Katalog

PAZAR NOTLARI OSMAN ULAGAY 19 NİSAN 1987 EKONOMİ CUMHURİYET/11 GEÇEN HAFTA Amerikan firmaları piyasayı ele geçirdi ABD'ye IMF Reçetesi ABD'nin dış tıcaret açığı 1986'da 170 milyar doları buldu, cari işlemler açığı ıse 140 mityar doları aştı. ABD bu açığını dışardan, yabancıların sağladığı fonlarla finanse ettı. Her Amerikalı gerçekleştirdıği mal ve hizmet üretımınden 580 dolar fazla tüketim yapma olanağı buldu. ABD'de dışa borçlanarak sağlanan bir boliuk dönemı yaşandı. "Reagan ekonomisi"nin büyük başarısı olarak gösterilen bu sureç sonunda beş yıl önce dünyadan 140 mıiyar dolar alacaklı durumda olan ABD, bu yıl ıçınde 250 milyar dolara varan dış borç toplamıyla dünyanın en borçlu ülkesi haline geldi. Brezılya ve Meksika'nın 100 milyar dolar dolayındaki dış borçları, ABD'nin hızla buyüyen dış borç toplamı karşısında cüce kaldı. ABD doları hızla değer kaybederken ABD'nin. dev açıklarını sureklı olarak dısa borçlanarak kapatamayacağını görenler çoğaldı. O halde ne yapmak gerekıyordu? ABD'nin seçenekleri nelerdı? ABD ekonomısine yön verenler arasında hastalıgı en erdu. ABD'nin başlıca rakıplerine gore pahalt olan ücretlerin aşağı çekilmesi, Amerikalının hayat standardının bir mıktar azalması kaçınılmazdı. IMF reçetesi ~~ Mısır tohumunda vıırgun Bir kilo mısır tohumunu 400 liraya mal eden Amerikan fırmalan, bunu köylüye 1622 liradan satıyorlar. Devletten de kilo başına 500 lira sübvansiyon alıyorlar. ADANA (Cumhuriyet) Amerikan firmalarının yurtiçinde 400 hraya mal ettiği mısır tohumunu 1622 liradan üreticiye saıarken, kilo başma devletten de 500 lira sübvansiyon aldıkları oğrenildi. Hükümetin tohum üretimi ve ithalatını serbest bırakmasından sonra harekete geçen Amerikan tohumculuk firmaları, son iki yıldan bu yana Turk pazarını hemen hemen tumuyle ele geçirdiler. Pioneer, Siba Geigy, Limagrain, Land O'Lakes gibi dev firmalar, kurdukları çiftliklerde ya da sözleşmeli çiftçiler kanalıyla ülkemizde uretimi gerçekleştirirken, Asgrow, Northrup King, Dekalp, Jacques Seed Co. gibi firmalar, işgucü ucuz ulkclerde aynı yontemlerle elde ettiği tohumu buradaki ortaklan kanalıyla, ithal yoluyla ülkemize sokuyor. Amerikan firmalan, başka ulkelerde ürettiği anaç mıstrı getirerek, burada kilosunu 30 bin lira gibi çok yüksek bir fıyattan ortakhk kurduğu ya da anlaşma yaptığı çiftçiye vererek Hybit mısır tohumu üretiyor. Çiftçiler, anaçtan elde ettikleri Hybit tohumu, anlaşma gereğince satamıyor ve kilosunu 400 liradan bu firmalara devrediyorlar. Yabana firmalar, üreticilerden 400 liraya aldıklan mısır tohumunu bu kez kilosunu 1622 liradan pazarlıyorlar. Çeşıth adlarla üreticiye 1622 liradan satılan her kilo tohum için yabancı firmalar, ayrtca bakanlar kurulu kararı ile Merkez Bankası nezdinde kurulmuş olan "Tohbm Geliştirme ve Destekleme Fonu"ndan 500 lira prim alıyorlar. Boylece yabancı firmalar, 400 liraya mal