Katalog

27 KASIM 1989 DIŞ HABERLER CUMHURİYET/15 ÇEKOSLOVAKYA Prag yönetimi geri adım atıyor %J lkedeki tüm siyasi suçluların serbest bırakılacağı açıklandı. Açıklama Başbakan Ladislav Adamec'in dün muhalefet liderlerinden Vaclav Havel'le görüşmesinden sonra yapıldı. Başbakan Adamec, dün ilk kez Prag'daki gösteriye katılarak Aleksandr Dubçek'in yanında yer aldı. Dış Haberier Servisi Çekoslovakyamn başkenü Prag'da dün yine yüz binlerce kişi gösteri yaparken, yönetim muhalefete önemli bir taviz vererek tüm siyasi tutukluların bugün serbest bırakılacağını açıkladı. Açıklama Başbakan Ladislav Adamec ile muhalefet liderlerinden unlü oyun yazan Vaclav Havel arasındâ dün gerçekleştirilen toplantıdan sonra yapıldı. Prag'da dün duzenlenen dev gösteriye ilk kez Başbakan Adamec de, muhalefet liderleri ile birlikte katıldı. Ülkedeki en büyük muhalefet grubu Sivil Forum'un çağrısı üzerine düzenlenen gösteride Adamec'in yanında Vaclav Havel ile 1968 "Prag Bahan"nın lideri Aleksandr Dubçek'in de yer alması ilgınç bir tablo oluşturdu. Alanda toplanan yaklaşık 250 bin kişinin Başbakan AdamecM tribüne çıkarken alkışladığı görüldu. Mitingde ilk olarak söz alan Vaclav Havel, bugun yapılması planlanan iki saatlik genel greve uyulmasını istedi ve "Atnacımız iilkeyi felç etmek degil, daha iyi olmasını saglamak" şeklinde konuştu. Başbakan Adamec de, daha sonra yaptığı konuşmada, bu grevin "sembolik olmasını" istedi ve ülkede hayatın durmaması için ancak bir dakika sürmesi çağnsında bulundu. Adamec'in bu sözJeri, topluluk tarafından ıslıklarla karşılandı. Adamec "Sonııılanmızı birbirimizle rekabet ederek degil göriişerek çözmeye çalışacağız. Ortak sorunlanmıza çözüm aıadıgımız heryerdt balkla gönişmekten sevinç duyuyorum" dedi. AdamecMn bu sözlerı topluluk tarafından "sagol sağol" nidalanyla karşılandı. AP, Prag yönetiminin üst düzeydeki bir yetkilisinin ilk kez Aleksandr Dubçek ile birlikte, yan yana gösteriye katıldığına işaret ediyor. Adamec'ten sonra söz alan Dubçek ise "Adamec'in aramızda bulunmasından meranunİMk duyuyoraz" dedi. Televizyondan naklen yayımlanan konuşmasında, başbakanı desteklediğini açıklayan Dubçek, "KP bünyesi içinde \akti\le ben de çalıştım. Şimdi bu kuruluş içinde surmekte olan mücadele yeni degişikjikler getirecektir" diye konuştu. Dubçek, sürekli olarak "yaşa" diye bağıran kalabalığa, birliklerini koruma çağnsında bulundu. Merkez komitesi Komünist Partisi Merkez Komitesi ise, ülkedeki bunalımı göruşmek üzere dün akşam toplandı. Bu arada Çekoslovakya "Devrimci Sendika Hareketi" lideri 57 yaşmdaki Miroslav Zavadil politbüro üyeliğinden istifa ettiğiii acıkladı. Muhalefet cuma gecesi politbüro üyeliğine yeniden seçilen Zavadil'in istifasım istiyordu. Komünist Partisi'nin yeni genel sekreteri Karel Urbanek ise önceki gece televizyonda yaptığı konuşmada "Ülkemizin vazgısı ile ilgilenen herkesle görüşmemiz gerektiğini biliyonız. Komünist Partisi'nin içinden ya da dışından herkesle ülke sonınlannı göriişmeye hazınm" dedi. BBC dün sabahki haberinde Komünist Partisi'nin tam bir dagınıkJık içinde