Katalog

CUMHURİYET/6 Reddetmek hata RUTKAY AZİZ Kültür Servisi Bu yıl başlamadı, bidc de oluşturulan yardım bitmeyecek. Bu nedenle komisyonunda Tiyatro yannın tiyalrosunu döşleyerek Yapımcüarı Derneği adına yer yann liyatro yapacak alan TlYAD Başkanı ve insanlanmıa diışunerek içinde Ankara Sanat Tiyatrosu Sanat bulunduğumuz giine ve Yönetmeni Rntkay Aziz'in kazanacağımız haklara özel tiyatrolara yardıtnla ilgili bakmakla sorumluyuz. Bn kurul kanımca önemli bir şeyi yaptığı açıklama şöyle: başlatmıştı. Olmayanı "TtYAD'ın başkanı olarak kuruldan son derece önemli, dağıtmıştır. TtYAD olarak bunda emegimiz varsa, ben salt bu döneme değil, bundan mutluluk duyanm. bugünün özel tiyatrolannın Başlattığı nelerdir? Başlatbğı çıkanna değil, gelecekteki en önemli şey, özel tiyatrolan kuşaklara yönetik, özel tiyatrolann çıkannı gündeme desteklemede ölçütlerin ve aynmlann ne olacağına alarak bir tartışma ortanu dajrdir. Eşit dağıtıma asla yaratbk. Başta bakanlık kaülmıyonım. Dünya planında yetkilileri ve dağıtım kuruluDDD İBm üyeleri olmak örnegi yoktur ve şimdi sayamayacağım 15 tane ölçüt üzere 150 milyon 450 bin oluşınoştur. Umanm bu lirayı 28 tiyatroya dağıtmak gibi irajik bir dunım yaşadık. getfrdiğimiz ölçütler biz Geçen yıl arkadaşlanmız 194 tiyatrocular tarahndsn milyonn 25 tiyatroya dağıtmak derinlemesine ele alınır, zonında kjddılar; biiyiik taıtışılır. Keyfilikten çıkıp bir zorlukJaria ve sıkıntılar emeğe ve hakkın üstune çekerek. Sonuçta baktığınızda oturur. ikinci önemli bir karar TİYAD'ın önculuğünde Kültür töm üyatrocu arkadaşlara Bakanlığı'mızın da katılımıyla düsen rakamlar gülunçtür. mart ayı içinde bir tiyatro Herkes bunun uzüntüsünii kurultayının oluştonılacağıdır. dnyuyor. Ancak bu paranın reddedilmesi kadar "Tarihsel Salt özel tiyatrolara değil, talihsiz" bir hata olamaz. llk ödenekli kunımlar dabil olmak üzere Anadolu'da başladıgı güoden bugune kadar savundugum temel bir tiyatro yapan gruplanmız nokta vardır. Bu kazamlmış başta olmak üzere, çocuk ve gençlik tiyatrolannı da içine bir haktır, bu hak kaybedilmez. Önemli olan bu alan kurultayın gerçekleşmesi bakkın boyuüannı ülkemizin adına bir karar alınmıştır. Ülkemiz gibi özel tiyatrolann tiyatro çıkarian adına ne kadar daha büyüteceğimtzdir. da yannlan asla umutsuz defildir. ' Özel tiyatro barekeü bizle Devlet sanat sevmiyor A N N A TURAY LALE FİLOĞLU Genco Erkal'a göre "kara mizah". Ferhan Şensoy "epik" diyor. Hadi Çaman kendileriyle "alay" edildiği kanısında. Haldun Dormen, Ali Poyrazoglu, Taner Barlas ve Necef Uğuriu ise '^ok komik" olduğu konusunda birleşiyorlar. Sonuçta ortada bir "güldüru" olduğu kesin, ancak kimsenin buna gülecek hali yok. Hâlâ "olmak ya da olmamak meselesi"yle uğraşmak zorunda olan özel tiyatrolar, devletin "yardım" adı altında oynadığı komediyi ciddi bir endişeyle izliyorlar. HABERLER 17 ARALIK 1989 Dertler... Dertler "Tiyatro nereye?" Ne yazık ki bu sorunun yanıtı pek iç açıcı değil. Yıllardır tiyatro perdelcri