Katalog

Cumhuriyel Sahıbı Cumhuriyel Maıbaacıhk \e Gazctecılık Turk Anonım Şırketı adına Nadir N«di, # Genel Yavın Muduru H«suı Cem»l. Muessese Muduru Eminr Işaklıgil. Yazı tşlen Muduru Ofca) (.onensin, 0 Haber Merkc/ı Muduru YBIÇIB Ba\er. Sayfa Duzenı Vonetmenı Ali \c»r. 0 Temsıkıler ANKARA talcın Dogın. İZMİR Hikmrl Çrtınkay». ADAN \ Mehmrl M r n ı ı . tstanbul Haberleri: Rek* O2, Dış Haberler Ergun Bakı, Ekonomı O n u a l'lagay, Kültür: Cdil Üsler, Magazın Yalfin Pek$en, Spor Danışmanı Abdulkadir Yucrlman, Duzeltme: Rrfık Dortnş, Araşürma Şafcin Alpa>, lşSendjka Şakrtn Ketend. HaberAraştırma Ufuk Guldemjr, • Koordmatör: Ahmet Konıban, # MaJi Işler Eroi Ertat, Reklâın ve HaJkla îlışkıler GMdma Kofar, tdarc Hmryin Curer, Işktme. ÖnderÇeUk. BılgilsJenı. N«H taal. Basan ve Yavan Curahariyel Maıbaacıhk ve Gazeıecilık TA.Ş. Türk Ocaft Cad. 39, 41 Cagaloglu 34334İSI, PK 246lstanbul, Tel 5 12 Ü5 05(20 hat)Telex: 22246 • Burolar Ankara: Zıya Gökalp Bulvarı Inkılap Sokak No 19/4 Tel: 33 11 4147, Telex 42344 # lzrair H Zıya Bulvarı 1352. Sok 2/3, Tel: 25 47 0913 12 30 Telex: 52359 • Adana: Çakmak Cad. No İ34 KaJ 3, Tel: 1455019731 Telex: 62155 TAKVtM 24 HAZİRAN 1986 Imsak: 3.25 Güneş: 5.25 öğle: 13.11 tkindi: 17.11 Akşam: 20.46 Yatsı: 22.37 Macar Büimler Akademisi Başkanı Prof. Ivan Berent Cumhuriyet'in sorulannı yanıtladv Zayıf bünyeli çocuklara kamp ANKARA, (a.a.) Türkiye Kızılay Derneği Genel Merkezi, kendi olanaklanyla kamp yapamayan "çahşkan" ve "zaytf bünyeli" çocuklar ve gençler için, ücretsiz gençlik ve sağlık kamplan düzenleyecek. 1 temmuz30 ağustos tarihleri arasında 15'er günlük devreler halinde açılacak dağ, göl ve deniz kamplannda 1016 yaş gnıplan arasındaki ilk, orta ve lise öğrencileri yararlanacak. Ozel girişim, ekonomiyî canlandırdı MEHMET ÎNHAN BUDAPESTE Budapeşte Parti Tarihi EnstitüsO Başkanı Istvin Huszir. Mozgo Vilag (llerleyen Dünya) dergisinin bu yılki ikinci sayısında yazdığı makalede şu Uginç örneklemeyi yapıyordu: "tld nokU araandaki en kua mesafeyi düz bir çizgiyte bulabüiriz. Nerede? Euktid geometrisinde! Toplumlarda ise bu knnü kesinlilde geçerli dcgüdir. Bir zirveye dümdüz dikine çıkmaktansa dobmbaçlı bir yol izlenerek daba kolay çıkılır." Bu sözlerle simgelenen, sanıldığından da uzun bir süredır Macaristan'da gündemden düşmeyen rîform süreci ve düşüncesiydi. Nitekim, aynı makalede reformun ülkede sosyalist gelişmenin varlık biçimi olduğu savunulmakta, ne zaman aşın "merkezd" politikalar reformun duraklamasına neden olmuşsa ve dolayısıyla sosyaJ güçlerin kendilerim gerçekleştirerek açığa çıkmasımn önünü almışsa, bunun sosyalist gelişmeye zarar verdiği vurgulanıyor. Neydi gerçekte Macaristan'dakı reform sürecinin özü? Reformun gerekliliğini belki de en özlD vurgulayan bizzat Macanstan Sosyalist tşçi Partisi Başkanı Janos Kadar olmuştu. Şöyle diyordu Kadar bir konferansta: "Artık toplıınual iirüDö adüce dağıtmaanı oldukça iyi ögrendik sayüır. Ne var ki, onun nasd üretilmesi gerektigini daha az ögrendik. GerekH urünleri oocelikle üretmeyi bimemiz gerekiyor. Ancak oodan sonra nasri dagıblacaklanna karar