Katalog

ŞUBAT 1971 3 CumKurîyet SANAT EDEBİYAT PARİS fldy» bölüyor Seıne nehrt Parisi ve dökülmüyor hlç Mr yere, hlç ülr ölüma Blr Kiş yıkısı gıbi Gare de l'Est ve uzun ve ağaç kokuyor. Bir akya balığı gıbi de partaJ ve gurültülu Bıyığmı düştınnus bir adam ve Çın'den gelmlş glbl de « a Sessızhğl yazıyor bir kayın Haussmann'da ve şubaü Yaban kekiği kokuyor Kardınal lcahvesi ve yaşh kakmacılar. Ve bankacılar (olu yıkayıcılığı mı yapardi eskıden >^nlntfilar • M akar hftlâ gozlerı) Ruzgârın ellnde Gramont sokagı Bellı Allahla oturup kaJkmak ıstıyor ve kahveye çıkmak v« dolaşmak sabahlan. Eskı bir pulcunun elınden pullar almai sonra Seıne"ı geçmek, SaıntG^rmaın'e çıkmafc ve LJpp'de oturmak Resım çızmek kaldırımlara, bir kasap imrası çalnrak sonra. Ve donmek. Montpamasse'a mı çıtayor bu sokak? Bir dükkâna y» da yaban otlar, gessls •adasız çıçekler satan. Ve bir kadının uyudufu Şap denlzll • kl söylen* söylene dolasmıştır tskenderıve sokaklannda. Bır guz artıgı sabahı da uyanmıştır trkjlerek kUçük bir kahvede • yanında bir zeytınyağj sısesi. Ve valnızhgı. Uzayıp gidlyor Haussmann bulvan r« bir adam Maldoror'un şarkılan kolunun altında. Ve Sade. Yüzü ince ve bir Jcutup adarnı gibi de yalrus dolasıyor yatnu uyanıyoı Bır otelln beşincl katında. Çay pişırtp. Ve tahtanın hayatını dınleyerek. ve yeraltlannda dolaşan hep ve hıç yıkanmavan. Dondu donece* Notre Dame'ı lşte ve geceyi Ve SaıntLouıs adasmı (ya aa beyaz bır evr «Eskl Makedonya hırsız havalan çtjan ve Şimdi senin yatağinda olsam! dıye başlayan Ve gozlert guneş fotograi çektırıyormus gibi Gırıt e dıkıü Ve gecelen manastır kavaıdını kopya eden ve orman cebuıde dolaşan»), 4 llhan BERK Yıkanmış diş gıbi Danton sokafı Ve yüztfn. Yuzün denlz Juyısır^ bulunmuş kalem gltaL Bır demz yolu gibı5e git git bitmiyor. Ve dagUk. Yuzünle çıkıyorum şimdi Sacrö Coeur'ü. Senın ellenn Miçülmuş ellennı nereye kovaeagını bflmiyorsun. Ve çok beyaz gunler bir yana buyılk ağzın. Cujas sokağı mı bu' Parası kuşagında bir Cezayirliyl*» dolasttgın. Bıçaklı kehribar ağızlıklı ve el kadar yüzü. Saatler Kıtabı'na bakıyorsun Cluny'de (Basak topluyor blr adam/lnce blr su İnce bır Irdpruden geçıyor/El salhyor şatosundan bır kadmın agzı/Durmus bir su saati a'e bır yolu çıkıyonan ben korkunç uzun). Etoüe aianında yılan oynatıyor blr Ogrend. Resim gıbi yuzü. Korkunç sümkurllyor ben geçerken ve egilip çizmeslnl çekiyor. Kut j gibı Pans Egık duruyor bir Kemaabaş. Solda ylne Louvre ve V. Charles. Bastıl? Bastıl gorünmüyor. Demek • Kanun benım! dememis daha XIV Unıl». Ve daba bıyık bıraknuyor V. Charles. Ve san boya bulunmamış Org su ile çalmıyor. Atlı posta bulondn bulunacak ve cep saati ve hava fifeti. filinU ve pedallı pl vano. Ve ısı bıriraı Ama dörtgen bulnıunus. Sag JcoJu gibi Tuiisrl sarayı Louvre'ttı Ve bir aıana çıiayor salntHonore' sokaklı Ve ömseler yok. Sokak fenerlerlru beklıyo» Hubert Robert'm lcarısı yansı gorünüyor SaintG^rmain tn Bir