olduğunu ve denetimi hızla elinden kaçırdığını bildirdi. BBC, Çek televizyonunun önceki akşamdan beri düzenlenen dev gösterileri ilk kez uzun süre ve ayrıntılı biçimdc gös terdiğine dikkat çekti. Çekoslovakya'da eski komünist lider Milos Jakes'ın cuma akşamı istifa etmesinden sonra ülkede büyük bir sevinç yaşanmıştı. Ancak yeni Politbüro'nun açıklanması ile bu sevinç öfkeye dönüştü. Muhalefet cumartesi sabahı yapuğı açıklamada, 9 kişilik yeni Politbüro'da eski Politbüro'nun 5 üyesinin bulunduğunu belirterek, değişikliği yeterli bulmadığını bildirdi. Muhalefet yeni yönetime 2 günlük süre (bugüne kadar) tanıdı ve şu koşullann yerine getirilmesini istedi: Tüm siyasi tutukluların derhal serbest bırakılması, parlamentoda komünist olmayan grupların da temsil edilmesinin kabul edilmesi ve muhalefetle gerçek bir diyalog kurulması. MACARİSTAN Doğu Bloku'nda ilk referandum JVlacarlar, dün yeni cumhurbaşkanının, genel seçimlerden önce mi, yoksa sonra mi seçilmesini belirlemek amacıyla sandık başına gittiler. Dış Haberier Servisi Doğu Bloku'nun reformlara en hızlı olarak kapılarını açan ülkesi Macaristan'da, dün halkoylaması yapıldı. Yeni cumhurbaşkanının, gelecek yıl yapılacak seçimlerden önce mi, yoksa sonra mı seçileceğinin belirlenmesi amacıyla yapılan halkoylaması, Doğu Avrupa'da ilk olma özelliği taşıyor. TSl 07.00'de başlayan halkoylaması için, halkın sandıklar onunde uzun kuyruklar oluşturdukları belirtiliyor. Parlamentonun, 100 bin kişinin, ımzalı dilekçe ile başvurusu üzerine yapılmasına karar verdiği halkoylamasında, cumhurbaşkanı seçiminden ayrı olarak, şu sorulara da yanıt aranıyor: lşyerlerindeki parti örgutleri geri çekilsin mi, partinin mal varlığı açıklansın mı ve işçi milisleri dağıtılsın mı? Macaristan'da muhalefet, cumhurbaşkanının, genel seçimlerden sonra seçilmesini istiyor. Muhalefetin bu kararında, genel seçimler sonucunda parlamentonun, Macaristan Sosyal İşçi Partisi'nin tekelinden kurtarılması ve yeni seçilecek cumhurbaşkanının, "muhalif olabilme şansı" etkin bir rol oynuyor. Diplomatik kaynaklar, dün yapılan halkoylamasının, Macaristan'daki muhalif grupların geleceğe donqk çabaları ve şimdiki hükümetin başarısı açısından çok önemli hir sınav olduğunu belirtiyorlar. Macaristan1 da şu anda iktidarda bulunan Sosyalist İşçi Partisi, halkoylaması kampanyasında cumhurbaşkanının yerel seçimlerden önce yapılmasını istediğini "üslü ka'palı" olarak belirtti. Parti, diğer üç soruya da "evet" denilmesini istiyor. Bu arada. Macaristan Demokratik Forum grubu, halkoylamasının boykot edilmesi için çağrıda bulundu. Halkoylamasına nüfusun yaklaşık yüzde 50'sinin kalılması bekleniyor. Macaristan, Sovyetler Birliği'nde başlayan ve bir anda tüm Doğu Avrupa'yı kapsayan reform dalgasına süratli bir şekrlde kapılarını açtı. 1989 yılı içerisinde Macaristan'da birbiri ardına gelen gelişmeler, Sovyetler Birliği lideri Gorbaçov tarafından diğer Doğu Avrupa ülkelerine de örnek gösteriliyor. SSCB Gorbi'den muhaliflere sert çıkış I^ovyet lideri, kendisini "Perestroykayı nasıl uygulayacağı konusunda açık ve