Katalog

CUMHURİYET 8 20 OCAK 1989 Anayasa Mahkemesi kararlarında askeri etki ve 'çifte standart' uygulaması Hııkıık devleti ve'asker gerçeğf REJIM VE ASKER D r . H i k m e t Özdemir ızınlerınır. Jandarma Genel Komutanlığı'ndan bıraz geç çiKması >ıı/unden cezalandırılmalarının ana>asa>a aykın olduğuvolunda yapılan bır başvuruda, kışının evlenmesınıızne abıtutmanın temel bır ha'rlın ozune dokunan bır Jınırlama olmasma rağmen mahkemenın, sılahlı kuvvetlerdekı uvgulamayı anavasaya avkırı gormesı, bu tur kararlarda "askeri durumun ozellıkleri" şeklınde bır anlayıştan vola çıktığının kanıtıdır "Askeri durumun ozellıkleri"nın ışığında venlen yuksek mahkeme kararlarında olçunun korunması kola\ bır ış değildir \sken dısıplın soz konusu olunca kımı zaman, ınsan haklan kurallan bır yana "hukuk"u bulmak ıçın çaba göstermek yeterli olmayabılmektedır 1966'da Asken Ceza Yasası'ndakı dısıplınle ılgılı bazı hukumlerın anavasanın 7 ve 14 maddelerıne a>kırı olduğu ıddıasıvla gorulen davanın kararı "hukuksuzluk" orneğı sayılabılır Cumhurı>et Halk Partısı TBMM Grubu'ndan (99 mılletvekılı + 20senator) 119 u>enın ısteğı uzerıneaçılan davada, 1930 tarıh ve 1632 sayılı Askeri Ceza Yasası'ndakı 17 , 18., 19 , 23 , 25., 26 , 27 , 28., 31 , 53., 154 , 165 , 169 , 1 7 3 , ve 183 maddelerdekı kımı hukumlerın TC Anayasası"nın 7., 14., 30., 138 maddelerıne \e "hukuk devleti'" ılkelerıne aykırı olduğu ılerı surulerek ıptallerı ıstenilmıştır 1930'ların suç ve ceza ıstemı ıle 1961 Anayasası'nda kışının temel hak ve hurrıvetlerını "ileri" bır şekilde duzenleyen anla>ışın bağdaştırılması herhalde mumkun değildir Bu durumun farkında olan Cumhurıyet Halk Partısı TBMM Grubu'nu, 14 Şubat 1963 gunlu bırleşımde ovbırlığıvle anayasaya avkırı yasalar ıçın ıptal davası açma kararı aimaya zorlayan gelışme anlamlıdır Ulkenın en buyuk partısının parlamento grupları toplanarak, Askeri Ceza Yasası'nda anayasa açısından " g e n " bulduklan hukumlerın ayıklanması ıçın gırışımde bulunma kararı almak gereğını duvuyorlarsa, Ana>asa Mahkemesı'nın de en azından boyle bır eğılım başıadı dı>e sevınmesı beklenebıhr Beklenenın aksıne vuksek mahkeme, otekılere gore çok uzun (40 savfa) kararında askeri dısıplınle ılgılı 1930'lardakı duzenlemenın 1961 Anavasasf nda temel hakların korunmasına yonelık hukumlere nasıl uygun duştuğunu kanıtlama (') çabasına gırecektır "Askerlik hizmetinde disiplinin olumkalım derecesindeki onemine ve disiplini koruyabilmek için askeriiğe ozgu cezalann ve cezalandırma vollannın gerektiğine" inanan Anayasa Mahkemesi, Turk hukukunda askeri yonetım donemlerinde başvurulan "çifte standart" uygulamalarına onculuk yapar duruma duşmüştur Daha kotusu, yuksek mahkemenın askerlik gorevının onemını vurgulamak ısterken kullandığı cumlelerdır. On beş seçkm hukuk adamı şunları söyleyebılmekjedır: "Askerlik şerefli bir görevdir. Bu şerefin korunması kaygısı en ağır mueyvideleri (cezaları) dahi hakh kılar. Askerlik şerefine leke sürenlerin, yerine gore hapis, agır hapis, hatta idam cezasıyla cezalandınlmalan yeterli değildir. Boylelerinin bir daha geri alınmaksızın asker toplulugunun dışına atılmaları. askerlikle olan ve askerlik hizmetinden dogan butun ilişkilerinin kesilmesi ve bu ilişkileri hatıriatacak butun izlerin silinmesi, kısacası: Hiç askerlik hizmetine girmemişler