ettikleri mısır tohumunu 2122 liradan alıp 1722 lira kâr ediyorlar. Tohumdaki tatlı kâr, yabana firmaları hızlı bir rekabete ve "pazar savaşı" durumuna getırdi. Bunun sonucu olarak 3500 tonluk gereksinime karşılık 3 bin tonu ithal yoluyla olmak uzere piyasaya 850 ton mısır tohumunun surulduğu ortaya çıktı. Amerikan firmalarının ithal yoluyla getirdiği mısır tohumunu da, Turkiye'de olduğu gibi ışgueu ucuz olan Bulgarıstan, Yunanistan, Polonya ve benzeri ulkelerde urettikleri bildiriliyor. Yabancı fınnalar ülkemizde urettikleri tohumlukta olduğu gibi Turk ortaklan kanalıyla ithal ettikleri tohumluğun kilosu için de 500 lira prıın alıyorlar. Doları tutmak zor ABD Doları, dort gunluk kısa haftada an arda duşuş rekorları kırdı. Hafta içinde bir ara 140 yene kadar duşen dolar, daha sonra ABD Malıye Bakanı James Baker'm "dolann daha fazla gerilemesi durumunda ABD ekonomik hedeflerinın bozulabıleceğı" şekltndekı sozti uzerine biraz toparlandı. Dış borsalardaki bu gelişmelere karşm dolar, Merkez Bankası ve Tahtakale'de değer kazandı. Dolar dış borsalarda, öncekı hafta kaydedılen rekor duşüşlerın ardından haftayı Tokyo'da 141.85, Londra'da da 142.50 yenden açtı. Bu sıralarda bir dolar 1.81 mark edıyordu. Ancak, önceki hafta borsalarda sanayiteşmış Batılı ulkelerın kararlanna karşı baş gösteren "güvensızlığı" gıderici bir açıklama ya da gelışme olmayınca, dolann duşuşu surdü. ABD para bırtmi art arda düşüş rekorları kırarak Tokyo^ da 140, Londra'da da 140.60yene kadar gerıledı. Dolar haftanın uçuncu gunü Londra Borsası'nda 1.79 marka çekildi. Aynı gun Ingılız Sterlını de 1.63 dolara kadar çıktı. Paskalya tatıli nedeniyle Tokyo dışmda tüm borsatann cuma gunu kapalı olduğu geçen haftanın orlasında gelen ABD Maliye Bakanı James Baker'm açıklaması, dolara biraz soluk aldırdı. Baker açıklamasında, "Dolann duşüşü surerse ABD'nin ekonnmık hedeftert hmulnhihr Dolar (dövlz 796»  / 7784^ 785 736 3fc| 784 50 Volcker'ın çeşıtti vesilelerle onerdiğı bu tedavı aslında 13 « n Mİ 1 I I Mısaı 1 U 7 Borç rekor Hızlı buyümeyi sağlamak ken teşhis edip önlem için vergileri ındiren ve dev alınmasını ısteyen kimse Febütçe açıklan veren Reagan deral Rezerv Bankası'nın güçAmerıkası'nda iç borçlar da lü başkanı Paul Volcker'di. büyük bir hızla tırmandı ve 2 Volcker, polıtıkacı degil teknıstrilyon doları aştı. Kamu ve yen olmanın da verdiği bir raözel sektörün toplam borçları hatlıkla olayın temelıne nın GSMH'ye oranı ise iniyordu. ABD halkı yıllardan 195081 döneminde yüzde beri ürettiğinden fazlasını tü140 dolayında seyretmişken ketiyor. kendi tasarruflarını art1986'da yüzde 180e yaklaştı. Malı kuruluşlann bıtanço dışı yükümlülüklerindekı büyuk artışlar da hesaba katıldığında toplam borç tutarındaki artışın daha da ürkütücü boyutlar kazanacağı anlaşılıyor. Geçen yıl ABD'de kapatılan banka sayısı 138i buldu. Kapanan bankalann sayısı 1929 krızınden bu