerinden Yuri Afanasyev de mitingle ilgili olarak AA mu- habirine yaptığı açıklamada, bu gösterinin, ulkedeki reform sürecinin geriye dönüle- mezliğini vurgulamak için halkın kendisi- ni doğrudan doğruya dile getirmesi anla- mını taşıdığım bildirdi. Sovyet Komünist Partisi'nin muhafaza- kâr kanadının lideri Igor Ligaçov'un isti- fasım isteyen sloganlann atıldığı mitingde konuşan Sovyet parlamenterler, Ligaçov önderliğindeki partinin tutucu kanadının, Gorbaçov'u, ülkede düzeni sağlamak için "demir el" politikası izlemeye hâlâ ikna edebileceğini savunarak halkın reformcu kanada desteğini arttırmasını ıstediler. Parlamentonun muhalif üyelerinden Ogonyok Dergisi'nin yönetmeni Vitaly Ka- rotich, Sovyetier Birliği'nin bugüne dek güç ve korkuyla yönetilmiş olduğunu, ancak bu yolun çıkmaz bir sokak olduğunun artık an- İaşıldığını bildirdi. Karotich, bugün başla- yacak SBKP Merkez Komitesi toplantısın- da, bu olgunun dikkate alınmasını istedi. Vitaly Karotich, halkın, başlatılan reform sürecinden geri dönülmesine izin vermeye- ceğini vurguladı. Sıkı güvenlik önlemJeri altında gerçekle- şen mitingdeki öteki konuşmacılar da Ko- münist Parti'nin, kendisine iktidar tekeli sağlayan anayasa maddesinin ardına sığın- maktan vazgeçmesi çağnsında bulundular. Sovyet Komünist Partisi içindeki reform yanlısı gruplann da düzenleyicileri arasın- da bulunduğu, Moskova'nın tanık olduğu en büyük siyasi gösterilerden birini oluştu- ran bu mıtingin, bugün başlayacak SBKP Merkez Komitesi toplantısındaki görüşme- leri etkileyebileceği belirtiliyor. SŞCB'de nüfus artışında Türkler önde Türkmen ve Özbekler'de yıllık nüfus artışı oranı %3.4, Kırgızlarda%3.2, Karakalpaklarda "%4. Sayılan en yavaş artanlar ise Ruslar. Rusya'da nüfus artış oranı %0.56. Dış Haberler Servisi — Sovyetler Birli- ği'nde geçen yıl yapıian nüfus sayunına iliş- kin resmi olmayan ilk sonuçlara göre Mis- ket Türklerinde gözlenen nüfus artışı, di- ğer 102 etnik gruba bakışla en yüksek. Bu konuda rekor kıran Misket Türklerinden sonra ikinci sırada Kınm Türkleri yer alı yor. Türk asıllı nüfus, ülkede Slavlardao sonra ikinci büyük kesim. Bu kesimde yeı alan çeşitli topluluklar arasında, son 10 yıl- da örneğin Türkmen ve özbeklerde nüfus artış oranının yüzde 34, Azeri ve Kazaklarda yüzde 24, Taciklerde yüzde 45, Kırgızlarda yüzde 32.8, Kürtlerde yuzde 32, Çeçenler- de yüzde 27, Karakalpaklarda yüzde 40, Uy- gurlarda yüzde 24.5 olarak gerçekleştiği sap- tandı. Resmi olmayan ilk sonuçlara göre Türk asıllı nüfus 49.5 milyona ulaştı ve ge- nel nüfusun yüzde 17.3'ünü oluşturuyor. Hızlı nüfus artışı sadece Türklere özgü değil. Sayıma ilişkin ilk sonuçlar, Türk ol- mayan Muslüman toplumlann da hızla ço- ğaldığını gösterdi. Bu nedenle, Sovyetier Birliği'nde her beş kişiden birinin Müslü- man olduğu anlaşılıyor. Son on yılda Sov- yetler Birliğİ'nde gözlenen toplam nüfus ar- tışının yaklaşık yarısını da Müslumanlar oluşturuyor. 1970-1979 arasında Sovyet nü- fus artışında yüzde 42.1 payı olan Müslu- manlar, 1979-1989 dönemindeki artışta yüz- de 49.4'lük bir paya sahipler. Son on yılda Muslüman olmayan kesimde nüfus artışı ortalama yüzde 5.5 iken Muslüman kesim- de artış ortalama yuzde 27 olmuş. Muslümanlar arasında doğum hızı, Mus- lüman olmayan kesime göre 5 kat fazla. Toplam Muslüman nüfusun 54 milyon 826 bine ulaşüğı saptandı. Ruslar ' Ülkede genel nüfusa oranla sayılan da- ha yavaş artan en önemli grup Ruslar. Son 10 yılda nüfus artışı, ancak yüzde 5.6 ora- nında gerçekJeşti. Ruslann, Sovyet nüfusu içindeki oranlan da yüzde 50.8'e indi. Ay- nı şekilde Ermenilerde de nüfus artış hin yavaşlamış durumda. 1970-1979 arasında yüzde 16.6 olan hız, son on yılda yüzde 11.5'e gerilemiş. Toplam Ermeni nüfusu 4 milyon 600 kusur bin olarak saptanmış. Nü- fusu sürekli azalan toplumlardan biri Ya- hudiler. Son on yılda sayılan yüzde 20 azal- mış. AZERBAYCAN Ermeniler, doğrudan görüşmelerden çekildi Dış Haberler Servisi — Ermenistan Ulu- sal Hareketi ile Azerbaycan Halk Cephesi arasında yapıian doğrudan görüşmeler ki- litlendi. Ermenistan Ulusal Hareketi, doğ- rudan görüşmelerden geçici olarak çekildi- ğini açıkladı. Letonya'mn başkenti Riga'da Letonya Halk Cephesi'nin girişimi ile bir araya ge- len Azerbaycan Halk Cephesi ile Ermenis- tan Ulusal Hareketi temsiİcileri arasında ya- pıian görüşmelerde, önceki gün bir sonu- ca vanldığı açıklanmış ve görüşmelerin bundan sonra doğrudan yapılması ve her iki tarafın da elinde bulunan rehinelerin ta- kas edilmesi kararlaştınlmıştı. Ermenistan Ulusal Hareket sözcüsü dün yaptığı açıklamada, Sovyetler Birliği mer- kez yönetiminin Yukarı Karabağ bölgesin- deki iki köyde bulunan silahlı Ermenilerin boşaltümasını istediğini belirterek bu iste- ği protesto amaayla Azerbaycan Halk Cep- hesi'yle yapüacak doğrudan görüşmelerden geçici olarak çekildiklerini bildirdi. Bu arada AA'mn haberine göre Belçika'- nın başkenti Brüksel'de Batı Avrupa ülke- lerinden gelen 5 bin Türk, Azeri ve Erme- niler arasındaki çatışmalara, Sovyet asker- lerinin müdahale etmesini protesto ederek gösteri yaptılar.