Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİRÖPORTAJ 23 EKÎM 1989 Knada perestroyka: Bağunsız mııtfak Glasnost ve kentler Oktay Ekinci Moskova'nın "dış" rriahallelerindeyiz. Sovyet Mimarlar Birliği'nin yöneticıleriyle, yeni inşa edilen toplu konut bölgelerini geziyoruz. Bu mahallelerin kentteki "fiziksel konumiannı" tanımlayabilmek için "dış" sözcuğunu kullanmaktan başka çare yok. Ama, "kultürel konumlan" bakımından Moskova'yla "içlidışiı" olan yeni yerleşmeler demek daha doğru. Çunkü, tarihi kent merkezinin çevresini halka halka sararak genişleyen ve her biri yuzlerce büyük konut bîoklarından oluşan bu mahallelerde yaşayan insanlann, kent merkezine "en hızlı bir şekilde" ulaşabılmeleri için her türlü toplu ulaşım dnlemi alınmış. Mimarlar ve plancılar, "dış" semtlerde oturan halkm "Moskovalı" olduklarını unutmamaları gerektiğini en önemli ilke olarak kabul ediyorlar. Bunun koşulu ise turn kent halkının, sosyal ve kultürel etkinliklerin yoğun olduğu, tarihi dokunun bozıılmadan yaşatıldığı kent merkezinden, olabildiğince uzun süre ve olabildiğince hızlı bir ulaşımla yararlanabilmesi. Nitekim, her kurulan yeni mahalleye alışveriş merkezleri, kreşler, okullar, sağlık merkezleri ve resmi hizmet yapıları dışında sergi galerilerı, tiyatrosinema salonları, kütüphaneler ve buna benzer birçok sosyalkültürel eıkinlikler için binalar da yapılmakta olmasına karşın, haJkın Puşkin Meydanı, Gorki Bul varı gibi "eski" Moskova semtlerine olan alışkanlıklannın "eksilmeden" sürmesi, "hemşerilik külturunün" planlama ilkelerinde mutlaka ağırlık kazanmasına neden oluyor. Moskova'nın dış semtlerinde hızlayükselen gökdelen toplu konutlarla eski tip "kolektif yaşam" tarihe karışıyor s Her birinde yüzden fazla daire bulunan dev konut bloklanna girdiğimizde hemen gözümüze çarpan özellik, her birinde bağımsız mutfakların bulunması. mutfak, banyo ve hatta banyonun "kolektif kullamldığı" dönemler geride kalıyor. İki kişilik en küçük dairelerin mutfakları, aynı anda yemek odası olabilecek kadar geniş tutuluyor. îki odalı daireler çoğunlukta. Konut kiraları, elektrık su gaz gibi giderler de dahil olmak üzere 300 rublelik ortalama maaşların yüzde 12'si civarında. Ibphı kratrt Sovyet kentçiliğinde yeni adım. Kent dışında ıki odalı, bağımsız mutfak ve VVC'Iİ beton bloklar. Büyüyen metro Bu kültürü canlı tutabilmenin en etkin önlemi ise metra Moskova Metrosu, her yeni eklenen mahalleyi, yer altından kent merkezine bağlayacak şekilde durmadan genişliyor. Denebilir ki, Moskova büyüdiıkçe metro da büyüyor, metro büyüdükçe Moskova da büyüyor... Şu anda, ortalama hızı 60 knrsaat olan metro sistemine kenar yerleşmeler için 150 km/saat hızla hareket edebilecek ikinci bir sistemin eklenmesi planlanmış durumda. Yine aynı ulaşım planına göre. kentin 7080 km uzağındaki "banliyö" konuraunda bulunan yerleşmelerin toplu ulaşımı ise saatte 250 km hız yapan trenlerle gerçekleştirilîcek. Bu üçlü sistem, çeşitli noktalarda birbirlerine aktarmalarla "entegrc" olarak, yaklaşık 100 km yarı çapında bir daire içine giren tüm yerleşmelerdeki Moskovalılan, en kısa süreler içersinde kentlerinin dilediği