Catalog

Renkli devrim darbesinin ardından kuruma Rusya da tam sahip çıkmıyor... C S TRATEJİ 7 BDT’nin geleceği belirsiz Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası aslanli@tusam.net 31 Mayıs 2006 tarihinde Bakü’de Bağımsız Devletler Topluluğu Üyesi Ülkelerin Savunma Bakanları Konseyi’nin 50. Toplantısı gerçekleştirildi. Temeli 14 Şubat 1992’de atılmış olan Savunma Bakanları Konseyi’nin (SBK) toplantısına Azerbaycan, Belarusya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya Federasyonu (RF), Tacikistan ve Ukrayna Savunma Bakanları, Rusya Ulusal Güvenlik Konseyi eski Sekreteri ve BDT Yürütme Sekreteri Vladimir Ruşaylo katıldı. Son dönemlerde GUAM çerçevesinde yaşanan gelişmeler, genel olarak BatıRusya rekabeti, Rusya ile bazı eski Sovyet cumhuriyetleri arasındaki gerginlikler bu zirveye yansıdı. BDT üyelerinden Gürcistan ve Moldova son dönemlerde Rusya ile ilişkilerinin gerginleşmesi nedeniyle, Türkmenistan tarafsızlığını ilan ettiği, Ermenistan güvenlik garantisi verilmediği için toplantıya katılmadı. Toplantıdan bir gün önce açıklama yapan Ukrayna Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Ukrayna’nın da aslında Gürcistan gibi düşündüğünü ve Avroatlantik coğrafya ile ilişkilere daha fazla önem verdiğini, bu nedenle de toplantıya katılacak olurlarsa, sadece gözlem yapacaklarını ve hiçbir belgeyi imzalamayacaklarını ifade etmişti. Toplantının açılış konuşmasını yapan Azerbaycan Savunma Bakanı Sefer Ebiyev, Azerbaycan’ın BDT’ye ve SBK’ye önem verdiğini, Ermenistan’ın saldırgan tutumunun ve Azerbaycan topraklarının halen Ermenistan işgali altında kalmasının BDT çerçevesinde işbirliğine gölge düşürdüğünü anlattı. Ebiyev, işgal altındaki Azerbaycan topraklarının uluslararası denetimin dışında kalması nedeniyle, uyuşturucu kaçakçılığı ve terörizm için uygun zemin teşkil ettiğini, BDT’nin uzun ömürlülüğünün, onun, kendi coğrafyasındaki etnik sorunları çözme yeteneğine bağlı olduğunu vurguladı. Ebiyev, Azerbaycan kendi topraklarını kurtarmak için uluslararası hukukun izin verdiği tüm yöntemlere başvuracağının da altını çizdi. SBK toplantısının gündemine 21 konu alındı. Toplantı boyunca askeri ve askeri teknoloji alanına ilişkin konular ayrıntılı şekilde görüşüldü. 2007 yılı için Savunma Bakanları Konseyi’ne (SBK) ilişkin mali konular üzerinde uzlaşmaya varıldı. Ortak Hava Savunma Mekanizması’nın geliştirilmesi konusunda atılacak adımlar üzerinde anlaşılırken, BDT üyesi ülkelerin kendi aralarındaki askeri iletişim sistemlerine, 2010 yılına kadarki dönem için askeri işbirliğine, meteoroloji sistemleri arasında işbirliğine, Hava Savunma Sistemleri’nde işbirliğinin geliştirilmesine ilişkin belgeler imzalandı. konseyin daha işlek hale getirileceğini açıkladı. İvanov, yoğun eleştirilere neden olan ve Azerbaycan için de büyük önem taşıyan, Gürcistan’dan çıkarılan Rus askeri üslerinin Ermenistan’a taşınması hususuna ilişkin rahatlatıcı açıklamalar yapmaya çalıştı: "Biz bölgedeki dengelerin değişmemesi konusuna ve AKKA’nın ihlal edilmemesi konusuna büyük önem vermekteyiz. Askeri malzemenin, özellikle zırhlı araçların önemli kısmı deniz yoluyla ve Azerbaycan üzerinden Rusya’ya taşınmaktadır." Gürcistan’ın ve Moldova’nın yoğun itirazlarına rağmen, Sergey İvanov konuşmasında, Rus barış güçlerinin Güney Kafkasya’da ve Moldovada (Dinyester Bölgesi’nde) kalmaya devam edeceğini de vurguladı. Rusya Savunma Bakanı Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorununa değinirken, Azerbaycan Savunma Bakanı Sefer Ebiyev’in konuşmalarına da gönderme yaparcasına bu tür açıklamaları belirli aralıklarla duyduklarını, fakat sorunların çözümünde barışçıl yöntemlerden yana olduklarını dile getirdi. Aslında, toplantı sırasında da Sergey İvanov benzeri açıklamalar yapınca, Ukrayna Savunma Bakanı Boris Gritsenko, İvanov’un açıklamalarının tersi görüş belirterek, Azerbaycan Savunma Sovyetler sonrası kurulan BDT, renkli devrimlerle zayıfladı. Rusya’nın etkisindeki kurumla ilişkilerini Ukrayna ve Gürcistan iyice soğuttu. Rusya ise kuruma sahip çıkmayacağı yönünde mesajlar veriyor. Bakanı Sefer Ebiyev’in konuşması nedeniyle heyecanlandığını, bu tür sorunların çözümü için gerekli