açılmıyor, "şöyle bir" aralanıyor aslında. özel tiyatrolar için mevsim artık eylülde değil kasımda başlıyor. Sorun mevsimi açmakla da bitmiyor. Bu kez "haftada kaç kez oyun sahnelenebileceği", salonun paylasıldığı öteki toplulukla nasıl bir prograro yapılacağı, bu oyunlarla nasıl bir izİeyici kitlesine, kaç kişiye ulaşılacağı sorunları sıralaruyor bir bir. Güç bcla tüm bu soruların üstesinden gelip perdesinı aralayanlar bir yana, bir de yıllardır seyircisini selamlayamayanlar var. Giilriz Sururi Engin Cezzar Tiyatrosu hâlâ başını sokabilecek bir tiyatro çatısı bulabilmiş değil. Nisa Serezli Tolga Aşkıner Tiyatrosu ne zaman, nerede sahne bulabilirse orada perdesini aralıyor. Taner Barlas, Mire Tiyatrosu'nu çoktan kapattı. Şimdi Bakırköy Belediye Tiyatrosu için çalışıyor. Mıijdat Gezen'in tiyatroyla olan ilişkisi bir süredir kabare oyunculuğu ve konservatuvarda hocalık yapmak düzeyinde. Ali Poyrazoğlu "Yeşil Kabare"de kazarup tiyatrosunda yiyor. Uğur Yücel, Necati Bilgiç, Şemsi tnkaya, Yasemin Yalçın, Korhan Abay gibi tiyatrocular da son yıllarda sayılan giderek artan kabarelerde ya da TVde şanslarını deniyorlar. Peki bu arada devlet ne yapıyor? Başbakanın emriyle Malatyaspor kuliibüne 1 milyarhk fon ayıran devlet, yaşam mücadelesi veren 28 özel tiyatro için bütçesinden. 194 milyon lira ayırıyor, daha sonra bu rakamda yüzde 25'lik bir kesinti yaparak 150 milyon liraya indiriyor ve 23 aylık bir gecikmeyle apar topar bir komisyon toplayıp bu "yardım"ı bölüştürüyor. Yardımın "iyi niyetli bir girişim" olarak basladığmı söyleyen Genco Erkal başlangıçtan bu yana deneme yanılma yöntemiyle sürüklenerek götürülmeye çalışılan "y«rdım" konusunun Kültür Bakanlıği'nın kültür anlayışını belgelediğini belirtiyor. Tiyatro mevsimini önümüzdeki günlerde yeni açacak olan Ali YARD1MN OLÇÜLERİ NELER? Poyrazoglu "Hem çok geç kalındı, hem dagıalma biçimine karşıyım, bem de bu para guliinç denecek kadar az" diyor. "Verdikleri para bizim bir oyuncumuzun maaşı bile değil. Biz bütıin desteğimizi seyirciden alan bir tiyatroyuz. Allahtan seyirci var." Yeni oyun için devletin bu yıl özel tiyatrolara ayırdığı bütçeden daha fazla masraf yaptıklarını söyleyen Ali Poyrazoglu geçen yü kendilerine verilen paranın gazetelere verdikleri ilan ücretini bile karşılamadığını da sözlerine ekliyor. "Özel tiyatrolar geiecege malzeroe hazırlıyorlar, sayılan gittikçe azalıyor ve gittikçe zor nefes aldıklannı biliyorum. Benim urnunımda değil. Baska i^ien kazandıgımı tiyatroda harcıyorum. Ama tiyatroculann da kendilerini sarsıp bir araya gelerek seslerini yukseltmeleri gerek, olan kültüriımüze oluyor çünku." TiyatrocuJann bir araya gelmesi konusunda şimdilik bütUn ümitler TlYAD'a, (Tiyatro Yapımolan Derneği) bağlanmış durumda. Kısa bir süre önce yönetimi yenilenen ve başkanlığına Rutkay Azizin getirildiği TIYAD'ın daha etkin bir çaba harcaması gerektiği düşünc<*si tüm tiyatrocular tarafından paylaşılıyor. Ancak, ömeğin Şülcran Giingör