sokak Rıchlıeiı'yü kesıyor Ve kupa bır faytona biruyor bir adam. Carousel alanı uzun ve Se VI gormüyor XIV Louis zamanında gıbi de ıple çekilmiş. XV. Louls zamaaını tn: bekiıyecegız goğü gormek lçm ve PontNeuf'ü? Ve tuzlanmiî ringa baiıgını (Rînga Dalığı XIII yuzjnlda tuzlandı Engels) St. ChapeUe'ı. Arbre de Maı'yı ve Tour de liîorlogeu Çukurlu. uçurumlu, yarlı yeryüzü. Ve seren oyuyor yolS'j» blr kadın. Ve Voltaıre'm yüzünü (Ben Mazartn sokagındayım Küçük bır lokantada bır zencıyle O bep önüne bakıyor. Belkl bır şıiri düşünüyor ve İM anlama «eiıyor Çıncede Ya da bir kadını soyuyor bır otelin UçüncU katında hep yalnıı 7a$amıs bir kadıru ve Sışı eski harflerle yazan re şimdi kullanılmıyan bir makamda ellen jtfdip gelen Kısa kırpiklı, bıyıklı ve mühürle dolasan Şımdı Solıorinoyu donmüştür. Yaghaneleri demırcileri marangozlan çatanakçılan geçip gazb'j almışttr Ve soyunmuştur sanmsak doverek ve otlarla kanştırarai ve Uk eörüyordur beni) Ve blr su flstfl karagözü tuünus geçryor Wr çocuk. 4® Sag tayısma geçö günes Byfelin. Oesedtnl grym. Çekfldl. Bir bard&k su gibı SalntLouls adaaj Olümü genis bir kavisle göstennek gibi Bü vapıdakl Daglanü tasj gibi.. Birden kederll blr gül gibi agzını alıyorum agama Beya? bir ata bınmls gibi oluyonnn Hızls ağaçlan tahta köprülert geçlyoru» SUlUs yazılar gibi SaiatDenlı Korkunç günlük yutuyorum blr Tunan klllseatnd» Bir işçi dövmelerlnl göstere göstere geçlyor Senm yuzün san. Yüzüne lcaflye anyoruın Ve pün evlerin önünde. Kımıltısız duruyor Saint^îlotllde En uzun gölge diye düşünüyorurn E^rfel kuleginin gölee«inl Ve Sully kopnlsünü Franco. assassin! dıye yazıyor bir adaaı tebeslrle duvarm Ve blr haç düşüyor günün üstüne Durmadan çalıyor SaintClotilde'ın ça«lan Yata*ım soğuk. AT Vakti'ne çalışıyonım. Ve Mr gun Parlsüı damlarmı Jt» malmm dıyorum. Bu goguntl sonra Az Kulianılmış şıırler gibi Salnt Jacques üsttlnd» Ve (ııg olmıyan Versaille'da ve Chartres'ds îştc Inralide'den sesler gelıyor. Ve bir kuş sessizce drtrrttyor hav»yı Bu Parisin damlannı yazmalıyım dıyorum yenlden. Pans Halıni sonra. Bir pazar gunUntl. Kasap kanlannı. Cıüa; Buraltu Güzın'ın yuzunü Ve surlan Burüan deylp bir sokağa sapıyorum Buharb vapurlar gıbi Pans. Vs büzüD buldugurn en güz«l kafly*. Akşam pazar Inhgında geldi Pıgal'e tndl. Dükkftnlart glrlp pktJ. Ooehol «okağında aolaşü. Pembe gomlekler glydı. Gertndl. Birlütte dolaşıyoruz şimdi sokafı Bi> evin dördünct) Utuu. Bir od*yı. ŞakıJ tutuyoruz bir duvarcı ustasıyla Concorde'd» Sokakiarda dolaşıyorua bir grer dönüşü Montmartre'da Nâzırc'ın bir sürinl deftere yazan blr ögrenciye ugruyona Yaralanmış bir işçiyl sanyoruz. Açık blr dükkânı kapıyonu blrllkt« A bas toutes Irs dictatures! diye bagınyor blr kız. Ve Luxembourg parkından yspraklar kaldınyor bay rüzg&r Ve Sorbonne'un oralarda blr grevclnlri yü«ü gibi Paria. Ve çocuklar cocuklar çocuklar yanl gök dtlsüyor. Incecık Seme nehri SaintMıchel'de ve çıkmıyor