net bir fikre sahip olmadığı" gerekçesi ile eleştirenleri "Stalinist" olmakla suçladı. MOSKOVA (AA) Sovyet lideri Mihail Gorbaçov kendisini, "Perestroykayı nasıl uygulayacağı konusunda açık ve net bir fikre sahip olmadığı" gerekçesiyle eleştirenleri, "Stalinizmle" suçladı. Gorbaçov, dün Sovyetler Birliği Komünist Partisi yayın organı Pravda'da yayımlanan makalesinde, şu görüşlere yer verdi: "Bazılan bize perestroykayı nasıl uygulayacağımız konusunda açık ve net bir plana sahip olmadıgımızı söyleyerek iftira ediyorlar. Bu teorik bir hata ve topluma önceden bazır şemalan uygulayan ya da gerçek hayatı şemalar içine sokmaya çalışan Stalinizmin karakteristik bir özelliğidir." Gorbaçov, makalesinde şunları yazdı: "Biz Leninizme göre hareket ediyoruz. Bu, gelecegin bugünun gerçeginden nasıl gelişeceğini incelemek ve planlanmızı ona göre yapmak demektir. Gdişen sosyalizmin yenilenmesi, yiizyılın başından oteye geçecek bir siireçtir." Marksizmin kurucularının ve kurdukları teorinin, kişiye tapınma (Stalin) ve durgunluk (Brejnev) dönemlerinde sosyalizmin deforme edilmesinden sorumlu tutulamayacağını belirten Gorbaçov, partinin halkın ideolojik, politik ve ahlaki öncüsü olmasını da savundu. Gorbaçov, mevcut güç şartlarda tek parti sisteminin korunmasım, ancak partinin "çogulculugun geJişmesine" yardımcı olması gerektiğini söyledi. Gorbaçov, parti içindeki muhalifleri tarafından sık sık, reformlan nasıl uygulayacağı konusunda kesin bir fikre sahip olmamakla suçlanıyor. En son Leningrad KP şefı Boris Gidaspov, Gorbaçov'a bu suçlamayı yöneltmişti. EIN BÜYÜK GÖSTERİ Çekoslovakya'nın başkenti Prag'da önceki gün düzenlenen dev gösleriye en az 500 bin kişi katıldı. Gözlemciler gösterinin 1968'den bu yana ulkede gerçeklestirilen en buyuk kitlesel eylem olduğunu belirtiyoriar. Gösteride konuşan Aleksandr Dubçek, yonetimin halkla baglantısını kaybeltiğini soyledi. (Fotoğraf: Reuter) Azerbaycan'da grev Azerbaycan Halk Cephesi, dağlık Karabağ konusundaki isteklerini kabul ettirmek amaayla bugun başlatacağını ilan ettiği grevın ilk aşaması olarak dun akşam Azerbaycan'dan Gürcistan, Ermenistan ve Sovyetler Birliği'nin diğer cumhuriyetlerine giden tüm demiryollanndaki ulaşım durduruldu. Dün akşam saat 19.00'da başlatılan eylem, bugün Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki petrol tesisleri dahil diğer tüm ekonomik ve sanayi işletmelerdeki işlerin ya tümüyle durdurulması ya da büyük ölçüde yavaşlatılmasıylagenişletilecek. DEMOKRATİK ALMANYA Krenz: Stalinci geçmişten arınalım D Başkanı Egon Krenz, muhalefetin yoğun olduğu . eVlet B a S k a n i fcEOn K r e n z , /F^!