semtlerine "kavuşturmuş" olacak. Böylece, konutlann merkezde ya da merkeze yakın semtlerde tercih edilmesinden doğan tıkaruklık giderilecek. Tarihi semtlerdeki yapılar, daha çok oranda kultürel amaçlara ayrılabilecek. Bu konuda, Sovyet Mimarlar Birliği yöneticileri, "perestroyka"nın getirdiği "özgiir tartışma ortamı" içinde, eskisine göre daha "cesur" öneriler geliştirmeye başlamışlar. Örr.eğin, özellikle Kızıl Meydan ve Kremlin cevresindeki tarihi binalarda yerleşmiş bulunan "resmi dairelerin" başka yerlere taşmarak, buraların "gece ve gündiiz" halkm kullanımına açık sosyal etkinliklere ayrılmasım isteyebiliyorlar. "Tarihi semtler, kentin ve kent halkının yaşama sevincini (adacaklan, kultürel gelişmelerini zenginleştirecekleri, geçmişleriyle tan.şıp, geleceklerini düşleyecekleri ortamlar olmalıdır" diyorlar ve buraların gunduzleri sürekli "işi olanlann geldikleri", geceleri ise "inSRP«I7 ve soguk semtler olarak" kalan bölgc Metro kültirü Moskova metrosu, Sovyet tarihinin bir döneminin kültürünü yansıtıyor. Metro hâlâ ulaşımın odak noktasında. ler olmasından kurtarılmasını öneriyorlar. Böylece; yıllar önce N.K. Krupskaya'nın söylediği şu sözler, yeniden güncellik kazanıyor: "Sosyalist şehirlerin inşa siireci, eski şehirierih kiiltür ve örgutlenme odagı olma özelliklerini bütunüyle konıyan ve daha da geliştiren bir sürec olmak zorundadır." Gerçcklen, hava karardıktan sonra, her iki yanında yüz yıldan yaşlı ama kente "burası Moskova'dır" dedirten tarihi yapılann sıralandığı tarihi caddelere inen ıssızlık ve sessizlik bu "yeni" gonişlerin hakhlığıru gösteriyor. lnsan, bu görkemli dekor içinde cıvıl cıvıl bir toplum ve Posokhin'in özlediği "neşeli" kentlileri anyor... Tıpkı, tstanbul'un "Pera"sı, Düsseldorrun "Altsdat" ya da Viyana'nın Grinzing"i gibi. bulunan dev konut bloklarına girdiğimizde, hemen gözümüze çarpan özellik hemen her birinde "bağımsız" mutfakların bulunması. Bundan on beş yirmi yıl öncesinde, Sovyet konut politikasında egemen olan anlayış mutfak, çamaşırhane hatta banyo gibi mekânlann "ortak kullanım alanlan" olarak planlanması, böylece bir yandan "kolektif yaşam tarzınııı" sürmesi, öbür yandan da "daha çok sayıda konut" üreterek, barınma sorununun kökten çözümlenmesiydi. Yeni mahalleleri gezerken, kitaplardan öğrendiğimiz bu bilgilerin oldukça "eskimiş" olduğunu görüyoruz. tki, üç ve dört kişilik aileler için planlanan çeşitli büyüklüklerdeki dairelerin tümünde mutfak ve banyo WC bölümleri de var. tki kişilik en küçük dairelerin mutfakları, aynı anda yemek odası olabilecek Bağımsız mutfak kadar geniş iutulmuş. Diğer odalar ise Yeni kurulan dış mahallelerde önem veri "asgari" olçülerde. En buyük daireler dört len konu elbette salt "kenl merkezine çabuk odalı, ancak sayıları çok az. Bloklar 'çinde iki ulaşım" değil. Her birinde yüzden fazla daire odalı tipler çoğunluğu oluşturuyorlar. Moskova Metrosu, her yeni eklenen mahalleyi, yeraltından kent merkezine bağlayacak şekilde durmadan genişliyor. Moskova büyüdükçe, metro da büyüyor. Kentin 7080 km. uzağındaki banliyöler için saatte 250 km. hızla giden trenlerle yeni bir ulaşım sistemi