verebüiriz." Reform sürecinin sonuçlan somut olarak göze çarpıyor ve Macaristan'a diğer sosyalist ülkler arasında kendiae özgu bir renk veriyor. Reform gerek Macaristan'da gerekse de ülke dışında hâlâ hararetle tartışüıyor. hâlâ çok önemli bir belirleyiciliği vardı. Ne var ki, bu etki doğrudan müdahale ile değil, dolaylı ekonomik regülatörlerle sağlanıyordu. örneğin vergilendirme, ücret ayarlaması, fiyat ayarlaması gibi. lşin doğrusu, kânn kabaca yüzde 50'si devlet bütçesine, altyapı yatınmlannı fınanse etmek için gidiyordu. Geri kalan yüzde 50'nin kâr paylaşım fonu ve yatınm fonu arasındaki dağüımı yine regülatörlerle ayarlanıyordu. Doğal olarak reformdan ceşith' ödünler veriliyordu. örneğin devletin işsizliği önleme gibi bir politikası vardı. Bu yüzden firmalara gereksinim]erinin üzerinde işgücü istihdam etmeleri için destekte bulunuluyordu. Kanımca devletin işsızliğe olanak tanımama politikası son derece yanlış bir politikaydj. Bu, reformun finnalan bağunsız kılma, pazara yönlendinne ve verimliliklerini arttırma amacıyla çelişiyordu. Bu ödünler, enflasyon lehine sonuclar da doğuruyordu. Kuşkusuz devlet, fiyat hareketlerini denetleyebüiyordu. TürkiyeSuriye sınır görüşmesi NUSAYBtN, (Mardin) Mardin'in Nusaybin ilçesi kaymakamı ile Suriye'nin Kamışlı kenti mıntıka müdürü arasında sınır görüşmesi yapıldı. Curüşmeyle ilgili olarak bir açıklama yapan Nusaybin Kaymakamı Halil Yılmaz, iki heyet arasındaki gorüşmelerin dostça bir hava içinde geçtiğini ve iki tarafın da işbirliği konusunda istekli olduğunu bildirdi. Kurumsal degişiklikler Baudaki anlamıyla, enflasyondan ne gibi bir farkı vardı bu enflasyonnn? BERENT Bizdeki, daha çok fiyatlann yeniden yapılandınlması sürecinde oluşan bır enflasyondu. Devlet, bilinçli bir politikayla fiyatlan sübvansyonlardan anndırmaya çalışıyordu. Sonuç olarak fıyatlar giderek ürünlerin gerçek değerlerine yaklaşmaya başlıyorlardı. örneğin et fiyatlan şimdiki gerçek değerlerine ulaşmadan önce, büyük çapta subvanse ediliyorlardı. Tabiı bunun yanı sıra dünya pazanndaki genel fiyat hareketleri de ülkedeki enflasyonu etkiliyordu. 70'li yıllarda reform süreci duraklamaya başladı. Ülkede genel olarak başlayan bir tartışma ortamında reforma çeşitli açılardan eleştiriler yağmaya başladı. EleştinÛer çoğunlukla sosyal, politik içerikliydi. Oluşan gelir farklılaşmalan birçok cevrelerde rahatsızlık yaratıyordu. Öte yandan petrol krizi, bu yıllara kadar yaklaşık on yıldır süregelen, yılda ortalama yüzde 6'lık kalkınma hızını sekteye uğrattı. Gerek getirilen siyasi eleştiriler, gerekse de yeni ekonomik koşullar reform uygulamalannın askıya alınmasını getirdi. Ne var ki artan sorunlar, en başta dış borç sorunu, dünya pazarındaki daralma, gerileyen dış ticaret hadleri, reform sürecini gene daralttı. 