liyatrocuların bir araya gelmelerinin "çok zor" olduğu düşüncesinde. Kent Oyunculan olarak yardımı protesto etmeyi düşündüklerini, ancak yardım projesinin taslağuun yülar önce kendileri tarafın dan bakanlığa verilmesi nedeniyle bu düşünceden vazgeçtiklerini söylüyor. Yine de dayanamayıp "bakın şöyle bir şey duydum" diyor Şükran Güngör: "İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrolan yalnız konuk oyunculara vermek üzere belediye butçesinden 800 milyon lira alıyor. 150 milvonluk yardımı ise 30'u aşkın özel tiyatroya dağıtmaya çalışıyorlar. Bu adaletsizlik degil mi? Bize verdikleri para dekorumuzun iiç panosunu bile karşılaınaz. Bir yülık temizlik ücrellerini bile veremeyiz bu parayla." Yıllardır çocuk oyunları sergileyen birkaç özel tiyatrodan biri olan Masal Gerçek Tiyatrosu'nun yöneticisi Reha Bilgen de "Aldıgıraız yardım motoru çalıstırmak için marşı bile açamıyor" diyor. Bütün özel tiyatrolann olduğu gibi Masal Gerçek Tiyatrosu'nun da salon sonınu var. Her yeni mevsime başlarken bir dahaki mevsımde nerede, nasıl perde açılacak sorusu kurcalıyor kafalarım ve gun geçtikçe bu kısır döngü daha da daralıyor. Çocuk Tiyatrosu olarak banka ve gazetelerin toplulukları ile ödenekli tiyatrolann çocuklar için hazırlayıp sembolik ücretlerle sunduğu diğer oyunlarla da rekabet etmek zorundalar. Reha Bilgen'e göre "ortada haksu bir rekabet var." Taner Barlas boylesi bir ortamda ozel tiyatrolann ayakta kalmasını "mucize" olarak nitelendirerek, "Ben mucizeyi gerçekleştiremez hale geldim ve tiyatromu kapattım. Ama ilk fırsatta yeniden canlandıracağım" diyor. Barlas'a gore yalruzca salon sorunu değil, bir de giderek yozlaşan bir kültür yapısı sorunu var. Bizim Tiyatro'nun kurucusu Zafer Diper de yaşanan siyasi ve ekonomik süreç içerisinde tiyatroya bakıyor: Halka sunulan "Bu diizende böyle tiyatro, miyatro mu kurtaracak sizi? Boşverin bu saçmalıklara, siz döniin köşeyi, kartarın kcndinizi" yaşam felsefesi Diper'i umutsuzluğa sürüklüyor. İzmir Sanat Tiyatrosu yöneticisi Ali Rıza Özbilgjç "ayaku kalmak, yaşamak zorundayız" diyor. 35 yıldan sonra Izmir'e turneye gelebılecek topluluklara olanak sağlayan bir sahne kuran, düzenli olarak oyunlar sergileyen İzmir Sanat Tiyatrosu caüşanlanna maaşlannı veremiyor. Kısa bir süre önce kurulan ve perdelerini bir sinema salonunda açan Karşı Tiyatro'dan Necef Uğuriu en çok gereksinim duyulan yıl olmasına karşın ilk yılda yardım verilmemesini anlamsız buluyor. "Tiy«tro seyircisi diye birsey yok" diyor Necef Uğurlu: "Bu sadece gayretkeşlik. Tiyatro için salon birinci problem degildir. tlk sorun insan sorunudur. Şimdi 10 tane tiyatro salonu açılsa dolup dolup taşacak mı? Önce oyuncunun, tiyatro teknisyenlerinin sosyal güvenceterine kavuşmaları gerekiyor. Tiyatro ısıkçısı da yaptıgının önemli bir iş olduguna inandınlmalıdır." Eğer "ulusal tiyalro"dan söz edilebiliyorsa yardımın yerli oyun oynayan tiyatro lara yapılması gerektiğini öne süren Necef Uğuriu "Amatör tiyatroyla tiyatrolar kalkınmaz. 