gibi bir duruma getirilmeleri gerekir." Bır ulkenın \nayasa Mahkemesi, ınsanların "yerine gore hapıs. ağır hapis, hatta idam cezasıyla cezalandırılmaları yeterli değildir" dıye gerekçelı kararlar vazabılıyorsa, o ulkede "hukuk" diye başka bır şey yaşanıyor demektır '"Askerlik hiznıerinde disiplinin olumkalım derecesindeki önemine ve dısıplini koruyabilmek için askerliğe ozgu cezalann ve cezalandırma yoUarının gerekiiğine inanan Anayasa Mahkemesi, Türk hukııkunda askeri yönetim donemlerinde başvurulan çifte standart uygulamalarına önculuk yapar duruma duşmüştur." 5 Anavasj Mahkemo<>ı karaıiarındakı askeri etkının en a>,ık ıladeMiıı çeşıtlı tarıhleıde askerı dısıplın ve kışıle rın bazı lemel haklan ıle ılgılı olarak takındığı tutumda gormek mumkundur "katıksız hapis" cezası uzerıne 1%^'te venlen karar (Esas 1963 5 7 , Varar 1965 65) bıı durumun varpıcı bır orneğıdır Adalet Pariısı Cumhurıvet Senatosu ve Mıllet Meclısı gruplarınca a>,ılan da\ada 1632 sa\ılı Askerı Ceza \asaM'nda \er alan katıksız hapıs cezasına üışkın hukumlerın. 1961 Anava^ası'ndakı kişı dokunulmazlığı ıle ılgılı duzenleme>e avkırı olduğu ıçın ıptalı ıstenılmektedır 1961 Anavasası'nda "Madde 14 Herkes. >aşama, maddi \e manevi \arlığını gelişnrme haklanna ve kişi hurriveline sahiptir." "Kişi dokunulmazlığı ve hurnveti kanununun açıkça gosterdiği hallerde. usulune gore \erilmiş hâkim kararları olmadıkça kavıtlanamaz." "Kimse>e ezivet \e işkence vapılamaz." "İnsan havsivetivle bağdaşmavan ceza konulamaz." >eklındekı duzenlemeve rağmen, Sılahlı Kuvvetler men^ubu er. erbaş \e astsubavlara uç hafta>a kadar katıkbiz hapı> cezası uvgulanmaktadır Ya'adakı açıklama\a gore. katıksız hapıs cezasında mahkuma bır katı mınder \e gıda olarak yalnız su ve pavına duşen eknıek verılmekte (tutun vs de ceza kapsamındadır), hapsın dorduncu, sekızıncı, on ıkıncı unlerıvle bundan sonra mahkumıvet muddetınce her uç gunde bır mahkum sağlık nedenıvleverındenkaldırılarak ınfaz tamamlanmaktadır •\ncak cezalının sağlık durumu bu ceza>a uzun sure da\anma\aelverışlı değılse vecezanın sonraya bırakılması ve\a aralıklarla tamamlanması u>gun gorulmezse katıksız hapıs oda hapsme donuşturulebılmektedn. Hak ve hukuk "Askeri dısıplın söz konusu olunca kımı zaman ınsan haklan kurallan bır yana tıukuk'u bulmak ıçın caba göstermek yetertı olmayabılmektedır" Y uzbaşı ve daha \ııkarı rulbelerdekı komutanlarla Mıllı Savunma Bakanı larafından venlen katıksız hapıs eezalarında vuzbaşının uç, bınbaşının beş, varbav ve albayın yedı, tuğgeneral ve tumgeneralın on dort gune kadar vetkılerı vardır Cezavı ust sınırına kadar vermeye valnızca korgeneral, orgeneral, mareşal rutbelıler ve mıllı savunma bakanı >etkılı olup, kadınlar hakkında uvgutanamamakıadır da çektırılen belki lek cezadır. Nihayet halkının buyuk çogunluğunun, ne yazık kı baslıca gıdasını ekmek teşkil eden bir ulkede bir cezalının uç gun valnu bu gıda ile vetinmek zonında bırakılmasını eziyel ve işkencc savmak gerekçi bir goruş ve anlayf) olaınaz. Ahlakça çe^illi kimseleri içinde barındırmak zorunda bulunan asker ocagından, birtakım agır askerlik hizmetlerinden aynlabilmek için hapse girme vollarını arayacaklann ve oda hapsini nimel sayabileceklerin çıkabilecegini ve bu gıbileri ancak katıkAskerliğe özgü •\skerlığe ılışkın cezalarda ve ıezalanuırmalarda