80'li yıllann başında üçüncü dalga reformlarla 68 reformunun fiyat sistemi yeniden oluşturulduğu gibi, birtakım önemli kurumsal değişikliklere de gidildi. örneğin kimi sektörlerde kimi zaman bütünüyle bir sanayi dalıru denetleyen dev sınai devlet tekelleri, birbirinden bağimsız daha küçük firmalara aynldı. Bu dev tekeller, pazar koşullannın oluşmasım engellediğinden, parçalanarak aynı dalda üretim yapan birden çok firmaya yerlerini bırakülar. Bu, bütün sanayi sektöründe genel bir egilim. Bunun yanı sıra, firma yöneticileri artık eskiden olduğu gibi bakanlık tarafından, yani tepeden atanmıyor, firma konseyleri tarafından kapalı oyla beş yılhk süreler için seçiliyorlar. Başansu olanlar böylelikle uzun süre yöneticilik yapma şansını yitiriyorlar. Bunun yanı sıra, 80'li yıllarda başlayarak özel girişime yeni olanaklar tanımak yasallaştı. Bugün çalışan nufusun yüzde 5'i bu özel işletmelerde calışıyor. ö z d işyerleri, özellikle hizmetler sektöründe yoğunlaşıyor. Yine yeni bir gelişme olarak özel devlet bileşimi yeni denemeler de var. Bunun sonucu küçük dükkânlann, restaurantlann yüzde 80'i özel. Kamu mülkiyetinin yeni biçimlerine örnek olarak büyük sanayide kurulmasına izin verilen işçi mühendis kooperatifieri var. Bunlar daha esnek ve gençlerin yükselmesine daha elverişli yapılar olduklanndan, bunlara kısa sürede büyük işgücü kayması oldu. Sanayi işçilerinin yüzde 10'u şimdi bu tür işletmelerde istihdam ediliyor. Kolera aşısı Habar Merkezi lsveç'li bilim adamlan yeni bir kolera aşısı geliştirmek için çalışmalar yapıyoriar. tlaç ve Kimya Endüstrisi tşverenler Sendikası bülteninde yer alan bir habere göre tsveçli bilim adamı Levin, ağızdan tatbik edilen bu yeni aşımn deneme aşamasında olduğunu ve çalışmalann Bangladeş'te uygulama olarak sürdurüldüğü belirtti Çalışmalarda öldürülmüş kolera bakterisi ile aşının üç ayrı güçteki dozu araştınlıyor. Macar ekonomisi Macaristan'da kişı başına ortalama gelir 2300 dolar civannda. Ekonominin yüzde 50'si dış ticaret etkinliklerinden oluşuyor. Oış ticaretin yaklaşık yansı da Batıttlkeleriylegerçekleşiyor. Şimdilerde kurun gerçekçi olarak yeniden ayarlanması, yabancı sermayeye elverişli yatınm olanaklan sağlanması, ticari devlet bankalanmn açılması, tasarruflann artışı, yeni vergilendirme politikalan tartışma konulan arasında. Merkezi planlı bir ekonomide şimdiye dek duymaya alışık olunmayan bu konulann yanı sıra, artan dış borçlar, yüzde 7 enflasyon gibi ülke planlamacılanm da tedirgin eden konular hemen her gün gunlük gazetelerin köşe yazılannda yer alıyor. Ihracat artışı, dış rekabet gucü, işletmelerin verimliliginin yükseltilmesi, dunya pazanna uyum sağlama, her günkü ekonomi tartışmalanmn ve yorumlannın altını çizen ana noktalar. Kimi hizrnet ve küçük ölcekli yan sektörlerde başlatılan özelleştirme sonucu "ozel girişimci" bir kesimin gelir duzeyiyle ve yaşam biçimiyle varbgını hıssettirmeye başlaması, bu konuda akademik tartışmalann ha;lama«nna da yol açıyor. Evet, küçük çaplı özel girişim, ekonomiye olumlu bir canlıbk katıyor, gelir yaratıyordu, ancak bu özel işletmelerin, gelişmelerimn sının nasıl saptanmalıydı? Bir yandan Ozel girişimin motivasyonunu kınnamak, diğer yandan da belirli bir düzeye eriştikten sonra bu özel işietmeleri bir kooperatif ya da bir kamu kuruluşuna dönuştürmenin uygun yollan aranmalıydı. Buna benzer birçok "haaas" tartışma konusu bugün Macaristan'ın gündeminde. Bunun yanı sıra, tüketım olanaklannda ve