planlanıyor. Ulaşım sistemlerinin entegrasyon çalışmaları da sürdürülüyor. Sovyet Mimarlar Birliği, perestroykanın getirdiği özgür tartışma ortamı içinde eskisine göre daha cesur öneriler getirmeye başlamış. lıyorui. Dığer hesapladığımız bazı "gunlük kalemler" ise sunlar. Metro bileti 5 kapik, yani 175 T.L. Gazete ise 15 kapik, yani 525 T.L. yeşil ışığı yakalıyoruz ve yaklaşık 20 km.lik "kent içi" yolu, yine yaklaşık 20 dakikada durmadan geçiyoruz. "Hız disiplinini" dikkate almazsanız, Moskova'nın bu "iş günü" trafiğinin yoğunluğunu, İstanbul'un pazar günlerindeki trafiğine benzetebilirsiniz. Elbette, yaklaşık 5 milyonluk yetişkin nüfusun, her gün evden işe, okula, çarşıya, pazara ve gezmeye gittiğini de aklınızda tutarak... Mimarlar, master planlaması çalışmasında, sabah ve akşam saatlerinde yaşanan yarım saatlik "tıkanınanın", yani bazı kavşaklarda "kırmızıya yakalanmanın", önümüzdeki birkaç yıl içinde 15 dakikaya indirilmesinin hedeflendiğini söylüyorlar. Kuşkusuz, bu hedefe ulaşabilmek için, yine metroya büyük görev düşuyor. Puşkin Meydanı'na vardıfpmızda, "günlük yaşamın" ilginç görüntülerini de izlemeye başlıyoruz. Bu alandan sonra Gorki Caddesi olarak devam eden yol boyunca, bazı cafe ve mağaza vitrinlerindeki televizyonlann önünde gruplar halinde insanlann biriktiği dikkatimizi çekiyor. Birlikte olduğumuz Sovyet mimarlar merakımızı hemen gideriyorlar. "Bugün, ünlii kaleci Yaşin'in 60. dogum günü. Özel bir maç var. Stadvuma giremeyenler maçı TV'den izliyorlar..." "Günlük yaşamla" ilgili diğer bir ilginç görüntüyü, Kızıl Mevdan'a çok yakır. olan ünlü Bolşoy balesinin tarihi binasının hemen arkasındaki caddede yakalıyoruz. Kentin en canlı alışveriş bölgelerinden biri olan bu caddenin kenannda, kaldırıma sıralanmış köylüler, önlerindeki sepetlerin içinde havuç, domates, patates ve çiçek satıyorlar. "Taze" ve "ucuz" olacak ki yoğun bir alışveriş yaşanıyor. Satıcıların çoğu yaşlı kadınlar. Moskova'nın yakınlarında, birerikişer donumlük bahçelerinde yetiştirdikleri günlük meyve ve sebzeleri, Sovyet başkentinin göbeğindeki bir caddenin kenannda "pazarlıyorlar" Sosyal mozaik Öğrendiğimize göre, Moskova bu yönüyle hem bir sanayi ve işçi kenti hem de tarım ve köylü kenti. Sovyetler Birliği'nin pek çok ünlü bilimadamı, sanatçı ve yazannın da bu kentte yaşadığını düşünürseniz, aynca "başkent" olması nedeniyle nüfusu içinde önemli bir yer tutan yönetici kadroları da katarsaruz, 800 yıllık tarihi kentin ne denli zengin bir sosyal yapıya sahip olduğunu daha iyi gözlemleyebilirsiniz. Perestroyka ve glasnost, bu "zenginligi" daha da gün ışığına çıkanyor. Kremlin'in önünde, pırıl pırıl parlayan siyah renkli resmi plakalı Volga marka arabalar disiplinli bir şekilde park etmişler. Lenın'in mozolesı önünde yuzlerce turist, resim satan Moskovalılarla pazarlık ediyorlar. Bol madalyalı ve ceketli yaşlı kahramanlar, bluejeanli gençlerin ellerinden düşmeyen sigaralara endişeyle bakıyorlar. Bolşoy'un arka sokağında köylü kadınlar kaldınmda sebze satıyorlar. Parklarda yine yaşlı kadınlar, buharı tüten, közde pişmiş sıcak patatesleri "acıkan" hemşerilerine tuzlayarak uç kapik