Katalog

CUMHURtYET/6 15 EKtM 1985 Luns, Türkiye'nin fikrini değiştirme olasılığım gozönüne alarak kararı onaylatmak için hızla NA TO Savunma Planlama Komitesi'ni toplantıya çağırırken, Rogers da Evren'in "Yunanistan'ın NATO'ya tam üyeliğini veto etmeyin" şeklindeki özel mesajını Ölcay'a iletmişti. Olcay, şaşırmış, ancak ülkesinin yönetim mekanizmalan arasında bir koordinasyonsuzluk olduğu izlenimini vermemek için sanki Evren ile Rogers arasında varılan karardan haberi varmış gibi davranmıştı. Olcay toplantıdan çıkar çıkmaz hasta annesini ziyaret etmek üzere Cenevre'de bulunan Dışişleri Bakanı İlter Türkmen'i aradı. Türkmen, Türk vetosunun kalktığından haberdar değiidi. Başbakan Bülent Ulusu da... i Y unanistan'ın, NATO'ya ofomyş oykusuı r KANAT OPERASYONU Güldemir SOĞUKKASLI.AMA HIZL1 /2 Eylül sonrasının ABD Buytikelçisi StrauszHupe, hir geçiş doneminde ulkesini temsii edebilecek belki de en iyi diplomattı. Sivildi, ama askerlerle diyaloğıı iyiydi. Soğukkanlı. ama hızhydu paragraftan oluşuyordu. Ilk paragrafta "Yunanistan'ın NATO'nun askeri kanadına döndüğu" açık bir dille vurgıılanıyor, daha sonraki paragraflarda da hayli diplomatik bir dille Ege'deki komuta kontrol sorunlarına değınıliyordu. Ancak Rogers'ın başarısı bu muğlak cümlelerin nasıl yorumlanacağı konusunda tarafların sözlu mutabakatını sağlamış olmasıydı. • "No Command Boundrias" diye geçen maddeye gore her ıkı taraf da belli bir sure için Ege'de komuta kontrol sorumluiuklannın olmadığım kabul edecek, kimın nerede komuta edeceği Napoli'deki NATO karargâhınca saptanacaktı. • Yunan adalannın hava sahası 6 mil olarak kabul edilecek, Yunanistan buna ses çıkarmayacak, Türkiye de sağladığı bu tavizi kamuoyu onunde ovunme konusu yapmayacaktı. • NATO tatbikatlarında se.naryolar Turkiye ve Yunanistan'ı taciz etmeyecek şekilde planlanacaktı. Ancak Rogers planında direkt anlaşma maddesi olarak yer almamakla birlikte anlaşmanın kabul edilmesiyle Ankara'nın elTECRÜBELlDİPLOMAT Evren'in '•Yunanistau'ın dönüşünü vetoetmeyiniz"şeklindekimesajı de edeceği yan avantajlar gayrıAmerikalı Rogers aracılığı ile Osman Olcay'a iletilmişti. Ancak Olcay. tecrübeli bir diplomat olarak, resmi sohbetler sırasında gundeülkesinin yonetim mekanizmalan arasında koordinasyonsuzluk olduğu izlenimini vermemek için ka mc getirilmişti. rardan haberi varmış gibi davranmıştı. Oysa değil Olcay, kabinenin diğer üyeleri gibi Bayülken de Türk • Yunanistan'ın NATO'ya vetosunun kalktığını sonradan öğrenmişti. dönuşüne izin verilmesi halinde VVashington nezdinde Türkiye'gers da Olcay ile buluşmak üze duğu izlenimini vermemek için de bulunup başaramadığı "Kadekı yeni rejimin meşrulaşması re yine ABD Hava kuvvetleri'ne sanki Evren ile Rogers arasında nal Operasyonu" yarım saatte kolaylaşacaktı. ait bir helikopterle NATO mer varılan karardan haberi varmış bitmişti. • Türkiye'nin savunma ihtigibi davranmıştı. kezine hareket etmişti. Olayın Bruksel kanadındaki yaçlarına daha ütizlikle eğilineRogers'ın Osman Olcay ile ya" tek tanığı olan gazeteci Mehmet Toplantıdan çıkar çıkmaz, cek, Türkiye'nin güçluklerinın pacağı görüsmede Türk delegas hasta annesini ziyaret etmek üzeAli Birsmd. operasyonun taatlatılması için Rogers elinden yonunun ağır toplarından Galip re Cenevre'de bulunan Dışışleri mamlandığı gun NATO merkegeleni yapacaktı. Balkar'ın