yaşam biçiminde gözle görülür bir canlüık göze çarpıyor. Çarşılarda, kentin ana caddelerinde ınsanlar, tüketim toplumlanndaki dev süpermarketlerle kıyaslanmasa büe oldukça zengin çejit sunan dükkânlan doldunıyorlar. Kuyruklara raslanmıyor. Yokluğu cekilen herhangı bir tüketim malına ya da gıda maddesine de rastlanmıyor. Insanlann bakımlılığı ve oldukça iyi giyimli olmalan bile Macaristan'ın ekonomik olarak sıkıntılı dönemlerini artık çoktan gerilerde bırakuğını anlatıyor. Macaristan'da değişen yaşam biçimine en hızh gençler ayak uyduruyorlar. Macaristan için birinci beş yıllık plan tam anlamıyla bir felaketti! Plan hedeflerine ulaşılamadı. Tanmda hedeflenen yüzde 50'lik artış yerine genleme kaydedıldı. Benzer şekilde kişi başına gelirin yüzde 50 arttınlması hedeflenirken, gerçek ucretler yüzde 22 genledı. Yalnızca sanayi sektöründe hedeflere ulaşıldı. Zaten planın temel hedefi de bu sektördü. 1954'te Stalin'in ölumünden sonra politik ha\anın değişimi, hükumetın reorgaruze edilmesinden sonra ekonomi politikasındaki yanlışlar üzenne resmi elestırüer getirildi, ancak ekonomik mekanizmaya dokunulamadı. 195456 arası pratikte herhangi bir değişıklik gerçekleşmedi. Yine de gelecek için çok önemlı olan düşünce tohumlan atılmış oldu. mesi sağlandı. Böylelikle tanmsal ürünlerle sınai ürünler arasındaki fiyat makası gıderek kapanma yoluna girdı. Devletin doğrudan her şeyi degil, yalnızca ülke çapında üretim hacmi, üaetler, yatırımlar, ıhracat hacmi gibi ana büyüklükleri hedef koyduğu, firma bazında ise, firmalara üretim yapısını oluşturmada bir bakıma inisiyatif verilmeye çalışıldığı bir planiama sistemi getirildi. Bu değışikliğin kısa vadedeki pratik sonucundan çok, kı kısa vadedeki uygulaması çok kısmi kaldı, planlamanın 30'lardaki Sovyet planlamaandan farklı olabileceğinin kabullenilmesi gibi ideolojik bir önemi oldu. Son zamanlarda bıiyuk ölçekli sınai devlet isdegişmedi. 1957 yılında kooperaüfler köylünün ancak yüzde 10'unu banndınyordu. Kısaca kooperatif sektörü pratikte yok gibiydi. Kooperatiflere yeni bir yaklaşım ve yeni bir yöntem 195960 yıllannda geliştirildi ve pratik olarak kooperatifleşme süreci iki yıl içinde sonucuna ulaştı. Tanmsal reform, kısa sürede meyvesini verdi. özellikle 6O'lı yülann ortalanna doğru tanmsal uretim hızla arttı ve Macaristan, kişı başına tanmsal üretim ve kişi başına tanmsal ihracat açısından dünyadaki ilk 4 ülkenin arasına girdi. Bu durum, 1957'de taslak halinde işlenen, ancak hükümet tarafından uygulaması ertelenen daha genel çaplı bir reform düşüncesini yeniden gündeme getirdi. 1968 yılında merkez komitesinin bir karanyla mer AIDS'e karşı yeni umut Haber Merkezi Dünyada son yıllarda panik yaratan AIDS hastalığına karşı virüslü hastalıklann tedavisinde kullanılan "Amandatine" adlı ilacın olumlu sonuclar verdiği bildirildi. tngiltere'deki bir araştırma enstitüsü görevlilerinden Dr. Jonathan Weber söz konusu ilacın özellikle AIDS virusünün insan bünyesini etkisi altına almasında önemli "caydıncı" görev yaptığını, hücrelere yerleşip bunları enfekte etmesini önlediğini söyledi. Sovyet modeli Macaristan'daki