de sız hapsin yola getirecegıni de avnca goz onunde tutgışık vonler ve lutumlar bulunmasını doğal karşılayan mak gerekir." "Kalıksı/ hapsin insan havsiyetıyle bagdaşıp bağdaşve bunların askerlik gerçeklerınden sovutlanarak ıncelenmesını ısabetlı bulma>an Ana>asa Mahkemesi, katıksız hapsın askerlığe ozgu bır ceza olduğuna karar ver st On beş seçkin hukuk adamı şunlart mışıır Bu cezanın askerlik hızmetının ve askeri topluluğun bunvesınde'kı ozellıklerın doğurduğu bır ıhtıya söyleyebümektedir: 'Askerlik şerefli cı karşıladığı goruşunden hareket ederek soz konusu bir görevdir. Bu şerefin korunması duzenlemevı anavasava avkırı gormemış ve davacının kaygısı en ağır müeyyideleri dahi ıptal ıstemını kabul etmemıştır Anavasa Mahkemesi kararında açıklanan goruşler, hakh kılar. Askerlik şerefine leke ınsan haklan açısından duşundurucudur Buna göre her sürenlerin, yerine göre hapis, ağır ceza, cezalıva bır acı getırecektır Ancak acının akla hapis, hatta idam cezasıyla uvgun, msanı bır sınırı aşmaması, ezıyet ve ışkence nıtelığıne varmaması şarmr. Mahkumun en buyuk yok cezalandmlmaları yeterli değildir... sunluğu ırade ve hareket serbesthğını yıtırmektır Ce Hiç askerlik hizmetine girmemişler zalı ısieüıgım vapamaz, dıledığını dıledığı zaman yıvıp gibi bir duruma getirilmeleri gerekir," ıçemez Içkıve alışık bır mahkuma cezaevınde ıçkı verılmesı nasıl duşunulemezse, sıgara ıçenın de k'sa sureler ıçın tutunsuz bırakılmasını bır ezıyet veya ışken mayacağı sorununa gelince: Insan haysiveti kavramı. ı e şeklınde gormeyı, ceza kavramını pek hafıfe almak insanın ne dummda, hangi >artlar allında bulunursa olarak vorumlavan Anavasa Mahkemesı'nın kararı, bulunsıın sırf insan oluşunun kazandırdığı degerin taaşağıdakı gıbıdır nınmasını ve savılmasını anlatır. Bu ovle bir davranış "Kanun, katıksız hapis cezasının getırecegi acının aşı çizgisidir ki ondan a^ağı duşunce, yapılan muamele, inn bir dereceyi bulmasım vc cezalandırma vetkisınin ko sanı, insan olmaktan çıkarır. İnsan havsiveti kavramıtu>e kullanılmasını onlemek içın gereklı her tedbiri on nı, toplumlann kendi gorenek vc geleneklehne ve lopgormus durumdadır. tlgilinin, araiannda birtakım hissi luluk kurallanna gore insanın, savgıya değer olabilme>i çatışmalar bulunması muhtemcl, en >akın âmirlerine için onda bulunmasını zorunlu gordukleri nıteliklerle ceza verme >etkisi tanınmamıştır. Vetki juzbaşıdan baş karışlırmamak gereklidır. lamakta ve o da uç gunden ıbaret bulunmaktadır. CeBu kavramın gelişmesı ve yerleşmesi çok uzun bir zaza, ancak sıhhati ehenşli olanlara venlebilir ve cezae man almış; prangabenllik, teşhir, dayakgibi cezalann \ınde değil hapis odasında çektirilir; vahut oda hap kaldırılması bu savede mumkun olabilmiştir. Katıksız si>le degiştirilir. Katıksu hapis hekim gozetimi altın hapis 'insan haysiyeli' kavramına gore olçuye vuruldukta: Cezaevinde degıl bır odada sağlık şartlan altında gizlice ve tek başına çekilen, kuçuk duşurucu niteliği bulunmayan ve cezaevlerindeki viyip olağan içroe disıplinınin kısa sııreler için biraz daha daraltılmasından ileri gitmeyen boyle bir cezanın sırf insan olma değerinin hak elliginden daha aşağı bir davranış sayılamavacagı kolayca kendıni goslerir." İnsan hakları açısından Katıksız hapıs cezası ıçın 1961 Anayasası'nın 14 maddesı ıle İnsan