bulunmasına karşı çık Bakanı İlter Türkmen'i aradı. zinin mütevazi barında genç bir • Yunanistan'ın aksilik yapması "Kanat Operasyonu" NA Turkmen Turk vetosunun kalkmeslektaşına olayı şöyle yorumması halinde Rogers devreye giTO içinde en gizli tutulan anlaş tığından habarder değiidi. luyordu: rerek Washington'u, Atina'yı ikma olduğunu bir kez daha vurBaşbakan Biilend Ulusu da... "Ankara Yunanistan'ı kontna etmeye zorlayacaktı. guluyordu. "Sadece ikimiz, NATO Savunma Planlama rol edebilecek en onemli baskı Anlaşmayı kabulunün hemen ancak baş başa Sayın Olca>" dı Komıtes: o pazar toplandı. Luns aleti olan veto hakkından feraarifesınde Devlet Başkanı Evren \ordu. Rogers'ın ısrarı üzerine ve Rogers'ın kısa birer sunusungat etmiştir. Bu fedakârtıgın neRogers'a sormu$tu: baş başa gorüşme gerçekleşmiş. dan sonra Kıbrıs Barış Harekâye mal olacagını ilerde hep birPeki, Sa>ın Rogers, biz YunaEvren'in "Yunanistan'ın NA tından berı o saiona girmemiş İikte goreceğiz." nistan'ın NATO'ya döniışiine TO'ya tam üyeliğini veto olan Yunan delegesi davet edilizin verdikten sonra Yunanisetraeyin" şeklindeki özel mesa di. Ve Luns'un tokmağı masaya tan'ın problem çıkarmayacağına jı Rogers aracılığı ile Türk dele indi. kefil oluyor musunuz? gesine iletilmişti. Yunanistan'ın NATO'>a reRogers'ın yanıtı kısa olmuştu: Olcay şaşırmış, ancak ülkesi enlegras)on işlemi tamamlanRogers Ankara'yı nasıl ikna Size asker sözu veriyorum Sanin yonetim mekanizmalan ara mışlır. etmişti? Amerika'nın yıllardır vaatlersında bir koordinasvonsuzluk olyın Evren. Kendi adıyla anılan plan, dort Operasyondan kimsenin haberi yoktu 3 ABD Hava Kuvvetleri'nin "Ktnat Opcras>onu" için SACEUR'a (NATO Avrupa Muttefık Kuvvetleri Başkomutanı) tahsis ettiği uçak, Brüksel Askeri . Havaalanından aynldığında gun henüz ağarıyordu. Aynı dakikalarda Atina'dan T, hareket eden uçağın yolcusu Yunanistan Genelkurmay Başkanı Agamemnon Gratsios, daha önce kararlaştırıldığı üzere, Napoli'de ABD sefıri Macclosley ile " bir araya gelecek, daha sonra da Brüksel'den gelen Rogers ile bu' luşacaklardı. 1 Buluştular. Görüşme yapıldı. "Mutabakat tatndı. General Rogers Ankara'ya gi' decek, Yunanistan'ın NATO'ya tam üyeliği için Devlet Başkanı Kenan Evren'in nihai onayını alacak, Napoli'ye geçerek General Agamemnon'u karardan ha. berdar edecek ve aynı gun (17 Ekim 1980) Bruksel'e dönecekti. Plan hiç aksamadan yurudu. r ı Rogers Ankara'ya gitti, Evren'in onayını aldı ve Bruksel'e dondü. 18 Ekim 1980 sabahı SACE, UR sekreteryası, önce Lahey'de . bulunan NATO Genel Sekreteri Joseph Luns'u, sonra da * Türkiye'nin NATO'daki daimi . delegesi Osman Olcay'ı ,arıyordu. Komutan bugün sizinle göriışn mek istiyor. Bu yüzden bir şey yapamıyorum Sayın Evren." Anlaşma, yazılı yaptırımlar yerine, verilen sozler üzerine bina edıldiğinden sadece Rogers değil.kimse birsey yapamıvordu. Nevv York Times'ın Ankara'dakitemsilcisiMarwine Hove o çaresizlik gunlerinden birini şoyle anlatıyordu: "Papandreu bugün karasularını 12 mile çıkarmak niyetinde olduğunu açıkladı. Turkler fena halde telaşta. Sabah eski Kara Kuvvetleri Komutanı Eşref Akıncı ile görüştiım. Çok sinirliydi. Yunanistan'ın karasulannı 12 mile çıkarması halinde Ege'nin bir Yunan gölü haline geleceğini vurguladı ve 'Bu casus belli (Latince savaş nedeni) duruniu yaratır' dedi." Aslında Akıncı gibi