yana en yüksek rakama eriştı. Kredı kartı kullanan ve taksitle ev almış olan Arnerikalılar arasında borçlarını ödemeyenlerin oranı da 1986'da rekor düzeye çıktı. Rekor sayıda şirket, tahvıllerini vadesınde ödemedı. Deniz bitti mi? "Reagan Amerikası" işte böyle bir borç denizınde yüzerken bu olay dalga daiga dünya ekonomısinı de etkilemeye başladı. Açıklarını dış kaynaklaria kapatan ABD ekonomisinin gücüne güvenerek ABD'ye para akrtan, ABD Hazine bonolarını kapışan yabancı yatırımcılar, giderek kuşkuya kapılmaya başladt. Paul Volcker tırmazken başkalarının tasarruflarını kullanarak yapay bir bolluk donemi yaşıyordu. Buna çare bulunmadan ABD ekonomisinın temel dengesizlıklennı gıdermek mümkün değıldı. Yıllardan beri "har vurup harman savuran" Amerikalının artık kemerlerini sıkması, tuketıminı kısarken üretimı ve tasarrufu arttırması gerekiyorIMF'nin borçlu Üçüncü Dünya ülkelerıne önerdiği "acıilaç"tan pek farklı değıldı. Pekiyi ama ABD gıbı bir "süper devlet"Xe, dünyanın en buyuk ekonomisınde bu recete nasıl uygulanacak, Amerikan halkı kemer sıkmaya nasıl ikna edilecekti? HAZİNE, TAHVİL İHALESİNİ tPTAL ETTİ Nakit sıkıntısı zorluyor ANKARA (a.a.) Bankalarda Turk Lirası sıkıntısı en ust duzeye çıktı. Sıkıntının giderilmesi amacıyla birçok banka, elindeki devlet tahvillerini ve dovizleri Merkez Bankası'na devrederek Turk Lirası alma cabasına gırişti. Hazine de yılbaşından bu yana ilk defa yüzde 46'nın üzerinde yıllık faizle borç aldı, 3 yıl vadeli tahvil ihalesini de iptal etti. Vergi ödemeleri nedeniyle artan nakit sıkıntısı, bankalararası para piyasasında hafta içinde bir gecelik borçlanmalann yıllık ortalama faizinin yuzde 5O'ye kadar yukselmesine yol açtı. Hafta içinde, İnterbank olarak da bilinen, bankalararası para piyasasında 609.8 milyar lira el değiştirdi. Bankalann nakit sıkıntısı nedeniyle, açık piyasa işlemleri de yoğunlaştı. Bankalann, kamu menkul değerleri karşılığı Merkez Bankası' ndan borçlanmalarına imkân sağlayan açık piyasa işlemleri sonunda 156 milyar lirahk menkul değer, Merkez Bankası'na devredildi. Son bir hafta içinde bankalar yaklaşık 65 milyar liralık menkul değerini Merkez Bankası'na devredip Türk Lirası kullandılar. Bankalann nakit sıkıntısı, kamu borçlanmalarını da etkiledi. 16 nisan tarihinde saülması öngörülen 10 milyar liralık üç yıl vadeli devlet tahvili için açılan ihale, iptal edildi. 15 nisan tarihinde satılması öngörulen 125 milyar liralık 1 yıl vadeli devlet tahvilinin ise ancak 96.2 milyar liralık bolumü satılabildi. Böylece, kamu borçlanmalarında, 3 Aralık 1986'dan bu yana en yüksek yıllık faize erişildi. 1987 yılı başından bu yana kamu borçlanmalarında yıllık borçlanma faizi yuzde 46'run üzerine çıkmamıştı. Bankalann Dnisandan itibaren Merkez Bankası kaynaklarına daha sık başvurmalarında, piyasadaki kâğıt para miktanmn nisan ayının ikinci haftasında da sınırlı tutulmasının etkili olduğu bildirildi. 