Sıkılsan yatılı bır oğrenci gıbi Caranton'da. Bır eştaya inınde gıbi Sevre köprüsünde Ve drğum ilanlan basan bir gazete gibı genç Ve pıs Temmuz ortası. Ve işte olmayan bıyıklanru gıvazlıyor ve Ode'on'a çıtayor. Karanhk Cond* sokağı ve bır dılim ekmek gıbi yalnız lşte ıkı kadın geçıyor ve hiç duymamı$lar Marqıus de Sade'in adıru. Ve açelya çıçeğıni. Bach'ı dirüıyor bır Avusturyalı tuzın yuztl. Ve incecık elleri bir şairin. II. Henri'yı mi karşılıyor bu kalabaiık? Ya da bır yağmuru bep l£rl yagao bir îilrde. bevrim İçin Harekçt Tiyatrosu 3 yaşında DÜLGER bakışın donup kalmış aşağıda belli uçan kuşlan gormediğin donup kalmış boşluktakl elin uzarurken ördüğiin duvara yürüyorlar kırlardan sokaklara sımsıkı kapılardan içert dağlarda bekleyenler kar altında ilkyazın amansız sürpünlerl Ali Özgentürk (T) Devrim İçin Hareket Ti.vatrosu uçııncu jılına gırdı Bu geçen ziman ıçmde dort ovun hazırladı KBprıi. Grev, Ame. rika ve Gccekondn. 113"u sahnede, 45 i sokakta, mıtıng alanında, H8'ı kahve, sencfıka salonunda, 54 Ü fabrıka onunde olmak uzere 360 oyun ovna>arak 115 780 seyırcı. nın karşısına çıktı. Bu sevırcının 41 600'u sendıkah i<=çı, 7 780 ı oğrenci, 8 400 u sokaktakı, 40 bını de mıtıng ve yuruyuşteki halktır. (5) Tı>atromuz bır sokak t i . yatrosudur Sokak tıvatrosu sokakta ovnamak anlamına gelmez. Sokak Tı>atrosu Hakkını aramak, somuruye karşı çıkmak ıçın «okaklara doku. len va da dokulme<;ı gereken tcplumsal sınıflara, her nerede olur«a olîun ovnamak deırektır. (Sahnede, a'.anda, kahvede, fabnka avlusunda, sendıka salonunda, sokakta) yanı sokak tiyatrosu kavramını valnız ov. nanan verın bıçımı oluşturmaz. Oynanan verd'ekı seçılen «evırcı, tivatronun hem «sozunu (bıldırisını) hem ctetığını ortava çıkarır. Ovnanan verın, seçilen seMrcının so\ lenecek «a. zun sentezınde sokak tıjatrosu sonuçlanır. Böylece sokak tıvatrosu bu dunvayı degıçtırecek olan sınıflara, dunjanın değı^ebılırlığıni, kendılerınin de değıştırebileceğmı anlatan sezdıren, duyuran, duşunduren, kımi yerde kışkırtan tıjatrOoTur. Aslolan tıyatro da budur zaten. (5) Sanatsız bır pohtıka duşunulebılır ama pohtıka = ız bır sanat olmaz dı\e basln alım bu BOrunun cevabına Yanı toplumsal goreM olma\an sanat yoktur Her ın«an 24 saat polıtıkan:n ıçındedır. Eğer bır tıyatro va da bır =anat urunu herhangı bır pohtık dusunceden (ldeolmı) \ana değıl«e. onun karşısındakı ıdpolojıden vanadır. Bır «anat urununun toplumsal goreMnı tasıdığı ıdeolojı belırler Bo\lece her sanat urununun toplumsal gorevı vardır. Bu gore^ın ka\nağı o urunu yaratan sana'çının polıtık duşüncesidır. Bu yüzden sanat alanında yapılan «Toplumsal gorevı olan sanat, olmayan sanat toplumcu edebljat, polıtık sanat, pur janat» gıbi değerlendırmeıer, polıtıka^la sanatı bırbırınden a>ıran duşuncenın sonucudur. ScUedıklerımızı daha ı\ı açıklajabılmek ıçın şojle bır ornek \erelım: Son gunlerde sanat konusunda değerlendırmeler >ap:lırken «Çok polıtıka ıapımm «Polltıkaya da bu kadar ağırlık verılme7» dı\e başlanıyor soze fözellıkle ışçl ve kovlu sınıfının devnmmden >ana sanat j apanlar için kul. !anı!