reform sürecini daha iyi tanımak için Macar BOimler Akademisi Başkanı ve Karl Marx Universıtesi'nde Ekonomi Profesörü olan Ivan Berent ile gbruştuk. Macaristan'da planiama deneyimi ve reform duşuocesi nasıl ortaya çıktı? BERENT Macaristan'ın, sosyalist planiama sistemine gectiği 4O'lı ydlann sonunda ve 50'li yılların başında uygulanan yöntem, Sovyet planiama raodelinin doğrudan bir kopyasıydı. Tarihsel koşullar, ülkenin büyüklüğü, kalkınmışlık düzeyi pek hesaba katılmamıştı. O yıllarda Doğu Avrupa'da ortak kaygı, çok hızlı bir sanayileşme, olanaklı en hızlı sermaye birikimi ve ülkenin, üç beş yıl içinde çıkması kacınılmaz olarak görulen bir savaşa bazırlanmasıydı. Soguk savaşın doruk noktasında, pratikte savaş hazırlığı niteliği taşıyan bir ekonomik politika için, bu amaca yönelık ekonomik model çok hızlı, tek yanlı bir sanayileşmede sonuç vermiş olan Sovyet modeli oldu. Hızh bir sermaye birikimini saglayan, temel endüstrilere ağırlık veren bu model gerçekte tarım kesüninden sanayı kesimine yoğun değer aktanmına dayanıyordu. Macaristan için gereğinden fazla iddiaJı olan birinci beş yıllık kalkınma planı yalnızca bu anlamıyla başanlı olmuştu. tlk beş yılın sonunda yüzde 35 sermaye birikimi artışı sağlandı. Ne var ki, demin de belintiğim gibi bu artışın kaynağı, tarırn kesiminden yoğun değer aktanmı pahasına sağlandı. Prof. Berent: "80'li yıllarda başlayarak özel girişime yeni olanaklar tanımak yasallaştı. Bugün çalışan nüfusun yüzde 5'i özel işletmelerde çalışıyor. özel işyerleri özellikle hizmetler sektöründe yoğunlaşıyor. Küçük dükkânların, restaurantların yüzde 80'i özel." Prof. Ivan Berent macaristan'da tüketim olanaklannda ve yaşam biçiminde gözle görülür bir canlüık göze çarpıyor. Çarşılarda, kentin ana caddelerinde insanlar tüketim toplumlanndaki dev süpermarketlere benzeyen dükkânlan dolduruyor. Kuyruklara rastlanmıyor. Yokluğu çekilen herhangi bir tüketim malına ya da gıda maddesine de rastlanmıyor. İnsanların bakımlılığı ve oldukça iyi giyimli olmalan bile Macaristan 'ın sıkıntı dönemlerini geride bıraktığını anlatıyor. kezi planiama sisteminde radikal bir değişim resmen acıklandı. Planiama, hükümet için zorunlu olma özelliğmi sürdüruyordu, ancak firmalar, plan hedeflerine göre degil, pazar için uretmeye yöneleceklerdı. Pazarlama ve kârlılık kıstasıyla karar verecek, elde ettiklen toplam kânn belirlenmiş bir yüzdesini işçilerin ücretlerini arttırma ve çalışma koşullannın iyileştirilmesi için kâr pavlaşım fonuna aktaracak, geri kalamyla yeni yatırımlara girişeceklerdi. Dolayısıyla gerek işçilerin geliri, gerekse de firmanın yeni yatınm olanaklan kârlılığa bağlı olacaktı. Peki, firmalar elde ettikleri kân gerçekte ne oranda denetlevebUiyorlardı? BERENT Elbette eklemek gerekir ki, devletin ÖzaVın Romanya gezisi ANKARA, (ANKA) Başbakan Turgut özal'ın Romanya ziyareti Dışişleri Bakanlığı tarafından resmen acıklandı. Açıklama şöyle: "Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Turgut Özal, Romanya Sosyalist Cumhuriyeti HükuTneti Başbakanı Constantin Dascalescu'nun davetine icabetle, 29 Haziran / Temmuz 1986 tarihleri arasında