deneyimli bir general elbette ki bu yorumunu bazı enformasyonlara dayanarak yapıyordu. Nitekim Akıncı'nın çok yakmdan ilişkili olduğu çevre Yunanistan'ın böyle bir karar alması halinde "olaşacak ortamdan" Turkiye'nın sorumlu olmayacağını dost ve müttefik ülkelere el altından duyıırmuştu. Bu uyarı Dışişleri Bakanı Türkmen'in ABD sefiri ile yaptığı telefon görüşmesinde şöyle ifade edilnıişti. Tm JDaş başa, sadece ikimiz" Luns, vaziyeti hemen kavramıştı. önceden kararlaştırdıkları gibi eğer 18 ekim cumartesi guniı Rogers arayıp randevu talebinde bulunursa "Kanal Operasyonu" başanyla sonuçlanmış demek olacaktı. Oysa Olcay, bu mutabakattan habersiz olduğu için Rogers'ın cumartesi gunü acele goruşmek isteğine anlam verememişti. iı LuttsTürkiye'nin fikrini değiştirme olasılığım goz önüne alarak kararı onaylatmak için hızla J^ATO Savunma Planlama Komitesini toplantıya çağırmış, Ro sozu Türkiye Yunanistan'ın erorivakisi halinde olacaklardan kendisini sorumlu hisselmevecektir. Amerikan sefiri Türkmen'in sözlerinin bir uyarı niteliği taşıTÜRKMEN 7.V U YA RISI Yunanistan 'm XA TO 'nun askeri ka dığını kavramakta gecikmemış, nadına donüsünü sağlayan Türk vetosunun kalktığını Cenevre'de bakanlığını enforme ederek öğrenen Turkmen, Papandreu 'nun 12 mil tehdidi üzerine ABD Bü Washington'un Atına nezdinde yükelçisi'niarayarak olacaklardan Türkiye'nin sorumlu tuıulama girişimlerde bulunmasını sağyacağını söyfemisti. lamıştı. 12 Eylul sonrası gibi bir geçiş Aradan 6 ay geçtı, Turkiye ile ye verilen sozleri uygulamava döneminde Arnerika'yı temsii bu anlaşmayı yapan Y'unan hu yetmiyordu. edebilecek en iyi sefir belki de kümeti iktidardan duştü. PaNitekim Yunanistan'ın NAStrauszHupe'ydı. Sivildi, ama pandreu işbaşına geldi. Papand TO'ya dönüşunden ikı yıl sonra askerlerin dilinden anlıyordu; reu hükumetinde Yunanistan'ın Evren ile bir araya geldiklerinde, soğukkanlı, ama hızlıydı NiNATO'ya donüşune izin veril Rogers, anlaşmanın Yunanistan tekim o gün savaşı kapıdan donmesi için Turkiye'ye bazı sozler tarafından uygulanmamasından dürmüştu. verildiğini bılen tek bir kişi bile dolayı ezikliğinı şoyle dile gebulunmuyordu. Rogers ve Evren tirmişti: dışında anlaşmanın tüm hatları"Müzakereler sırasında Atina hâkim diğer sağ kalan kişi na'ya gitmerae izin vermeyip kiRogers'ın o donemdeki yardımmi yolladılarsa onunla gonismek cısı Yunanlı Albay Papayorgi' zorunda kaldım. O göruştukleydi. Onun da rutbesi, Turkiye' rim de simdi hükumette değil. Eşcinsellere sahne yasağı Yale ÜniversitesVnden siyaset bilimcisi Prof. David Apter: Türkiye, ABITnin bölgedeki jandarmakğını benîmserse, ülkede iç savaş başlayabilir Iran'ı gibi) bu ulkede mutlak istikrarsızlığa yol açar. Sözlediklerinizi biraz daha açar mısınız? APTER Ben İran devrimınden kısa bir süre once oradaydım ve Şah ile ABD aleyhindeki havayı yakmdan kokladım. Bu nedenle devrim gerçekleştiğinde hiç şaşırmadım. Şimdi, Turkiye, ABD'nin bölgedeki jandarmalığı rolünu benimserse, Turkiye'de iç savaş başlayabilir ve terör olayları artabiUr. Bu da istıkrarsızhk demektir. ABD güç durumda kalabilir. O r d u ve s i v a s e t ± GALATASARAY SÜPER PİYANGOSU UNESCO SEMPOZYIMUNDAN Prof. Apter: ABD'de, günlük politikada, stratejik ve ekonomik çıkarlar gibi başka alanlara önem verilir. ABD, bu çıkarları doğrultusunda bazı demokrasileri destekler, bazılannı desteklemez. Prof. Welch: 1960'ia ordu, sîvil iküdarm politik baskısına son vermek için yönetime el koydu. 