ı\or) Boyle değerlendırmeler pohtıka>la sanatı bırbırınden ayırmava çalışan burjuva polıtıkasına >ardım eder. Çunku burju\a polıtıka yapıp lnsanları somururken. kendlsıne kar«;ı olanlan polıtıkasız bı rakmak ıster Gıderek kendî polıtıkasını hâkım kılar «Ama çck poMtıka \apılmış bu şıırde> d n e so%lenmek polıtıka yapmaktır a=lında Dıvelım ki bır «ıın değerlendıreceğız. ön ce sıır mıdır, degıl mıdırT Sonra kotu şnr mıdır, ıvı sıır mı. dır' Hangı poiıtık du'unceden 1 yanadır" Butun bunlar ıçıçe ?e\ Jerdr Ama bana kalırsa îlhan Berk. Nâzım Hıkmet kad'ar po'ıtık sur vazmaktadır. Ama burjuva po]ıtıka«ının ?ıirını \arma | ctadır Onun içm jazdıkları şur değıldır. Çünku bovlesı sanatlar burjuvavla bı r hkte Mkılacaktır Sanat «Me>hane, Para, Sa» ka',, Pıpo> sınırları ıçinde hayat buluyorsa gene orada vok olup gıdecek demektır Ülke. mızde aydınlık, umut verıcı, mucadele ıçmde olan sanatçılarımızm vanı sıra. sanatçı dıye adlandırılan «Paralı alâkalar» ıçınd'e, bırb'rmi pohpohlamak ıçın loncalara avrılmi"; saçma «BERBER . NÂMELER» ÜRETEN KÎMSELER VARDIR. Anîadığım kıtlelere anlatma>an. va da vanlış anlatan sorumsuzlar vardır Gerçek sanat bajta işçi sını. fı olmak uzere devrımi yapacak sınıflarm yolunda yer alan sanattır Ama sanat olduğunu unutmadan. Bj avnı zamanda kıtlelerın du'uncesını, du\gularını, iradesını bırleştiren, ona yenı değerler katan, ustun bır sevıve\e çıkarmaya çalışan sanattır. Tıyatro >a da sanatla ıhtılâl olmaz dıverek, bu kısa jerımızde, zor bır sorunu şımrfılık kapatahm. (î) Tnatromuz oyunlarını kendısi jazdı bugune kadar, ama baskasının jazdıgı bir oyunla da çalışabılır. O^uniarın hepsı aynı sozu so>ler Bu soz ıletmek ıstedığımız bıldırının genel yapısından çıkar Degısen şev soz'ün soyleme bıçımı ve bu soze varmak için hareket edılen nokta. iardır Önce ovunun çatısı kurulur Seyırcıyle kurduğumuz ılışkılerden. ozel sorular toplanır. Kurdugumuz çatının ve ifindeki konulu hlkâyemn uze1 Ueı ııııı Içın Harekei Tltarrosunun bugiine kadar ortaya konan çalışmalartnı ozetler misiniz? Hangi oıunları oynartınız? Gosierileriniz hangi çe\relerde oldu? 2 Ti>atroııuzun dajandığı ilkeler nelerdir? Hangi amaçlan gerçekle{tirmeğe çalıjı} orsunuz? 3 Tıjatronun \e daha genel oiarak sanatın toplumsal gorevini nasıl jorumlu}orsunuz? 4 De\riıu İçin Hareket Ti>atrosunun gösterileri ne şekilde hazırlanı>or? Metni rae\dana getirmc, sahneye koyma, oynanış vb. de neler gdzetıli;or? 5 Tijatronuzun klâsık tijatrodan ajrılan >onleri nelerdir? Piscator un polıtik ti.iatrosu ıPolitisches Theater), eplk tijatro, gHzete ti\atrosu (living newspaper| rd. ile ne gibi benzetlıkleri ve ajnlıkları bulunujor? C t'vandırmak istediğiniz etkiyi tam oiarak mejdana geürdiğmiz knnısınd.