Romanya 'ya resmi bir ziyaret yapacakar." Dış borç Borunu tç pazan küçük olan sanayi lilkeleri için, bele teknolojiyi dışandan ithal etmek zorunda beier, acık ki dış ticaret soo derece önemli bir unsur oluvor. Macar ekonomisi son dönemlerde dış pazara yonelik geliştigine ve dünya pazanna yönelik gayret gosterdigine göre, kurlann buna gore belirlenmesi, fiyatlann dünya pazanna göre ayarlanması gibi sorunlar, sosyalist bir ekonomi için ne gibirisUertaşıyor? BERENT Hali hazırda bir dış borç sorunumuz var. 70'lerde dunyadaki krizle birlikte, bizim dış ticaret hadlerimiz de geriledi ve borçlanma arttı. Tabii ki, kimi Latin Amerika ülkeleri gibi bu borçlann altında çökmüyoruz. Dış ticarette dengeyi koruyabiliyor, hatta dış ticaret fazlası venyoruz ve borçlanmızı geri ödeyebıliyoruz. Ancak yine de bu, Macar ekonomisi için büyük bir yük oluyor. Şu andaki en büyük sorun bu. Macar parasımn konvertibilitesini sağlamak ıstiyoruz ve bu doğrultuda ilk adımlar atılıyor. Ne var ki bu sisteme geçmek için dünya ekonomisinin bunalundan çıkmasını beklemek zorundayız. Bu koşullarda çok zorlamnz. Kumaş da ithal ediyoruz İstanbul Haber Servisi Türkiye, Vakko ile kumaş ithalatma da başladı. İsviçre'nin dünyaca ünlü Abraham fırması ile bir anlaşma yaparak dokumalık kumaş ve ipek ithal etmeye karar veren Vakko firmasının sahibi Vitali Hakko u Bu kumaşlan Türk terzilere diktireceğiz" dedi. Macaristan'da köklu bir değişim 1956'da gerçekleşti. Ayaklanma kesinkes yeni bir durum yarattı. Bütün politik sistem, parti liderliği ve hukümet de dahıl çöktü. Ayaklanmadan sonra bütün parti yeniden orgamze edildi. Hatta parti, isim değiştırerek Janos Kadar'ın başkanlığında Macaristan Sosyalist lşçi Partisi adını aldı, aralık ayında da ekonomi politikasına ve planlamaya ilişkın güçlu bir deklarasyon yaptı. Deklarasyonda, eHonomik yapının radıkal olarak degişmesi ve devletin ekonomiye doğrudan degil, dolaylı etkisi öngöruluyordu. ömeğin tarımda eski planiama yönteminin ve düşük tanmsal fiyatlann temeli olan cebri yöntem kaldınldı. Devletin tanmsal ürünlere daha gerçekçi fiyatlar öde letmelerine kıyasla, tanmsal kooperatiflerin esneklik ve verimlilik açısından daha olumlu sonuclar verdigi tartısılıyor. Bu deneyimden sanayide de daba geniş anlamda yararlanılması gereka'gi yolunda duşünceler üretüiyor. Tanmsal kooperatiflerin bu deneyimi bu donemde mi başlamışb? BERENT 50'li yıllann zora dayalı kooperatifleştirmesi başansız olmuştu Bu yöntem köylu kesime olağanustü yuk bindiriyordu. Sonuç olarak yasa ve polis baskısına karşm, köylu kesimın yalnızca yüzde 25 kadan kooperatıflerde kapsanabildi. Hükumet, 56 ynlına dek zaman zaman zora dayalı yöntemi yumuşattı ya da sıkılaşürdı, ancak sonuç yine de Zeus Tapınagı'nı geri istiyoruz İZMİR (OM.) Bergama Belediye Meclisi, Berlin 'deki "Bergama Müzesi" içinde sergilenen Zeus Tapınağı'nı geri istemeye karar verdi. Bergama Belediye Meclisi'nin Izmir Valisi Vecdi Gönül'ün başkanlığında yaptığı olağanustü toplantıda I9'uncu yüzyılda Sultan Abdülhamit'in fermanı ileAlmanya'ya götürülen daha sonra Doğu Berlin'e kaçınlan Zeus Tapınağı'm geri