1971 ve 1980'de Türk ordusu sivil politikacıları çıkmazdan kurtarmak ve terorizme son vermek için müdahale etti. Prof. Farah: Türkiye şu anda demokrasiye geçiş dönemi yaşıyor. Bu da bence, hiç de demokrasi olmamasından iyidir. Demokrasiierde bu kısıtlamalar zaman içinda kalkabilir. NİLAY KARMAN İstanbul'da duzenlenen "Modernleşme ve Sonuçlan" konulu karşılaştırmalı siyasal bilim sempozyumunda, Türkiye'nin birçok gerçeğinden Turkiye'ye gelinceye kadar haberdar olmayan Amerikalı uç bilim adamı ordunun politikadaki yeri ve demokrasi konusunu tartıştı. Kilyos'taki TURBAN tesisleTİnde lstanbul Üniversitesı ve ;UNESCO tarafından ortaklaşa duzenlenen sempozyuma Fransız, Tünus, Federal Alman ve 'Türk siyaset bilimcilerinin yanı sıra katılan Amerikalı uç siyaset bilimcisi Yale Üniversitesi'nden «Prof. David Apter, New York State Üniversitesi'nden Prof. Çlaude VVelch ve Minnieapolis 'Üniversitesi'nden Prof. Caesar Farah, Türk ordusunun siyaseıte oynadığı rol ve ordunun uluslararası yukumlülükleri konusunda Cumhuriyet'in sorularını yanıtladılar. ABD Yale Üniversitesi öğretim üyelerinden ve Amerika'nın önde gelen siyaset bılımcilerinden Prof. David Apter, Turkiye konusunda bilgi sahibı olmadığım söylerken, genel olarak demokrasinın TurkABD ilişkiieri açısından taşıdığı onemi anlattı. ABD'nin müttefikleriyle ilişkilerinde "demokrasi" kavramına verdiği onem nedir? APTER Teoride, ABD yonetimi için müttefiklerinin demokrasiyle yonetilmeleri oldukça önemlıdır, ama hemen belirteyim ki, ABD bu konuda hiç de ısrarlı bir tutum izlemez. Çunkü gunlük politikada, stratejik ve ekonomik çıkarlar gibi başka alanlara onem verilir. ABD, bu çıkarları doğrultusunda bazı demokrasileri destekler, bazılannı desteklemez. Örnek verebilir misiniz? APTER Örneğin Şilı'de seçimle iş basına gelen Allende yonetimini desteklemedi. Şu anda Arjantin'deki rejimı demokratık bulduğu için destekliyor. Ama bunun yanı sıra, tek partı yönetiminin surdüğü Meksikayı demokrasi olarak kabul ediyor. Kanımca ABD, istikrarlı, liberal ve kapıtalıst demokrasilerden yana. Tıirkiye'nin şu andaki rejimini hangi türe koyardınız? APTER Bu soruyu yanıtlayamayacağım çunku gerçekten Türkiye'deki durumu bilmiyorum. 5 yıl önceki askeri müdahaleden sonra, Türkiye'nin ABDnin destekleyebileceği turden bir demokrasi konumuna geldiği so> leniyor. APTER Genel olarak, ordunun bir ulkede yönetime el koyması, genellikle sorunlann ve çelişkilerın fazla olmasından kaynaklanıyor. Ama askeri yonetimler, sorunlan hiçbir zaman kokten cozemezler ancak azaltatnlirler. askeri müdahalede, Turkiye'de ordu, demokrasiye geri donülmesini amaçladığı halde, Latin Amerika ulkelerinde genellikle ordular, siyasal degişimler'n aracısı olmuşlardır ve demokrasiye donüşu istememışlerdir. Latin Amerika'da, seçim yerine sürekli bir askeri müdahale sistemi yerleşmiştir. Türkiye'deki generaller üniformalarını çıkartıyor. Ben Evren'in Cumhurbaşkanı olmadan önce Genelkurmay Başkanı olduğunu doğrusu bilmiyordum. Benzerlikler nedir? WELCH Türkiye'de ve Latin Amerika'da ordunun üst duzey generalleri, ülkelerinin politik sorunlarına vakıftırlar. Ayrıca, iki bölgede de generaller, modernleşmeye, heveslidırler. Ordunun ulu'lararası ilişkiler açısından