10 kişi bir araya geliyor tiyatro yapıyor. Amatörce yapılmayacak Lşler vardır. Doktorltık gibi. Tiyatroyu sevdirmek için çok profesyonelce yapacaksın ki balk tiyatro istesin, gelsin." Vazgeçilmez tutku Amatör ya da profesyonel, ne olursa olsun tiyatro vazgeçilmez bir tutku. Möjdat Gezen de bunun bir örnegi. On yıl önce 12 Eylüi'Ie birn'kte kapanan tiyatrosundan sonra önümüzdeki yü evini ve dukkânını satışa çıkarıp "temdden bir tiyatro mülküne" sahip olmayı duşlüyor. "Önümüzdeki yıl olmazsa öbür yıl mutlaka yapacagım bunu" diyor. •'Çiinkii ba işler devletin verecegJ 510 milyonla olacak şey degU." Tiyatro yazarı Dikmen GıihİB Uçarer ise bugün 35, yarın 3050 milyonla tiyatro sorununun çözümlenemeyeceğini, gerekenin "biraz dddiyet" olduğunu söylüyor. Dikmen Gürüp Uçarer özel tiyatrolara yardım komisyonuna toplantıdan iki gün önce çağrılraış. "Bu yüzden katılmadım" diyor. "Konuya bakanlık tarafmdaa gereken önemin verilmedigi düşüncesindeydim. Apar topar, yumorta kapıya gelince telefoala yapılan çagnnın bunun kanıtlanndan biri olduğunu düşunüyonun. Enflasyon oranının yüzde yttzc yaklaştıgi şu günlerde topu topu 150 milyooluk bir yardım semboi olmaktan öteye geçemez. Özel tiyatrolann gereksinimi ise semboller değil. Eğer devlet, tiyatrolan soloklandırmak istiyorsa başka yoDardan da yardımcı olabüir. Örnegin geçen ay bem AST bem de Dostlar Tiyatrosu, Antakya'da Kültür Merkezi kendilerine verilmedigi için turnelerini iptal etmek zorunda kaldılar. Özel tiyatrolann belli koşullarda devlet salonlanndan yararianmaJan saglanabilir, vergi bağışıklığı getirflebilir vs.' Bir ödenekli tiyatronun yöneticisi, İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrolan Genel Sanat Yönetmeni Gencay Giiriin ise devletin özel tiyatrolan başka kanallardan da destekleyebileceği görilşünü paylaşıyor. Gürün salon ve vergi konusunda yapılacak yardımlarla özel tiyatrolann bağımsızlığımn da daha rahat bir biçimde koru. nabileceğini sözlerine ekliyor Yönetmeliği, işbasma gelen her hükümet tarafından değişürüen ve şimdiye kadar belli bir sisteme otunulamayan "özel Oyatrol«ra devlet yardımı"ndan söz açıldığjnda tiyatro yazarı Zeynep Oral, durtımu tek bir kelimeyle açıklıyor: "Korkunç!" Yardım Komisyonu'nda bir kez yer alan ve bazı önerilerde bulunan Zeynep Oral, bu önerilerinin gercekleşmemesinden sonra komisyondan ayrıldı. özel tiyatrolara 150 milyon lira yardım yapılmasına karar veren kişilerin tiyatroyla yakından uzaktan ilişkisi olmayan kişiler olduğunu vurgulayan Zeynep Oral'ın oldukca ağır bir eleştirisi var bu konuda: "Böyie komik bir para yardımını yapanlar ya sokakta satılan ekmek fîyatını ya sahnede kullanılan spot lambahnmn fryatını bilmiyoriar. Ya da hiç davak yememişler demek." özel tiyatrolardan, tiyatro sanatçılanndan devlet yardımıyla ilgili olumlu görüş almak neredeyse olanaksız. Görüştüğümüz topluluk yöneticilerinden Hadi Çaman, 28 topluluğun başvurduğu yardım için bütçeden sadece 150 