isteme kararı alındı. Evren bugün Macaristan da Cumhurbaşkanı Evren 'in 3 günlük Macaristan gezisinin ardından Başbakan Turgut özal da önümüzdeki hafta Romanya'ya, Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu ise Çekoslovakya'ya gidiyorlar. ANKARA, (Cumhuriyet Biirosu) Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Macaristan Halk Cumhuriyeti Başkanlık Konseyi Başkanı Psd Losoned'nin çağnlısı olarak üç günlük resmi bir ziyarette bulunmak üzere bugün Budapeşte'ye gidiyor. Cumhurbaşkanı Evren'in Macaristan ziyareti, son gunlerde Türkiye'nin Doğu Bloku ülkeleri ile temaslannda belirgin bir canlanmanın belirdiği bir zamanlamaya rasdıyor. Evren'in Budap>eşte'den dönüşünden sonra bu hafta sonunda Başbakan Turgut Özal, Romanya'ya, önümüzdeki hafta ise Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu Çekoslavakya'ya gidecekler. Bu acıdan baküdığında ziyaret, Xü f kiy e ' n in son haftalarda bir yandan Avrupa ile ilişkilerini normalleştirirken, diğer yandan da Doğu Bloku ile ilişkilerini geliştirerek dış politikasındaki çok yönJülüğü rayına oturtma çabalarının yeni bir adımını oluşturuyor. Başkentteki diplomatik çevrelere göre, Evren'in Macaristan ziyaretinin siyasi açıdan önem taşıyan bir başka yönü de, Türk azınlığa yapılan basküar üzerine Bulgaristan'la ilişkilerde patlak veren bunalıma rağmen, Türkiye'nin diğer Doğu Bloku ülkeleriyle ilişkilerini bu faktörden etkilenmeden sürdürdüğünü göstermesi. Bulgaristan'daki Müslüman Türk azınlığa yapılan baskıların Budapeşte'de yapılan resmi görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından da gündeme getirilmesi bekleniyor. Macaristan, Turk azınlığa yapılan baskılar konusunda sımrlı ölçülerde olmakia birlikte Bulgaristan'a karşı eleştirel bir tavır takınmış bir Varşova Paktı ülkesi olarak dikkat çekiyor. Bundan bir süre önce Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı çerçevesinde Bern kentinde yapılan parçalanmış ailelerin birleştirilmesi toplantısında, Macar temsilci Balkanlarda azınhkların haklarına saygı gösterilmesi gereğini vurgulayarak, Buigaristan'ın uygulamalannı üstu kapalı bir şekilde eleştıri konusu yapmıştı. Gorüşmelerin sıyasi bolümünde, Fiyat gİ8temi Fiyat sistemi nasıl saptanmıştı, iıriinlerin fıyatlan öeye gore belirlenijordu? BERENT Bu aşın merkezci planiama sısteminde, pazar ve pazar fiyatlan pratikte yok edilmişti. • Temel unsurlan, çok düşük tanmsal fiyatlar ve yüksek sınai ürün fiyatlan olan yapay bir fiyatlama kullanılarak tarımdan sanayi sektörüne değer aktanlıyordu. Fiyatlar malların gerçek değerlerinden tamamen amaca yönelik olarak saptınlmıştı... Bu anlamda "fiyat" salt bir teknik muhasebe birimine indirgenmişti. Ulusal ekonominin tümu, tek bir firma gibi gönllüyordu. Tıpkı bir General Motors firmasının ki çapı yaklaşık Macar ekonomisinin büyükluğündeydi işletmesi gibi. Tüm ulusal ekonomi tek bir firma gibi işleyince de gerçek paraya ve gerçek fiyatlara gereksinim kalmıyor. Yalnızca üretimin muhasebesini tutmak için bir ölçu birimi gerekiyor. Peki bu ölçu hangi kıstaslara göre saptanıyordn? BERENT Öncelikle tanmsal üninler, üretim