ı mısınız? Seyircinizle ilgileriniz bakımından iki yıllık gozlemlcrinizin getirdiği sonuçlar nelerdir? T Tıırk ti>atrosunun bugiınkü gorunuju Içinde kendl tlyatronnzun nasıl bir jeri olduğa lunısındasmız? 8 Teni hjzırladığınız oyunlar var mı? Bunların «tınuluşunda amaçlannızın daha b i gerçeklejmesi bakunuıdan btr jenilik dusunuyor musonuz? olabılır. Bu yüzden valnız bir kez oynadığımız ovunlar vardır Bov lece hemen her seyırcı topluluğu ıçın a\rı, bır oyun oluşur. Aslma bakarsanız hepsı aynı ovundur Acele o\un çıkarmak ve çok oynamak ısteğı dılde ve ojunculukta bazı purüzler \ ara;maktao*ır. Oysa ısteğımız bır nokta uzerine daha çok çalışıp en ıyıyı bulmaktır. (5) Kısaca sojlemek gerekirse, saydığımız tnatroların bazı unsurlarını bırleştıriyoruz. Piscator'un tıvatrosu, biıvuk produksıyonuvla. smema yapısıyla, tıyatrovu temehnden değiştirme istejıvle bizden av. nlır. Ama Piscator'un mutlak işçi seyırcıve ınanması, onj en onde tutması, aynı yolda olduğumuzu gostenr. Tek başına gazete tıvatrosu seçılecek bır bıçım değıldır Daeınık, karıştırıcı, hafıf ozellıklerıyle bu tıyatronun dışında kalınz. Ama zarran zBman duşundüğümuz tıyatronun bazı yerlerınde kullanabıhriz. Brecht'ın tıyatrosu ıse bu konu içınde ayrı, tek basına bır olavdır. Devrimcı bır tıvatro sadece epık tiyatro değıldır Ancak Brechfin epık sısteminden hareket edilebılır Onu daha ılerıve goturmek daha vararlı bır yere doğru değıstırmek Brechfin de ısteğıydı zaten. Ve Brecht'ın vaptığı en onemlı ıs Aristo tıyatrosu olan klâsık tıyatroyu degıştırmesırfır Gunumuzde Ortava çıkacak devrımcı tıyatro, Meyerhold. Piscator, Brecht ve ulkenın proleterjasının ıç dınamıgının sentezınden yeni bir yere varacaktır (S) Etkıvı tam olarak meydana getırmek dıve bır kanımu jok Ama çok olumlu sonuçlar aldığımızı bılıyoruz. Bu etkl konusunda uç şeyı çok onemsedık: Boşalıma yol sçmamak, se>ırcınm seyırci olmaktan çıkarılması, yeni bır şeyı oğretmış olmak Çoğu zaman bu uç durumun da gerçekleştığını gorduk Bızım tıyatro ıçın toplumsal gerçeğın yeterlı olmadığını soylemelıyım. Bır ışçınin kendı mücadelesine katılmasına yol açmalc bas sorunlardan bırıdır «Elımı makmaya kaptıracak mıvım7», «Bu kış nasıl geçe1 cek" », «Kar yağacak mı gene?», «Odunumu slabilecek mıyim?», «KoyoTen mektup yazmı? Sefer», «Patronun karşısında nasıl durmalıyım'». «Butün gün aradım \a$ yok», «Sendıkadan bıldırı dağıtmışlar», «Şu kızla bır evlenebılsem», «Sekizde kaldı Toto», «Damı akacak mı gecekondunun'» »evircımizın hayatmö*aki butun bu olaylar tlyatromuzu çok yakından ügilendırır. Kimi zaman oyunlarımızın ardtndan evleme geçti seyırciler. Bu o seyırcır.