karşılığında veriyorlar. Yaşin'in 60. doğum yılı maçı vitrinlerdeki televizyonlann önüne kalabahklan topluyor. Kitapçılar ve plakçılarda yeni çıkan yayinlan ve diskleri satın almak isteyen insanlar uzun kuyruklar oluşturuyorlar. Bolşoy'un çocuk oyunlan bölumü panayır gibi. Yeni evlenen gelin ve damatlar hemen Lenin Tepeleri'ne koşuyorlar, muzikli lokantalarda en romanük parçalar çalımrken kadın kadına dans edenîer votka ve pepsi ile neşelerini buluyorlar. Ve metroda, otobuslerde, tramvaylarda başlannı gazetelerden ayırmayan Moskovalılar, diğer Sov yet cumhuriyetlerinde başlayan ulusala hareketlerin haberlerini ilgiyle okuyorlar. Yine, Batyushkov'un, 19. yüzyıhn başlannda soylediklerini anımsıyoruz: "... Moskova ülkenin yaşavan bir tablosudur.." Bugün de öyle Plancıların belırttiğine göre, bugun Moskova'daki merkeze yakın semtlerde, mutfak v.b. mekânlan ortak olan konutlann oramyüzde 50'yi aşıyor. Çünkü bu yerleşmeler 1960'larda ve öncesinde inşa edilmişler. Buna karşıhk, aynı oran, yeni semtlerin katılımıyla "genelde" yüzde 15'e düşmüş durumda. 2010 yılına kadar, "tüm konutlarda bağımsız mutfak" hedefi yakalanmak isteniyor. Sovyet konut anlayışı da perestroyka ile birlikte hızlı bir değişim gösteriyor ve "aile yaşamnun bagımsızlıgı" giderek önem kazanıyor. Bu arada, konut kiralannm da elektriksugaz gibi giderler de içinde olmak üzere, ortalama 250300 rublelik maaşlann yüzde 12'si civarında olduğunu öğreniyoruz. Oteldeki bankada 100 Alman Markı karşılığında 33 ruble almıştık. Gezi tarihimizde ise (9/16 Ağustos 1989) 1 markı 1150 T.L. idi. Buna göre 1 rublenin yaklaşık 3500 TL., 300 rublelik bir maaşın ortalama 1 milyon TL ve ev kirasının da 125.000 TL. demek olduğunu hesap Pazar trafigi gibi Moskova'nın en uzun caddesi olan Leningrad Bulvan'nın gidiş ve geliş yönlerinde dörder şeridi var. Ortadaki yeşil refüj oldukça geniş. Ayrıca, yine her iki yanlarda tramvaylar ve otobüsler için gidişli gelişli özel yollar bulunuyor. Sonra, kenarlara doğru yaklaştıkça, çünenler ve çiçeklerle kaplı bantlarla birbirinden ayrılmış bisiklet yolları ve yaya kaldırımlanna sıra geliyor. Böylece, Volga marka otomobilimiz orta şeritte Kızıl Meydan'a doğru yol alırken, kendimizi bir yollar ve yeşil bantlar denizinin ortasında gibi sanıyoruz. Trafik "siirat yapmaya" oldukça elverişli ama tüm arabalar, sanki bir resmigeçıtte itnişler gibi, hız göstergeleri 60 km'ye "mıhlanmış" olarak "aheste" bir şekilde yol alıyorlar. Sık sık karşılaştığımız trafik lambalannda surekli StRECEK KTTAP/YAYIN Ekim Sayısı Çıktı... n <nn f 10 0 0 N E nnm nnm T A türkiye günlüğü EKİM IHTILÂLrNOEN GLASNOST ve PERCSTRCMKAYA. •ISIANBI'I VVRK1IARI KITABI < unrti 4 w t m yayınev YENİ BEKİR YILDIZ Darbe YAYIN LAR Hariciye Çarkı Emekli Büyükelçi Mahmut Dikerdem, Dışişleri Bakanhğında çalıştığı 37 yıl boyunca tanık olduğu iç ve dış siyasal olayları aktarıyor. 