3 nisanda 2 trilyon 184.4 milyar lira olan piyasadaki kâğıt para miktan, 10 nisanda 2 trilyon 128 milyar liraya duşurüldu. Ancak, bu tarihten sonra, bankalann taleplerinin karşılanması amacıyla emisyonun yeniden yukseltildiği bildirildi. Boylece emisyon, kesin verilerin belli olmadığı geçtiğimiz cuma gunü 2.2 trilyon lira dolayına yukseldi. Ulaşılan limitler de sanayileşmış yedı Batılı ülkenin Washıngton'da aldığı kararın da altındadtr" şeklinde konuşmuştu. Bu gelışme uzerine, borsalarda dolara karşı biraz guven geliştı ve ABD para birimi, 143.30 yen ve 1.81 marka yukseldi. Merkez Bankası ise 784.50 liralık dolar döviz alış kuru ile başladığı hafiamn ikınci gunu, bu kuru 786.30 liraya yukselttı Hafta ortasmda 785.85 lira dolar dovız alış kuru uygutayan Merkez Bankası, yarın da geçerli olacak kuru 79030 lira olarak belırledı. Dolar, Tahtakale'de de 792 liralık değerle başladığı haftanın ortasında 800 liraya ulaştı, dun de 799 liradan satıldı. F. Alman Markı da aynı piyasada once 442 liraya çıktı, dun 441 liradan alıcı buldu. Volcker'in hakkı ~ Altnıda büyük sıçrama Cumhuriyet Attını 77 000 76.: dı. Altın, Londra Borsası'nda da 446 dolar gibi fıyatlara ulaşırken, aynı piyasada 1 ons gumuş 7.25 dolara, 1 ons platm de 591 dolara kadar tırmandı. Uzun süredır iç piyasada 150 lira dolayında fıyatlardan ışlem goren 1 gram gümüş de 189 liraya fırladt. Altın fıyatlan dış borsalarda çarşamba gunu rekor duzeye ulaştıktan sonra, dolann toparlanması uzerine biraz geriledi. Paskalya tatılı nedeniyle perşembe gununden kapanan Londra Borsası 'nda 1 ons alıın 441 dolardan ışlem gördü. Altın aynı gun NeM, York'ta da 444 dolara çekildi. Haftaya 75 bin 500 liralık değerle gıren Cumhuriyet Altını da 77 bin 500 liraya kadar tırmandı. Ancak daha sonra biraz geriledt ve dun 77 bin liradan satıldı. 24 ayar kulçe altmda da benzer gelişmeler gözlendi. Kulçe altın, pazartesı gunu 11 bin 280 liradan çarşamba günü 11 bin 600 liraya çıktı. Kulçe dun Kapalıçarşı'da 11 bir, 560 liradan satıldı. Paul Volcker, ABD ekonomisindekı temel dengesızlik|erin, salt dolann değerini düşürerek çozümlenebileceğini savunanlara katılmıyor; ABD'nin bütçe açıklarını kapatarak ciddi kemer sıkma önlemleri almaması halinde dolann kontrolsüz düşüş sürecıne gırebıleceğını. bunu önlemek ıçin "sıkı para" ve •'yüksek faiz" politıkalarına dönülmesi halinde ise ABD'nin ve dünya ekonomisınin ciddi bir durgunluk tehhkesıyle karşı karştya kalabileceginı vurguluyordu. Son haftalarda yaşananlar ve dünya borsalarındakı gelışmeler, Volcker'in haklı olduğunu düşündürüyor. Şu ya da bu şekılde ABD'nin kemer sıkma önlemlerıne yöneimesı, belki adını koymadan "IMF acı ilacı"nı tatması gerekiyor. Kımılerınce goklere çıkartılan "Reagonom/"nin ABD ekonomisıni bu noktaya getırmiş olması ise bu tür çözümlere umut bağlayanlar için ilginç bir örnek oluşturuyor. Fiyatlar