Haklan Evrensel Be>annamesı'nın 5 ve Insan Haklannı ve Ana Hurnyetını Korumaya Daır Sozleşme'nın 3 maddelerındekı açık hukumlere rağmen Anayasa Mahkemesf nce ıptal kararı verılmesı bır yana, anayasa yargısı açısından gınlen yolda talıhsız bır adım olduğunu kabul etmek gerekmektedır Katıksız hapıs cezası ıle ılgılı yuksek mahkeme karannın "konunun lartışılması" bolumunde, anayasanın 60. maddesınde yer alan "Yurt savunmasına katılma, her Turkun hakkı ve odevidir. Bu odev ve askerlik yukumu, kanunla duzenlenir." hukmundenve askerlığın anayasada yer alan bır kurum olduğundan hareketle, "(..) Askerliğe ilişkin cezalarda ve cezalandırmalarda elbetteki değişik vonler ve tutumlar bulunacaktır. Bunlar askerligin gerçeklerinden tecrit edilerek incelenirse hiçbir zaman isabelli bir değerlendirmeye varılamaz." denılerek, davacının anayasaya aykınlık ıddıasına kar>ı, askerlik mesleğınin ozellıkleri gerekçe gosterünuştır. Nıtelık bakımından anayasaya aykın olan bir hukum ıçın, askerlik mesleğınin gereklerınden bıle olsa anayasaya uvgundur denılebıhr mı 9 Anavasa yargısında boyle durumlarda soyut hukum ıncelenmeli, anayasa kurallan karşısında yapılan ınceleme sonucuna gore karar verılmelıdır. Oysa Anayasa Mahkemesi, askerlik mesleğınin ozelhğı turunden gerekçelerle anayasa yargısı açısından duşundurucu bır karar oluşturmuştur. Anavasa Mahkemesı'ne, "uzatmalı jandarma çavuşlan"mn ilgilı yasadakı hukme göre evlcnmek ıçın izin almaları gerekırken ızınsız evlenmelen veya evlenme BİTTI IFC s ELGİNKAN GROUP 1988 T anaddu ANAOOLU CAM SANAYII A Ş m Tiırkey ACS ESKA ESI^ATURIZM VE TICARET A Ş KİRİSM)RLD KI'RİŞ OTELCİU'K VETURIZM AŞ INTERBANK ULUŞLARARASI ENDÜSTRİ VE TICARET BANKASI A Ş cam sanayn a.*. DM 29,000,000 U.S.$60,000,000 Project Fınantıng Kxport Fınancing Facıhtv Capıtal Subscnption DM 12,600,000 SwF 12,400,000 Projeıt Fınanııng Rıgh(> exertısed Kmdv prt»vw Projeti Fınanııng Kunds p V unds pnn ıdrd h\ Internatıonal Fınante Corporatıon cbrıur, 1VS8 Internatıonal Hnaıue Corporatıon \prıl I'ISS IııttTiutıonal KııuiKe torporıtıon \pnl I'^S Internatıonal Fınance Corporatıon \pnl 1'*^ R1VÎ1LE SARIVILLE TJRISTIK TESISLER A Ş ATIRIM VE İŞLETMELER! A Ş CHŞBANK TÜRK DIS TİCARET BANKASİ AŞ TURKİSri COREIGM THADE BANK 4 DU S A ENDUSTRIYE.L IPLIK SANAYI VETICARET A Ş INOUSTRIAL YARN \jANUFACTURING AND TRADING INC \ joınt vcnturc bcfwecn SANTRAL DÎKİŞ SANAYİ' A Ş Bantr^Okfe DM 5,000,000 DM 14,200,000 U.S.160,000,000 Turkev DM 14,000,000 Projett Fınancıng Projett Kınantıng ! xport Kınanung Ka Haci Omer Sabanci Group E.I. DuPont de Nemours and Company, Inc. U.S. $25,000,000 Project Fınancıng Providçd b> Projeıt Fınanımg Fundv hiHifî<. p n n « W bv Pt) h\ A huumr (. ı l Internatıonal Fınance Corporatıon and thrnugh partıcipatıon ın IFC's loan b> Internatıonal Fınance C'orpordtıon Internatıonal Fınante Corporatıon \Pn! I'AK Internatıonal Fınanıe Cotporatuın IVırn l«r l'»S>ı Irvıng Trust Company Novtmbcr 1988 International Finance Corporation Invesüng in Development For more ınformatıon contact Internatıonal Fınance Corporatıon Mete Caddesı No 24/3, Taksım, Istanbul, Turkey Phone (901) 1432593 or 1432126 Facsımıle (901) 1492476 Telex 24994 IFC Headquarters address 1818 H Street, NW. Washıngton, DC 20433 Phone 202/4731950 Facsımıle 202/3348713 Telex RCA 248423