oynadığı rolde ne gibi benzerlikler ve farklılıklar var? WELCH Çok büyuk farkhlık var. Latin Amerika ulkeleri Batı yanmküresinin güvenliği ile 'Igilenirler ama guvenlik konusunda uluslararası yukumlulukleri yoktur. Turkiye ise NATOnun en onemli üyesidir ve ittifak içinde ABD'den sonra ikinci buyük orduya sahiptir. Bölgenin güvenliği ile yakmdan ilgilıdir. Ayrıca SSCB'nin sınır komşusudur. Türk ordusu kendi ulusal güvenliğini korumakla yukumlüdür. Türkiye'de 1971de ve 1980'de ıheydana gelen askeri mudahalelerin, 1960'taki askeri muhahaleden farkı var mıdır? Varsa nedir? WELCH 1960'ta ordu, sivil ıktidarın politik baskısına son Ifetikrarh bir Türkive Türkiye'nin şu anda kaynayan Ortadoğu bolgesinde en istikrarlı ulke olduğu, ABD'nin eski ve yeni hükümet yetkilileri tarafından son gunlerde sık sık vurgulanıyor. Sizce, istikrarlı bir Türkiye, ABD için ne anlama geliyor? APTER Gerçekte istikrarlı bir Türkiye, ulkenizin kendi içindeki aktif siyasal guçleri denetlemcsine bağlı. Durumu ABD açısından değerlendirecek olursak, Turkiye'ye bolgede yüklenecek yeni bir rol (Şah donemi Ordunun politikadaki rolu konusunda uzman Amerikalı bilim adamı Nevv York State Üniversitesi öğretim uyelerinden Prof. Claude Welch de Turkiye'de son 25 yıl içinde meyadan gelen uç askeri mudahalenin değerlendırmesini yaptı. Prof. Welch'e gore, 1960'ta ordunun yönetime el koyması Menderes iktidarırun genel olarak politik hakları kısıtlamasından kaynaklanıyordu. Welch: "1960 yılında, Turkiye'de askerler yönetime el koyduğu zaman, ABD'de Turkiye uzmanları bile şaşırmışlardı. Turkiye'de ordunun si.vas.ette oynadığı elkin rolü daha önce anlayamamışlardı. Gerçi, butün gelişmekle olan ulkelerde ordu aolitikada onemli bir rol oynar. Ama Türkiye'deki ordu Latin Amerika ulkelerindeki ordudan farklılıklar gösteriyor" dedı. Nedir bu farklılıklar. WELCH Türkıye'de ordunun politikada oynadığı rol farklı. Bugüne kadar gerçekleşen üç vermek için yönetime el koydu. 1971'de ve 1980'de Türk ordusu sivil politikacıları çıkmazdan kurtarmak ve terorizme son vermek için müdahale ettı. Turk demokrasınının bugün içinde bulunduğu durum konusundaki değerlendirmeyı ise. Minnieapolis Üniversıtesı'nin Osmanlı tarıhi konusunda uzman profesorlerinden Caesar Farah yaptı: "Osmahlı doneminden beri Türk halkı belli kısıtlamalarla yaşamaya alışmış. Tabii ki bu, uygulanan kısıtlamaları haklı göstermez ama gercek. Ben bir akademisyen olarak, Türkiye'deki meslekdaşlanmın özerk akademik faaliyette bulunamadığını yakın zamana kadar bilmiyordum ve öğrenince bu durumdan çok rahatsız oldum. Turkiye şu anda demokrasiye geçiş donemi yaşıyor. Bu da bence, hiç demokrasi olmamasından iyidir. Demokrasiierde. bu kısıtlamalar zaman içinde kalkabilir. Türkiye1 de de durumun boyle olacağına inanıyorum. Fransa, ABD, Tunus, Federal Almanya ve Turkiye'den siyaset bilim dahnda uzmanların katıldığı semyozyum 3 gun surecek. 131 DOĞAN SÜPER ŞÖLENE KATILIN; Çekiliş 19 Ekim 1985, Cumartesi günü Süper Sanatçılann eşligindc Spor Sergi Sarayında. SATTŞ YERLERİ: MILU PH'ANCO BAmERİ FTT MERKEZLER1. ISTANBUL HALK EKMEK BÜFELERINDE MAĞAZALARDA \'E HER YERDE PİYONGO BİLETLERİ 2500.TL. AYRICA: 1111 CUMHURİYLT ALTINI TİYATROSU Halide Beşıktaş. Ortaköy, Kadıköy civarında 50.00LV TL'ye kadar GAZETECIYE KİRALIK DAİRE aranıyor. 526 10 00/470 10.30/18.00 arası