^&/7Z^ ///i8rTS^>k Thatcher'dan 'soğuk savaş' reçetesi EDİP EMİL ÖYMEN LONDRA Başbakan Margaret Thatcher, Çekoslovakya'daki son gelişmeleri "özgürlük için güzel bir gün" diye nıteledi. ABD Başkanı George Bush ile "Camp David"deki dağ evinde 4 saat görüşen Başbakan Thatcher, Londra'ya döndükten sonra Bush'un D. Avrupa'daki gelişmeler karşısında gösterdiği "ihtiyatlı" tutumu onayladığını da söyledi. "Bizim >aşara biçimimiz. ekonomik zenginlik, insanlık onunı ve özgürlük demektir. Bunu savunmak gerekir, Gorbaçov'un, komiinizmin gercekten iflas eltiğini kabul etraesiyle birlikte bu degişim mumkirn olabilmektedir. \ani komiinizm özgürlük ve refah getirememisür" dedi. Thatcher, Macaristan ve Polonya'ya Batı'nın yardım yapacağıru, ancak bunun için bu ulkelerde demokrasiye doğru adımlar atılmasının da şart olduğunu söyledi. Bütun bu girişimler sırasında ise Batı'nın "ihtiyau" elden bırakmaması gerektiğini savunarak, "Bloklann ortadan kaldınlması onerisi aceleye getirilmiş bir düşüncedir ve hatalıdır. Bu ulkelerin gerçek birer demokrasiye dönüşecekleri, yasa düzenine saygılı olacakları, ekonomik reforma girişeceklerini farzediyoruz. Ama özgürlüğe önem veriyorsak, savunma konosunda asla kumar oynayamayız" dedi. Thatcher, Başkan Bush ile gorüşmesi sırasında, aralannda NATO'nun geleceği hakkında göruş aynlığı da bulunmadığını vurguladı. Başbakan Thaıcher, "Büyük degişim dönemlerinde belirsizlik de büyük olur. Buzdaglan bir kere kınlmaya baslayınca çok tehlikeli olurlar" dedi. Amerikan Televizyonu'na verdiği mülakatlarda Başbakan Thatcher'in, "soğuk savaşın bitmediğT şeklindeki sözlerini lngiltere basını tepkiyle karşıladı. "Hayır, soğuk savaş bitmedi, sadece buzlan çözülüyor" demesi, bir yıl önce, "Artık soğuk savaş dönemi sona erdi, şimdi yeni bir doneme girdik" şeklindeki sözleriyle tam bir çelişki oluşturuyor. İNGÎLTERE Leipzig'e bir gezi düzenledi. Krenz, burada "Sosyalizm ölmedi" dedi ve geçmişte hata yapanların mahkemeye çıkarılacaklarını söyledi. Milyonlarca D.Alman, Batı'ya bu hafta sonu da aktı. ederal Almanya'da Doğu'ya yapılacak ekonomik yardımlar gündemin birinci maddesini oluşturmaya devam ediyor. DİLEK ZAPTÇIOĞLU BONN Demokratik Almanya Devlet Başkanı Egon Krenz, önceki gün Leipzig'e tam anlamıyla "Batı tipi" bir gezi düzenledi. Krenz, Batılı liderlerin propaganda turlannı anımsatan gezisinde yaptığı bir konuşmada, "Sosyalizm ölmedi. Ölen, sosyalizmin biçimini bozan şeylerdir" dedi. Krenz, "Yeni Almanya" Gazetesi'ne verdiği bir demeçte de "Geçmişte görevini kötüye kullanan bütün yoldaşlar mahkeme önüne çıkarılacak" diyor ve ekliyordu:" Parti, Stalinist gççmişinden anndınlmalı." Krenz, bu sözleri söylerken, sırunn açılmasından iki hafta sonra, F. Almanya, yine çok sayıda Demokratik Almanın ziyaretine uğruyordu. Geçen hafta sonu, iki Almanya arasındaki 60 sırur kapısından 2 milyonun üzerinde kişinin Bau'ya geçtiği tahmin ediliyor. Demokratik Almanya Devlet Başkanı Krenz, önceki gün Leipzig'e yaptığı geziLeipzig'e yaptığı gezide, birçok vatandaşının soru yağmuruna tude. bircok vatandasının soru vaîmuruna tutuldu. Krenz, bir grup vatandaşla yaptığı sohbette, "Sosyalizm ölmedi. Ölen, sosyalizmin biçimini bozan şeylerdir" şeklinde yapılanları özetledi. Krenz, Leipzig'de iki Almanya'nın şu an için birleşmesinin mümkün olmadığını, belki çok ileride böyle bir olasılığın var olabileceğini söylemeyi de ihmal etmedi. Krenz, "Yeni Almanya" Gazetesi'ne verdiğj demeçte de, "Geçmişte görevini kötüye kullanan bütün yoldaşlar mahkeme önüne