maliyetleri civannda, hatta kimi zaman altında fiyatlarla devlete devrediüyordu. Üreticinin bu fiyatlardan ürununu devretmesi zorunluydu. Polis gucü karşısında devretmemek gibi bir olanak yoktu. Benzer şekilde tum ara sektörlerde ürünler maliyetlen civannda diğer sanayi sektörlerine aktanlıyordu. Bu durumda butün kâr, nıhai ürunun yani sana>i tuketim maddelennin fiyatlannda gerçekleşiyordu. Gerçek değerlerin fıyatlarda yansıması söz konusu değildi. Sınai tüketim mallan bu durumda değerinin çok üzerinde fiyatlamyor ve dev'et, halkın yaşam standartlanrun düşmemesi için kira, ulaşım, elektrik gibi hizmetlere buyuk subvansiyon uyguluyordu. Fırmalar pazarlama, kârlılık gibi konularda çaba sarfetmek durumunda olmuyorlar, yalnızca ulaşılması zorunlu olan plan hedeflerine ulaşmaya gayret gosteriyorlardı. Firmalar ıçın her şey yukandan belirleniyordu. Her neyse, bu çelişküer çok kısa sürede açığa çıktı. Tatbikat için ön inceleme ERZURUM, (Cumhuriyet) NATO Güneydoğu Avrupa Müttefîk Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral H. Kaya Yazgan, temmuz ayında yapılması düşünülen "Anatalie Enterprise" tatbikatı ön incelemelerini yapmak üzere Erzurum'a geldi. NATO tatbikatı olarak nitelendirilen "Anatalie Enterprise"nin yapılacağı alanı görmek için Orgeneral Yazgan ile Erzurum'a gelen Belçika, halya veABD kurmayları da bugün özel uçakla Izmir'e gittiler. ANKARA'dan YALÇIN DOĞAN Budapeşte'ye Doğru ANKARA Dışpolıtikada becerilerden birı de "ülkeninyalnızhğından kurtanlması ve dış dünya ile iüskiUrin çeşitlendirümesidir". Bu sağlanamazsa, dışpolitıkamn dengeli bır biçimdeyürutulmes'mden söz edılemez. Işte, Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in bugün başlayan Macaristan zıyareüm öncelikle bu çerçevede ele almak gerekiyor. Hele deyapılan ziyaret "bir sosyalist ülkeye" ise, o zaman içınden geçmekte olduğumuz donemde bunun üzerinde bir başka açıdan daha durmak zorunluğu doğuyor. Böyle bir zorunluğun kaynağı da "Türkiye ile Bulgaristan arasındaki sorunda" yatıyor. Bulgarların, "Türkleri Bulgarlasıırma harekâtı" Türkiye ile Bulgarisıan arasında neredeyse ıkı yılı aşkın suredir kangren haline gelmiş bır sorun olarak duruyor. Konu sadece iki ülke arasında değil, bır yandan SATO ülkeleri içinde, diğer yandan Varşova Paktı'nda, haııa ote yandan da hemen her uluslararası konferansta gündeme geliyor. Işte, Turkıye ile Bulgaristan arasında boyle bır sorunun (Arkası 8 Sayfada) TÜBİTAKhn saman çahşması ANKARA, (ANKA) TÜBİTAK, en ucuz hayvan gıdası olarak bilinen samanın besin değerini yukseltmek için çalışmalar yapıyor. TÜBlTAKbültemnde yer alan haberde, samanın amonyak banyosundan geçirilip belli sure bekletılmesinden sonra daha fazla besin değerine sahıp olabildiği bildırildi. EtX ö kantalarda görev yapan garsonlar arasında bir yarışma düzenledi. Yarışa katılan garsonlar, ellerinde taşıdıklan tepsüerin üstunde içki şişeleri ve içki dolu bardaklarla 8 kilometre kostular. Yanşı birinci bitiren Patrick Fabre, Parisin en hızh garsonu unvanını kazandı. (Fotoğraf: APj hlzll SdVSOTt ^ar's ^^^y^ onceki gun kentteki kahve ve lo (Arkan #. Sayfada)