Catalog

22 Mahmut KİPER Metalurji Mühendisi USİAD Sanayi ve Teknoloji Politikaları Çalışma Grubu mahmut.kiper@gmail.com Cumhuriyetin Yünlü Fakültesi: C S TRATEJİ Cumhuriyet Strateji 15 Eylül 2008 / 220 D aha önce burada yer alan bazı sanayi tarihi öykülerinde belirtildiği gibi, ilk Cumhuriyet idareleri için temel hedeflerden biri, yoksul ve yoksun Anadolu insanının çok uzun yıllardır mahrum kaldığı öncelikli ihtiyaçlarını biran önce ucuz ve kaliteli şekilde sağlamaktır. Bu amaçla, ülkenin yerüstü kaynaklarını değerlendirerek az bulunan ve ithalata konu olan özellikle şeker, dokuma ve kağıt başta olmak üzere temel gereksinim maddelerinin yurtiçinde üretilmesi için çalışmalar başlatılır. Bu çabaların somut sonucu ise yerel, tarımsal üretime ve doğal kaynaklara dayalı sınai üretim birimleri kurmak stratejisini uygulamaya geçirmek üzere hazırlanan ve 1934’de uygulamaya alınan 1. Beş Yıllık Planı’dır ve başaktörü de Sümerbank’tır. O aynı zamanda bu ülkenin ‘sanayi mektebi’ dir. Çünkü, ülkenin sanayi gelişiminde en etkili kurumlarını ya kurmuş ya da gelişimlerinde önemli roller üstlenmiş, KARDEMİR, KağıtSelüloz, çimento gibi bu işletmeler serpilip ayakları üstünde durabilecek duruma gelincede onları zaman içinde oluşturulan Türkiye Demir Çelik İşletmeleri, SEKA, ÇİTOSAN gibi yapılara devretmiştir. Ama iplik, kumaş, dokuma gibi işletmeleri hep bünyesinde tutmuş ve Cumhuriyetin ilk yıllarından bu tesisler binalar da artık yoklar. Geriye kalan, gururla ve teker teker kapatılana kadar her kesimden sevgiyle hatırlayacağımız ve hep var olacak onurlu vatandaşını hedeflenen şekilde kaliteli ve ucuza geçmişi ve anılar. Her ne kadar bazı giydirmiştir.Türk ailelerinin giydiği elbiseden, yöneticilerimiz, ‘Sümerbank’ı tarihden sildik, pencerelerine örttüğü perde, yere serdikleri elinde bir şey kalmadığı için ismini de halılarına kadar hem üretmiş ve hem de kaldırıyoruz...’ dese de kuşkusuz, ne Sümerbank mağazalarında satmıştır. ismini ne de onun fabrikalarını tarihten ve Ülkede serpilip gelişen özel ya da kamu tüm hafızalardan silmek mümkün değil. Sümerbank tekstil işletmelerinde bu sanayi mektebinde görev Merinos Yünlü Sanayi Dokuma Fabrikası’nın şu yapmış olanlar mutlaka vardır. Bu nedenlerle kısa öyküsüne bakıp, kararı tarihe bırakalım. Sümerbank ‘iplik ve tekstil üniversitesi’ olarak da anılır. Bu üniversitenin en şanlı bölümlerinden biri ERİNOS KUMAŞI VE İSMİ de ‘yünlü fakültesi’ diye bilinir. Ya da, diğer adıyla ‘Sümerbank Merinos Yünlü Sanayi Dokuma Anadolu insanının elbiselik, perdelik gibi Fabrikası’. öncelikli ihtiyaçlarını karşılamak üzere ilk kurulan Cumhuriyetin pek çok kuşağı için Sümerbank iplik ve dokuma fabrikalarında üretilen ürünler Bursa Merinos Fabrikası bir gurur abidesiydi. O, kaba dokuludur. Bu acil ihtiyaçlar giderilince hani pek bilinen deyimle, ‘ortadoğu ve balkanların istenir ki, daha ince ve estetik kumaşlar da üretilsin. en büyüğü’ydü. Aynı zamanda, Avrupa’nın da en Bu kapsamda kamgarn türü yünlülerin üretimi de büyük yünlü dokuma fabrikalarındandı. Fabrikanın açılış töreni... Yeni kuşaklar ise onu bilmez. Çünkü kapandı. Belki yakın zamandaki şu haberle hatırlarlar; ‘Cumhuriyet döneminin ilk sanayi yapılarından Merinos Fabrikası’nın 5 adet tarihi yün depoları, nedeni belirlenemeyen eş zamanlı çıkan bir yangında 31 Temmuz 2006 günü yok oldu.’ Bursa’nın gelişiminde çok fazla etkisi ve katkısı olmuş, deyim yerindeyse bu kente çağ atlatan Fabrikanın makinaları çoktan hurda fiyatına satılmış, fabrika arazisi de Büyükşehir Belediyesi’ne verilmişti. Kala kala tarihi bu binalar kalmıştı. Sadece Bursa’nın gelişimine değil Cumhuriyet Sanayi tarihine de tanık bu Sümerbank Bursa Merinos Fabrikası Atatürk’ün hastalığı ilerlemiş olmasına karşın, Bursa’ya giderek bizzat açtığı Sümerbank, ‘iplik ve FABRİKA AÇILIYOR... tekstil üniversitesi’ olarak da anılıyor. Sümerbank Merinos Fabrikası’nın temeli 28 Kasım 1935'te İsmet İnönü tarafından atılır. 2 Bu üniversitenin en şanlı Şubat 1938 yılında Mustafa Kemal Atatürk 13. kez geldiği Bursa’da fabrikayı hizmete bölümlerinden biri de ‘yünlü açar. Mustafa Kemal’e buraya gelmeden yaklaşık 10 gün önce siroz teşhisi konmuştur. fakültesi’ diye biliniyor. Seyahate çıkması istenmez ama o sanayi hedeflenir. Bu dokumaların en bilinenlerinden biri lastikotindir. Lastikotin; ‘İpliğinde ince merinos yapağısı kullanılan, 1/2 dimi veya 2/2 sepet dimisi sık örgülerinde ince kamgarn ipliklerden dokunan, ince, esnek ve dayanıklı bir elbiselik kumaş’ olarak tanımlanıyor. Daha çok Smokinlik, eteklik ve döpiyeslik olarak kullanılıyor. Beyaz dokunduktan sonra top boyama yapılarak beyaz dışında genellikle siyah ve koyu lacivert renklerde de üretiliyor. Ağır gramajlı askeri üniformalarda kullanılan bir türü de mevcut. İşte bu tür ürünler için bir fabrika kurulmasına karar verilir. Pek çok işletmenin olduğu gibi buranın isim babası da Mustafa Kemal’dir. Bilindiği gibi Atatürk, Türkçeye çok düşkündür. Bu nedenle de Türkçe dilinin kökenini araştırmak için Güneş Dili Komisyonu kurulmuştur. Atatürk, Celal Bayar’a merinos ismine nasıl karar verdiğini şöyle açıklar; Güneş dili araştırmalarına göre, merinos öztürkçe bir kelimedir ve ince, uzunca yün anlamına gelir. İspanyaya giden İber Türkleriyle oraya intikal etmiş ve o Türklerle oraya giden koyunlar ve yünleri bu isimle anılmışlardır. Bu nedenle merinos bu fabrika için pek uygun bir isimdir. M tesislerini çok önemsemektedir. 1 Şubat 1938'de Yalova'dan Orhangazi'ye gelir, buradan Gemlik'e geçerek Sun'i İpek Fabrikasının açılış töreninde bulunur. Yanında, Başbakan Celal Bayar, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Bayındırlık Bakanı Ali Çetinkaya, Ekonomi Bakanı Şakir Kesebir, Orgeneral Fahrettin Altay ve Ali Fuat Cebesoy, bazı milletvekilleri olduğu halde, o gün saat 16.30'da Bursa'ya girer. Bursa Valisi Şefik Soyer, Belediye Başkanı Neşet Kiper ve onbinlerce Bursalı, Atatürk'ü çoşkun gösterilerle karşılarlar. Atatürk'ün benzi solgundur. Rahatsızlığı her halinden anlaşılmaktadır. Doğruca, yapımı tamamlanmış ve işletmeye açılmış bulunan Çelikpalas'a gider. O geceki fener alayı çok parlak geçer. Ertesi gün 2 Şubat 1938’de Atatürk, öğledensonraya kadar Çelikpalas'tan çıkmaz. Saat 16'da Sümerbank Merinos Fabrikası'nın açılış töreni vardır. Törende önce Belediye Başkanı bir konuşma yapar. Daha sonra Başbakan Celal Bayar konuşur. Fabrikanın kapısında Sümerbank Genel Müdürü N.Esat (Sümer), Atatürk'e altın bir anahtar uzatır. Atatürk alkışlar arasında kapıyı açar. Fabrika makinaları ahenkle çalışmaya başlar . El yazısıyla son resmi notunu da oradaki fabrika defterine yazacaktır: "Sümerbank Merinos Fabrikası, pek kıymetli bir eser olarak milli sevinci artıracaktır. Bu eser yurdun, hususiyle Bursa bölgesinin endüstri inkişafına ve büyük milli ihtiyacın giderilmesine yardım edecektir." Sanayi tesisleriyle ülke kalkınmasının ve muassır medeniyete ulaşmanın nasıl eş anlamlı olduğunu bilen Mustafa Kemal, her tesisin açılışından büyük mutluluk