çıkanlacaktır" dedi. 1517 aralık tarihleri arasındâ D. Berlin'de yapılacak olağanüstü kongrede Komünist Parti'nin tüzüğünün değiştirileceğini söyleyen Krenz, görev sürelerinin kısaltılacağını bildirdi. Krenz şöyle konuştu: "OlağanüstU parti kongresinde bütün gerçek su ytizüne çıkanlacaktır. Kimin hangi hataları işlediği, eski politbüronun ne tür hatalara yol açtığı, merkez komitenin yaptığı yanlışlıklar belli olacaktır. Sorumlular saptanarak tek tek mahkeme önüne çıkarılacaktır". Bugünkü bunalımın temelinde, "Korauta sisteminden, demokratik sosyaüzme geçilememiş olmasının" yattığmı söy leyen Krenz, partinin kendini Stalinist geçleyen Stalinisi mişten anndırması gerektiğini vurguladı. miuten anndırması tarihçilerin vureu Krenz, bu bağlamda eerektiîini ve toplumbilimcilerin D. Almanya tarihini yeniden yazacağından bahsetti. Yeni Almanya Gazetesi'nin yorumunda ise Komünist Parti'nin muhalefet gruplarıyla yapmayı tasarladığı yuvarlakmasa toplantısı üzerinde duruldu. F. Almanya'da ise Doğu'ya yapılacak ekonomik yardımlar gündemin birinci maddesini oluşturmaya devam ediyor. Iktidardaki Hıristiyan Demokrat Parti yönetim kurulu üyesi Kurt Biedenkopf geçen hafta Batı'da bir günlük maaşların D. AJmanya'ya hibe edilmesini önerdi. öneriye göre 17 haziranda F. Almanya halkı çalışmasının karşılığını Doğu'ya yardım olarak verecek. 17 Haziran 1953 Doğu Berlindeki halk ayaklanmasımn yüdönümü. Ancak Batı'da halk bu öneriyi benimsemiyor ve devletin yardımı vergi gelirlerinden finans etmesi gerektiğini düşünüyor. öte yandan D. Almanya'da dün "Yeşil Lig" adlı çerçeveci bir parti kuruldu. D. Berlin'de kunılan parti, önümüzdeki hafta resmen tarunmak için başvuruda bulunacak. Mazowiecki memnun Öte yandan Sovyetler Birliği Başbakanı Nikolay Rijkov'un konuğu olarak Moskova'ya resmi bir ziyarette bulunan Polonya Başbakanı Tadeusz Mazowiecki, Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'la yaptığı görüşmelerin karşılıklı anlayiş havası içinde geçtiğini ve bundan memnun olduğunu söyledi. Mazowiecki, dün düzenlediği basın toplantısmda Kremlin'in, Polonya'nın yeni gerçeklerini kabul ettiğini belirterek Ulkesinin SSCB ile iüşkileri geliştirmeyi arzuladığını kaydetti. ROMANYA Ekonomik sorunlar gündemde Dış Haberier Servisi NOtotay Çavuşesku'nun Komünist Parti Genel Sekreterliğine seçilmesi ve reformlara kapılarını kapatması ile giderek Doğu Bloku'nda yalnızlaşan Romanya, şimdi de büyük iç sorunlarla karşı karşıya. Romanya'nın en büyük sorununu ekonomik darboğaz ve etnik huzursuzluklar oluşturuyor. Romanya Devlet Başkanı Nikolay Çavuşesku da, bu sorunlara bir ölçüde çare bulabilmek ve ulkesinin yalnızlığım giderebilmek için yeni girişimlerde bulunuyor. Doğu Avrupa yönetimleri sallamyor Çekoslovakya'da daha geçen yıl, parti organları, Aleksander Dubçek'i, "zavallı adam", rejim karşıtlannı ise "sıfır" sözcükleriyle niteliyordu. 