adımların biran önce atılması gerektiğini, ancak bu tür adımlar atılırsa, toplantıya katılımların (Gürcistan ve Moldova’yı kastederek) artabileceğini ifade etti. İvanov basın toplantısında kendisine yöneltilen "Ermenistan’ın barışçıl yöntemlerle Azerbaycan topraklarını terk etmediği açık, neden Ermenistan’a yönelik daha etkili mekanizmalar devreye sokulmuyor" sorusuna, önce "Ermenistan’a savaş mı açalım, biz gerekli çabayı göstermekteyiz" şeklinde yanıt verdi. İvanov, Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorunu vesilesiyle bölgeye BDT barış güçlerinin, Sefer Ebiyev ise, toplantı sonrasında yaptığı değerlendirmelerde kurulması düşünülen GUAM barış güçlerinin yerleştirilmesine işaret eden açıklamalar yaptı. Zirve sırasında Ukrayna ve Rusya Savunma Bakanları arasında gerçekleştirilen görüşme sonrasında iki ülkenin ortak yürüttüğü AN70 uçağı projesinden Rusya’nın çekileceği, 47 tona kadar taşıma kapasitesi olan AN70 uçağının yapımı projesini Ukrayna’nın tek başına gerçekleştireceği açıklandı. İvanov, Ukrayna ile ortak çalışmaktan memnun olduklarını, ama onların NATO’yla ilişkilere daha fazla önem verdikleri için, önlerindeki seçeneklerin azaldığını söyledi. İvanov, Azerbaycan ile ilişkilere verdikleri öneme özel vurgu yaparak, "Beş yıl önce kimse askeri ilişkilerimizin bu şekilde gelişebileceğini tahmin dahi edemezdi" diyerek, son dönemlerde Azerbaycan’a ciddi askeri malzeme sattıklarını ima etti. Bu arada Rusya yaklaşık iki yıl aradan sonra nihayet Azerbaycan’a büyükelçi atadı. Rus medyası toplantı sırasında, Moskova’nın aslında eski Sovyet coğrafyasında emperyalist emelleri olmadığını ve gerekli görüldüğünde bölgede Batı ile beraber çalışmaya hazır olduğunu diğer bölge ülkelerine anlatmaya çalıştığını iddia etti. RF Devlet Başkanı Dış Politika Danışmanı Sergey Prikodko Azerbaycan Eko gazetesine yaptığı değerlendirmede, BDT’nin Rusya için diğer BDT ülkelerinden daha fazla önemli olmadığını, bu nedenle de Rusya’nın tek başına BDT’nin savunucusu olmayacağını ifade etti. Prikhodko, Rusya ve Azerbaycan’ın "aynı siyasi dili konuşuyor olmalarının" ikili ilişkiler açısından önemli bir fırsat olduğunu, bölgenin ana gündem maddesini oluşturan İran sorununa ilişkin Azerbaycan ile Rusya arasında devamlı görüşme yapıldığını da ifade etti. GUAM VE BDT 23 Mayıs 2006’da yapılmış olan GUAM zirvesinde, "Demokrasi ve Ekonomik Gelişme Teşkilatı GUAM" olarak adını değiştiren örgüt çerçevesinde serbest ekonomik bölgelerin kurulması, enerji alanında işbirliğinin kurumsallaştırılması yönünde ciddi adımlar atıldı. Bu gelişme sonrasında BDT’nin geleceğinin nasıl şekilleneceği merak konusu oluyor. Bu arada, Batılı bazı medya kuruluşları her ne kadar bu İvanov toplantıyı "Bakü’de NATO karşıtı organizasyon" olarak sunarak, Azerbaycan’ın Rusya’ya ciddi biçimde yakınlaşmaya başladığını ima etmek isteseler de, Azerbaycan’ın toplantı boyunca ve sonrasında sergilediği tavır, bu değerlendirmelerin yanlış olduğunu ortaya koydu. Aslında davet edilmesine ve başlangıçta katılacağı yönünde haberler çıkmasına rağmen Ermenistan Devlet Başkanı Robert Koçaryan Fransa’ya gitmekten vazgeçerken, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in 29 Mayıs 2006’da NATO Parlamenter Asamblesi’nin toplantısına katılarak konuşma yapması Azerbaycan’ın izlediği politikayı daha iyi yansıtıyor. Toplantı sonrasında BDT’ye ilişkin gelişmeleri değerlendiren Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Azerbaycan’ın, BDT’nin geleceğine belirli şartlarla olumlu baktığını ifade etti. Bu şartların en önemlisi, "toprak bütünlüğü konusunda gösterilecek olan hassasiyettir", demek suretiyle, Azerbaycan’ın GUAMBDT ikileminde pozisyonu için önceliğini bir kez daha ortaya koymuştur. ORTAMI DÜZELTME ARAYIŞI Toplantı için Bakü’ye gelen, aynı zamanda BDT SBK Başkanı olan RF Savunma Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sergey İvanov’un toplantı öncesinde, sırasında ve sonrasında çeşitli konularda yaptığı açıklamalar basının daha çok dikkatini çekmiştir. Sergey İvanov toplantının ardından gerçekleştirdiği basın toplantısında SBK’nin yapısının daha da güçlendirilmesi için gerekli çalışmaların yapılacağını,