ın belli bir bırıkıme sahıp olmasından ortava çıkıvor. Bizim de gorevımız o binkımı kanalıze etmek cluyor Zaten tivatronun etkısı her sevırcınin yapısma gore dağışıyor. (j) Hayatın, devrimın, sanatın tuccarları arasında bır yerimiz olacağını sanmıyoruz. Buzdolabı tıvatrolan desek daha doğru. Tuketim çarkı uzerine kurulmuş bırtakım sermaye kurumlan Bız profesyonel tıyatroyuz diyorlar, ama onu bıle yapamıyorlar Bırı açıhp, biri kapamvor. Burjuva tiyatrosu olabılmek de ayn bır ıs Bır ıkısı rfışında, sevircılerınin ne istediğinı, ne oynayacaklarını bılen bir tıyatro yok Bu yüzden onlarla bir bağımi7 olamaz. Belki namuslu olanları etkilerız. DİHT, Türk tı5'atrosu içinde gelışe'<'lc, büyu. verek çözülecek bl> /umaktakı ipın ucu, baslaiıgıcı o kadar. (S) Geçen yıllars «yaygınlık vılı» adını veriyoruz. Tiyatroyu işçılere yaymak ıçın uğraştık. «Daha çok oyun» yerınf • Daha çok oynamak» yolunu »eçtik. Bu deneyimızı çoğalttı tşçılerle olan bağları sağlamlaştırdı. Yanlışlan doğruları anladık. Sonunda vapılacak bir tivatronun, bır lâboratuvarda çalısır gibi, masa basında kara kara duşıinerek ortaya çıkma' acağına inandık. Şimdi geçmlş günlerdten toplanan motiflerle, bilgilerle tiyatronun ygpısıni dsha dt gelistlrmek fjtiroruz Denevlerin dökümünu ysparken yeni çalısmalan bu. nt göre düzenliyorua. baş aşağı ediyorlar ne varsa çarşüar sunaklar pazaryerlerl toprağm horlanmış onuruyla denize döküyorlar kentl bakıyorsun ördüf^ü ellenrün duvar değil koskoca blr dünya hazır başka kentleri de vıkmaya yeniden kurmak için yüreğin Kema! ÖZER "Anılar ve Düşünceler,, Mareşal JUKOV Rusya'da on bcş ^ünde ıkı mılyon satan eser. Bınnci ve Ikıncı Dünya Savaşmın askerî, politik ve ekonomık dölcümü... Ekjm thtılfllı. Sovyet Rusya'nuJ emperyalıstlerce kuşatılması. Devnmcılerın lîbirbkçileri yenişi. Hıtler'in saldınsı. Leningrad boşaltılması. Stalıngrad dırenışi. savıınması. Kıev'ın rine, topladığımız ozel soruları ve aktarmak ısteJığımız bılgı;. ı dualektık bağlarıjrla >erieştırinz. Boylece ozel bır noktadan. genel bır hedete joneiırız. Bu arada gene sejırcının vapısından o\unun teat ral akışı ortaja çıkar. Guldurucu ofelen, şıırsel duyarhk, halk motıflerı, geleneksel bıçım, koro, turku, bılgı, kışkırtma, uyarıcılık oyunun ıçinde orulur. Kımı zaman bır ışjerindekı ozel olay bı'.e konumuz Avrupa'mn kurtanlışu Berlın'ın aiınması... Amerika ve îngıltere'nin Hıtler Ue ekonomık ıstnrllgL Berlın sorunu. Potsdam, Atom bombası ve bugün... Bir özel cılt ıçmde, Rusça'dan çevrümıştır. 360 Sayfa; 20 TL. SINAN TATINLARI Ankara Cad 45/15 P.K. 740 . t»t. Cumhurıyet Ek: 50 2400 yıl önce yazılan; bugunün toplum düzenferinir» ana çizgilerini o günden veren, çağımızın polirika sorunlanna değinen ve ışık tutan, dünü bugüne bugünü düne bağlayan büyük fikir kitabi: DEVLET Eflatun (Platon, İ.Ö 427347) dan dilimize, halkm Turkçesine kazandıranlarf Sabahattin Eyuboğlu M. Ali Cimcoı Mükemmel baskısı ile 15 lira... REMZİ KİTABEVİ »STANBUL «••••••••••••••••••a • 50 lıra karşıüğında 50 lıralık çeşıtlı kıtap, Yedıtepe Dergısme bır yıllık parasız abone • Yedıtepe nın abone kampanyasına katıhnız • Yedıtepe'mn abone kampanyasını dostlarınıza duyurunuz • Yedıtepe nm parasız örnek savı^nı kıtap listesinı ısteyımz • P. K. 77, İSTANBUL I Devrim için Hareket Tiyatrosu görev bagında