milyon lira aynlmasını "Bizlerle alay ediyoriar" şeklinde değerlendirirken, yıllann oyuncusu Gazaofer özcan, "Bogüne kadar bep aksayarak yürndn, ama ikrisi için iyi oldr düşüncesiyle kendi kendimid teselli ettik bep1" diyor. Yardımı "epik bir tavıT olarak yorumlayan Ferhan Şeasoy'la, "kara mizab" lanırnlamasını getiren Genco Erkal ise olaya bürokratik engellemeler açısından yaklaşıyorlar. Şensoy, "Başvum dosyasına verdiğim emekle en az iki oyun yazardım" derken, Genco Erkal, her gelen bakamn başvuru yönetmeliğini değiştirdiğini vurguluyor. Erkal'a göre sık sık yapılan bu değişiklikler, yardım işinin başanlı olınadığının en en büyük göstergesi. w Kültür Servisi Bu yıl 28 özel topluluk devlet yardınn için başvuruda bulundu. Yardım komisyonunda bu yıl TlYAD'dan Rutkay Aziz, TODER'den Nuri Nisa Yıldınm, Tiyatro Yazarları Derneği'nden Recep Bilginer, Kültür Bakanhğı Müsteşar Yardımcısı Erten Alttaban, Güzel Sanatlar Genel Müdürü Mehtnet Özel, Devlet Tiyatroları Genel Müdürü Bozkurt Kurnç ile bakanlıktan çeşitli yetkililcr yer aldı. Hemen her yü değişikliğe uğrayan özel Tiyatrolara Yardım Yönetmeliği'ne göre topluluklar bakanlığın belirttiği süre içinde kapsamli bir dosya hazırlayarak yardım talebinde bulunuyorlar. Bu dosyada tiyatronun (icari şahsiyetinden, emniyet müdürlüklerinin raporlanna kadar birçok unsur yer alıyor. Dosyada bulunması gereken bilgiler arasında, kadroda yer alanlann bordroları, sigorta masrafları, yer aldığı salonla ilgili açıklamalar, oynadığı oyunlar, oynamayı düşündüğü oyunlar yer alıyor. Yardım Yine gerginlik • İ S V E C • F.ALMANYA • F R A N S A kornisyonu bir aylık çalışmanın sonucunda, aynlan bütçeden topluluklara ne ölçüde yardım yapüacağını karar laştınyor. ilk kez 1982 yılında başlatılan özel tiyatrolara yardım uygulaması ber yıl tiyatro çevrelerinde büyük tartışmalara yol açıyor. Geçen yıllarda oluşturulan yardım komisyonları (komisyon üyeleri hemen her yıl değişiyor) kararlanylâ ilgili basında da sık sık eleştiriler yer alıyor, Bu eleştirilerden birisi de "Yardım verilmedigi takdirde tiyatro toplulugunun cezalandınlmış olduğu" yönunde. ömeğin geçen yıllarda Ali Poyrazoglu Tiyatrosu "Oglum Çiçek Açö" adlı oyuniarından dolayı cezalandırılarak yardımdan yoksun bırakıldı. Bu arada Ankara Sanat Tiyatrosu da "politik" açıdan "yargılanarak" yardım dışı bırakıldı. Ancak sanat yönetmenliğini Rutkay Aziz'in yaptığı AST daha sonra tazminat davası açarak kararın değiştirilmesini sağladı. Kültür Servisi Isveç'te 26 devlet tiyatrosu, 100 civannda da özel tiyatro etkinlik gösteriyor. Devlet tiyatrolannın kadrosu 450 kişi ile 10 kişi arasında değişiyor. özel ve devlet tiyatrolan, yılda yaklaşık 4 milyon izleyiciye 20 bin gösteri sunuyorlar. Bağımsız kültür sanat etkinlikleri dans, fılm, illüstrasyon, müzik, fotograf, tiyatro, çevirmen ve yazarlar, sanatçılar merkezi 9 ayn örgüt tarafından yürütülüyor. Bağımsız bir politika izleyen bu kurumlann tüm masraflan devlet tarafından karsılanıyor. 