büyümenin kıırbanı Ekonomi Servisi Hukumet, ekonomik buyümeyı enflasyona kurban edemiyor. Bir hukumet yetkilisi, enflasyonu duşürmenın hukumetin elinde olduğunu, ancak ekonomik buyumenin de en az yuzde 6'da tutulmak istendi|inden, enflasyonun duşmediğinı soyledi. Aynı yetkilı, enflasyonu duşurucü etki yapacak "serbest faiz" duzenine de "1982 banker faciası"nın etkısiyle geçilemedığini itiraf ett\. Bir hukumet yetkilisı, ihracatçıların pazarlama eleraanlannın eğitilmesınde devleti destek olmakla gorevlendiren bir kararın, Para Kredı Kurulu'nda görtişüldüğünu ve yakında yayımlanacağını soyledi. Aynı karar ile ticaret merkezlerinin kurulmasının da desteklenecegini ifade eden yetkili, Türkıye'nın yabana turistlere b'ır alışveriş merkezi olması için çalışılacağını belirtti. "Bu sımaçla 'mega shopping cemer' adı >erilen bujük ticaret merkezlerinin kunılmasını da ongoriıyonız. Bu mcrkezterden valnızca tstanbul'da dort lane kurına yanlıavız" diyen yetkilı, "atıc«k, bu projelere devletin kadlmasııu islemi>oruz" şeklinde konuştu Aynı yetkili, turistlerın Türkiye'den satın alacaklan mallara, KDV iadesi verümesi üzerinde de çalışıldığını belirterek "Bu çahşma tamamlanıp jururluğe girdiginde, Turki>e'den bir mal alan lurist. bunu gumrukte belgelediğinde, KDV'si adresine postaianacak" dedi.Yetkılı, daha sonra lasarrufçuların Turk Liraa'na olan guvenlerini yüırmelerınden dolayı, tasarrufların daha eok altına yoneldığine dikkat çektı. Bu konunun ardından enflasyona değinen hukumet yetkilisı, enflasyonu duşurmenin hükümetin elinde olduğunu soyledi. Ö 1 4 1 5 1 6 1 7 18 Dolann geçen hafta tanhsel düşüşler yaşaması, altın fıyatlarının buyuk sıçramalar yapmasına neden oidu. 1 ons altın New York Borsası'nda birgunde 14 dolarlık sıçramayla 451 dolara kadar tırmandı. Altın buna paralel olarak ıç piyasada da yukseldi ve 24 ayar kul , çealtm 11.600, Cumhuriyet Altım da 77.500 liraya kadar çıktı. Altındaki bu sıçramalar, özellikle yattrımaların dovizlere karşı guvenlerini yitirip, değerli madenlere yönelmesmden dolayı yaşandı. Haftanın ilk üç gunü değerlı madenler borsalarında buyuk hareket gözlen Kârlı, verimli, güvenli yatınmlar için yeni birenerji Tasarruflarınızın en yüksek değerde kâra dönüşmesi için Dışbank, yeni bir hizmet daha sunuyor: Dışbank Menkul Kıymetler Merkezi! Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili alım satımı için Dışbank Menkul Kıymetler Merkezi'ne gelin...Dışbank Şubelerindeki "Yatırım Uzmanınız" ile tanışın... Tasarruflarınıza yeni bir enerji kazandırın... En güvenilir yoldan, en yüksek geliri sağlayın! MENKUL KIYMETLER MERKEZİ üSRÜf 8P MENKUL KIYMETLER MERKEZİ Yıldız Posta Cad. 54 80280 Gayrertepe Istanbul • Telefon: 172 42 80 (20 hat) • Telex: 27992 tdtb tr27991 dısp tr • Teletett: (18) 38007 dıso tr • Telefax: 172 52 7879 • P.K. 131 80692 Beşiktaşİstanbul DIŞBANK MENKUL KIYMETLER MERKEZİ