6.000 lira TMMOB KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI İSTANBUL ŞUBESİ ATIKSU ARITMA SİSTEMLERİ1989 "ÇEVRE" KARİKATÜR YARIŞMASI ALBÜMÜ1989 Ederi: 10.000. TL. Müracaat: Mis Sokak No: 22 K: 4 Beyoğlu/istanbul Tel: 149 00 09 151 31 65 Ederi: 15.000 TL. YENİ YAYINLAR sosyalizmin büyük dönemeci Perestrafca' P4ereden Nereye vg Turttıye ş<nuyll«hmtt An AYBAR '/Dunnuş HOCAO6LU Spulrv. Pravaa y» Katy'N^ll AVCI Scvye! aevnmının Nutus Kh$aJV*hmt\ A» KBJÇBAY 5osya< Anatomıs^Vedat BILGIN IÇe O»Ş.I. C$3 DonukjHtomr KAYKAK S TEZEL ve Mozatter OZDAo * Muiakai * veya Marfcs.zm Oevtei ideoioifSiVBaymond ARON (Çev Eriman TOPBAŞ) Anayasa V .r*em«sı Nas.. Karar VerjyorilMumtl EHDO6AN Turw Ştttınden Ponreter Milmi YAVUZ Getenen Tasavvuf »e HJmi Yavu; un ŞunlBmştr AYVAZO6LU Elmt '.jkeSfi TaOıya fatkl..» Uzer ne.TOdır CANGIZBAY Gazelta Deila GultapdanJRtcaı GULLÂPDAN Bir aar.a AHşamı Rasllaann S^e Mo<l« KASIM Ru^etı ya da Onulmayan > aramızfKustafa ISEN CKJC vaOıs Maıma^ M'RÇIAR Kl İPİN 1>CI MAHMUT DİKERDEM ISUKLATARİHt,!liull, ı u ı u n v Bu kıtapian yainı/ca 900 tane vaı Bekir Yıldız bu yeni romanında, evrensel bir konuyu; gelişmiş ülke insonlorının kazanımlarında, az gelişmiş ülke insanlarının da hakkı olduğunu, hayatlarının nasıl çalındığını işliycr. 5.000 lira Or|irı;jl ırrvalı kopyeier yalnı/ciı NISANTAŞI AKADEMI KITABEVTNÇE 1000 Tarıc ya/ınljı. • Zırıurhkuyu Cdü Sclırı Apl 15/11 Ulus 80620 Islanbui Tel 1 b 60 92 93 Fax 157 60 95 Tlx 26896 AYRLTR 1 OSMAN ŞAHİN Osman Şahin bu yeni öykü kitabında, Toros insanlarının gizemli dünyasını yalın, gerçek, Şiirsel, içli t i r dil ve söyleyişle ele alıyor, kimi öykülerinde evrensel boyutlara ulasıyor. 4.000 lira Ay Bazen Mavidir Sayı 7 «Inı 1M9 4000 TL. KITAPÇILARDA Haberleşme: P K 60 Yenışehır/06642 ANKARA Tel 131 67 87 Posta Çekı: 363626 Yurt ıçı (yıllık) abone bedelı 40 000 TL . T,.ne yjyıııldn lııı IBRAHIM AYRAL L IL) ŞTI. kulUıı y.ıyı'n . AVllk SİVASİ (..\7ITi: BURCUNUZDA SEKS VE YAŞAM SYDNEY OMARR YENİ ÇIKTI! YAPRAK YAYINLARI KITAP YAYIN PAZARLAMA ANKARA CAD. 60/21 SİRKECİİST. Tel: 526 83 13 K3STANTINÎYYE HABERLERİ BEŞİNCİ SAYISI ÇIKTI Oner Yağcı bu yeni romamnda, yarınları yaratma adına yola cıkan kayıp ve kahraman bir kuşak olarak tanımladığı 12 Mart gençliğinin gokyüzünu fethetme sevdasını anlatıyor 6 000 lira W Gökyüzüne Akan Irmak ÖNER YAĞCI Nâzını'ın Dâvâları'nda; Nâzım Hikmet'in mahkemelerde geçen yaşamı, yargılamalara konu olan eylemleri, bunlarla bağlantılı entelektüel ve siyasal etkinlikleri ile TKP ilişkileri değişik bir yontemle sunuluyor. 10 000 lira ATİLLA COŞKUN Nâzım#ın Davâları OKUL MÜDÜRLERİ MÜZİK ÖĞRETMENLERİ Seçkın parçalardan oluşan yardımcı ders kitabı saz ve flüt metotlarını okullara büyük indirımle veriyoruz. KONSİNYE isteyin. Tel: 560 08 02 ZEYNEP ORAL Zeynep Oral'ın Esintiler (80'li Yıllar) adını verdigi bu kitabı, sonat dallarından gunlük olaylara, inatla, sevgiden, umuttan, insan haklarından yarta 'esen' yazılarından olusuyor. 10 000 lira Cağaloğtulştanbul CUMHURİYET YOLÜNDA Yunus Nadi 2000 lira (KDV içinde) Çağdaş Yaymları Tiırkocağı Cad. 1941 Cağaloğlutstanbul Esintiler Ödemeli gönderilmez. İÇİ SEVDA DOLU YOLCXJLUK Cahit Külebi 2000 lira (KDV içinde) Çağdaş Yaymları Tiırkocağı Cad. 3941 Cağaloğlutstaııbul Ödemeli /üıt iflıkii/ıı (,.«i Solıtı Apl 1 S/ 1 I tJlus 806?0 l&tnııbiı! TrI ' S 60 9? <« Nuruosmaniye Caddesi Kardesler Han 1/3