198586 bütçesinde Ulusal Kültür tşleri Komisyonu aracılığıyla özel bağımsız kültür sanat kurumlarına aktanlan kaynak, 1 trilyon 184 milyar liraydı. Aynı yıl tüm kültür sanat etkinlikleri için 9 trilyon 990 milyar lira harcandı. Kültür alanında yapılan harcamanin yüzde 21 'i tiyatro, dans ve müziğe, yüzde 13'ü müze, sergi, korumaya, yüzde 24'ü kütüphanelere, yüzde 2'si görsel sanailara, yüzde l'i edebiyata, yüzde 2'si kültür çalışanlanna yüzde 8'i gazete ve dergilere yüzde 22'si amatör etkinlikiere, kalanı da diğer etkinliklere ayrıldı. 1.1 trilyonluk Sanata ödenek kaynak DİLEK ZAPTÇIOĞLU BONN Federal Almanya'da, Hitler döneminin "Propaganda Bakanhğı" tecrübesinden sonra merkezi hükümette Kültür Bakanlıği yer almıyor. Kültür politikası her eyaletin kendi kültür bakanlan tarafından saptanıyor. Ve her eyalet kendi butçesini oluşturuyor. Ancak Bonn'daki Federal hükümet, çeşitli adlar altında devlete ve özel girişimcilere ait sanatsal faaliyetleri ilke olarak destekliyor ve özellikle yurtdışı tarutım ve gösteri programlan için ödenekler sağlıyor. Federal Almanya'da 282 devlet tiyatrosu ve 105 özel tiyatro çalışmalarını sürdürüyor. Devlet tiyatrolan yılda 33 bin, özel tiyatrolar ise toplam 22 bin temsil veriyor. Bugün içinde geçerli olduğu bildirilen 1986 yılı rakamlanna göre devlet tiyatrolannda yılda 16.5 milyon, özel tiyatrolar da ise yılda 5 milyon kişi oyun izliyor. Federal Almanya'da hükümet ve eyaletlerin kültür bakanlıklanna başvuruda bulunan özel tiyatrolar bütün diğer sanat kollannda olduğu gibi belli ekonomik ve sosyal olanaklardan yararlanıyorlaı. 400 milyarhk destek SABETAY VAROL PARİS Kültür Bakanlığı'nın 10 milyar frangı (3.8 trilyon TL.)asan bütçesinde Tıyatro Müdurlüğü'nün payı 1989 yılı için yüzde 10.25 oranında; başka bir deyişle 1.07 milyar frank (yaklaşık 400 milyar lira) tiyatro harcamalanna aynlıyor. Bunun yaklaşık yüzde 28'i ulusal tiyatrolara, yüzde 19'u tiyatro kumpanyalanna ve festivallerine, yüzde 1.5'i ise özel tiyatrolara aynlıyor. Yalnız, bu rakamlarda dikkat edilmesi gereken nokta, Fransa'da "Özel Tiyatro" kavramına genellikle, sübvansiyona gerek görmeyen tiyatrolann girmesi... Anlaşmalı tiyatrolar, 417'si yöresel, 149'u ulusal düzeyde çalışan tiyatrolar olmak üzere toplam 566 tane. Yöresel düzeyde çalışanlar 143 milyon, ulusal düzeyde çalışanlar ise 110 milyon frank subvansiyon alıyor. Buna karşılık sadece Comedie Française, Odeon, Chaillot, Colline ve Strasbourg Ulusal Tiyatrosu gibi 5 büyük "müessese" 260 milyon franktan fazla destek görüyor. HEDEFIYIYASAMAKSA... 15 Kişiye Ter Milyar 15 Kişiye 500'er Milyon 150 Kişiye Otomobil Toplam İkramiye 138 Milyar Hepimize yeter. TAMBILETLERE 1 Adet Mercedes260SE 11 Adet Renault 11 TXE Flash 12 Adet Taunus 2.0 GLS YARIM BILETLERE 24 Adet Taunus S1.6 26 Adet Renault 9 GTE ÇEYREK BİLETLERE 40 Adet Renault 12 Toros 5 V 36 Adet Renault 12 Toros SW 5 V ' Bir b iIe 11e h edef e! '' KUZOPTIK ..HED& • VF1VÎ VTT GOZLUKveSAAT