1969'da başlayan bütün bu "normalizasyon yıllan" bo>unca, en zayıf umut ışığımn söndürulmesi için her şey yapılmıştı. Moskova'dan esen ruzgâr ters yönde bile olsa, komünist partisi yöneticilerinin önünde, sonuna kadar direnmekten başka yol yoktu. Çekoslovak Komünist Partisi açısından olay hayat memat meselesi idi. Halk kitlelerinin, günlük yaşamlarında görmezlikten gelmeyi yeğlediği, bu ruhsuz ve şekilsiz parti diğer "kardeş" partilere göre çok özel bir yere sahip. Bu da halkın moralinin tam anlamıyla yok edilmesi temelinde kuruımuş oıması. En ufak bir iyimserlik ışığına izin vermesi halinde sonunun geleceğini sezinliyordu. Sovyetler, işin iç yüzünü iyi anladı. Doğu'da yol kavşakları, ancak simgeler sayesinde mümkün. Polonya'da Lech Walesa ile tartışmak gerekti. Macaristan'da Imre Nagy'nin itiban iade edilmeden "geçiş" gerçekleşemedi. Çekoslovakya'da, Prag Bahan ve liderinin hakkı teslim edilmeden yeni bir çağ başlatmak söz konusu değil. Ancak burada sorun çok daha karmaşık. Tüm partinin alabora olması olasıhğı vardı. Ayrıca, Husak'cı kemikleşme partiyi o kadar kendi içine kapatmıştı ki en küçük bir reformcu akımın bile gün ışığı görmesi kabil değildi. Ve nihayet uyuşuk, yenik, tüketim makinesi olmuş bu halkın inancı kalmamıştı. Dubçek, yıllar önce yaptığı gibi halka basit sözcüklerle konuştu. "Işık doğabilir" dedi. Ve tüm heyecan bir anda Venceslas Meydanı'ndan çok ötelere taştı. (26 kasım). THE GUARDIAN Çekoslovakya'da hafta sonunda Komünist Partisi'nin egemenliği çöküp halkın gücü yükselirken, So\7et ımparatorluğu, Baltık'tan Balkanlar'a kadar kargaşa ve çözülme içinde. Prag Bahan'm bastırmanın lekesini üzerinde taşıyan Milos Jakes ve arkadaşları görevden ayrılmak zorunda kalırken, Doğu Almanya'da Egon Krenz Komünist Parti'nin yönlendirici rolünden vazgeçmekten söz ediyor. O Egon Krenz ki birkaç hafta öncesine kadar katı görüşlu bir politbüro üyesiydi, güvenlikten sorumluydu ve Tienanmen Meydanı katliamını desteklemişti. Krenz'in beyaruna rağmen Leipzig'de pazartesi günü yine binlerce kişi sokaklara dökülecek. Çünkü Krenz, her şeye rağmen özgür seçimlerin 1990'dan önce yapılamayacağını söylüyor. Bütün bunlar, Stalin'in savaş sonrasında imparatorluğunu genişletmesinden bu yana Doğu Avrupa'yı yöneten komünist seçkinler için bu dönemin sonunu işaret ediyor. Bütün bu gelişmelerde anahtar, "partinin yönlendirici rolü." Bundan vazgeçmeyi Gorbaçov henüz düşünmüyor. Polonya'da ise parti, bu rolünü seçim sandığında kaybetti. Doğu Almanya'dan sonra Bulgaristan da aynı yolu izleyecek gibi görünuyor. Polonya'da gerçekleşen "yuvarlak masa" göruşmelerinin 1989'un simgesi olacağı söylenebilir. (25 kasım) Çavuşesku, ekonomik atılım gerekçesiyle, köylerde büyük bir yıkım kampanyasına girişmişti. Yıkılan köylerin büyük bölümünde Macar azınlığın oturması, Romanya'nın büyük tepki almasına neden olmuştu. Ajanslar, Romanya Komünist Partisine yakın kaynaklara dayanarak verdikleri haberlerinde, Çavuşesku'nun bu tür uygulamalara ve partinin gücünü daha da arttırmaya devam edeceğini belirtiyorlar. Romanya, dış ticaretinin büyük bölümünü Varşova Paktı üyesi ulkelerle yapıj'or. Bu nedenle, Romanya'nın Doğu Bloku içerisinde yalnız kalması, ekonominin giderek bozulmasının diğer bir nedeni olarak gosteriliyor.