Catalog

Azeri Türklerine hakaret içeren karikatür gösterilere neden oldu C S TRATEJİ 21 İran’da iç gerginlik Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net İ ran’ın resmi gazetesi "İran", 12 Mayıs 2006 tarihli çocuk sayısının "Ne yapalım da böcekler bizi böcekleştirmesin?" başlıklı makalesinde, Türklere yönelik ağır hakaretler içeren bir karikatür yayınlamıştır. Karikatürde Farsça konuşan bir çocuğun karşısında oturan hamamböceği Azerbaycan Türkçesinde konuşturulmak suretiyle, Azerbaycan Türkleri hamamböceğine benzetilmiştir. Ayrıca, "ülkedeki hamamböceklerinin temizlenmesi gerektiği" ifade edilerek ırkçı bir yaklaşım ortaya konmuştur. Türkleri hamamböceğine benzeten karikatürün altında ayrıca şu yazılar yer almaktadır: "Hamamböcekleri tuvaletlerde yaşarlar. Öldürmekle veya sifonu çekmekle bitmezler. Hamamböcekleri insanların pisliklerini tüketerek yaşamlarını sürdürürler. Biz Farslar belli bir süre pisliğimizi tuvalete değil de dışarı yaparsak hamam böcekleri kendiliğinden (aç kalmak suretiyle) ölürler." Bunun üzerine binlerce Azeri Türkü, 20 Mayıs’tan itibaren Zencan, Tebriz, Erdebil ve Urmiye gibi şehirlerde başlayan, yüz binlerce kişinin katıldığı dört gün içinde birçok Azerbaycan şehrine sıçrayan ve İran güvenlik birimlerinin engellemesine rağmen 28 Mayıs’ta Tahran’daki İran Parlamentosu önüne kadar genişleyen bir protesto mitingi gerçekleştirmiştir. Yazar ve karikatüristin işten çkartılmsı olayları dindirmeyince İran Kültür Bakanı Herrendi Azeri Türklerinden özür dilemiş ve ardından gazete geçici olarak kapanarak redaktör ve karikatürist tutuklanmıştır. Özrün bir hafta geç gelmesi, tepkilerin dinmesine neden olmadı; bilakis gösterilerin İran’ın başkenti Tahran’a taşınması gündeme geldi. 28 Mayıs 2006’da Tahran’da gösteri yapmayı planlayan Azeri Türkleri daha farklı talepler dile getirmeye başladılar. Ayrıca, "geç özür dilendiği" için Kültür Bakanı hakkında gensoru vermek için Azeri milletvekilleri imza toplamaya başladı. Bunun yanında İran ve dünya basınında yer alan bilgilere göre ateş açılması sonucu onlarca insan yaşamını kaybederken, yüzlerce insan yaralanmış ve bir o kadarı da tutuklanarak işkenceye maruz kalmıştır. İran’da yaşayan Azeri Türklerinin Avrupa’daki temsilcileri, ölenlerin, yaralananların ve tutuklananların isimlerini BM’ye liste halinde vermiştir. AZERİ TÜRKLERİNİN KONUMU Olayların birkaç gün içinde hızla yayılması, aslında sorunun sadece çizilen karikatürden değil yıllarca biriken sorunlardan kaynaklandığının göstergesidir. Nitekim göstericilerin talepleri de bunun kanıtıdır. İran’daki Azeri Türklerinin ayaklanması İran’ın varlığını sürdürmesi açısından önemli bir gelişmedir. İran coğrafyasında yaşayan diğer etnik halklardan farklı olarak, Azeri Türklerinin, İran’ın nüfusu içindeki ağırlığı dışında ülkenin siyasi, sosyal, askeri ve ekonomik hayatında da önemli oranda ağırlığı bulunmaktadır. Azerbaycan Türklerinin İran’ı ayakta tutan unsur olduğunu İran’ın eski Cumhurbaşkanı Rafsancani’nin "İran’ın birçok yönetici kadrosunda Azerbaycan Türkü bulunmaktadır ve İran’ın siyaseti, ekonomisi ve sanayisi onların üzerine kurulmuştur" sözleri kanıtlamaktadır. İran’da yaşayan Azeri Türkleri ile Türkiye ve Azerbaycan arasındaki bağlar da İran’ı tedirgin Bu da İran’da yaşayan Azeri Türklerinin sorunlarının ediyor. Bu iki bağımsız devlet yönetimi devletlerarası uluslararası platforma taşınması açısından önem ilişkileri dikkate alarak İran’ın baskılarına tarafsız taşımaktadır. Fakat Fars muhalif basını karikatür kalsalar bile İran’daki olayların büyümesi durumunda sorununa hiçbir şekilde yer vermemiş ve hatta halkın baskısı ile resmi ağızlardan bazı açıklamalar karikatürü yayımlayanlara destek verdiğini açıklamıştır. yapılabilir. Nitekim bu olaylar sırasında bölge basınından en çok destek Azerbaycan ve Türkiye’den gelmiştir. BD’NİN ROLÜ VAR MI? 1925 yılına kadar İran’ı yöneten Azerbaycan İran’da Azeri Türklerini ayağa kaldıran karikatürün Türkleri 1905 Meşrutiyet Hareketi’nde ve 1979 İslam yayınlanması iki şekilde yorumlanabilir: Devrimi’nde büyük rol almış ve İran coğrafyasında 1. Aşırı Fars milliyetçisinin akılsızca davranışı. 1920’de Azadistan Devleti’ni ve 1945’de Azerbaycan 2. Yabancı istihbarat servislerinin komplosu ile Demokratik Firgesi’ni kurmuşlardır. Azeri Türkleri ortaya çıkan bir durum. merkezli hareketlerin yayılmasında ise ulusal kale Zamanlama açısından bakıldığında olayın bir niteliğinde olan Tebriz şehrindeki öğrenci hareketlerinin komplo olduğundan şüphe duyulmamaktadır. Diğer ve aydınlarının önemi büyük olmuştur. Karikatür krizi yandan bu yaklaşımın nedeniyle ortaya çıkan gösterilerin Fars bilincinin bir ürünü de Tebriz’de yapılması önemli bir Bozkurt işareti yapan azeriler... olduğu da ortadadır. gelişmedir. Gösterileri daha da Komplonun bir boyutu kuvvetlendiren ise diğer da İran Devleti’nin, Azerbaycan şehirlerinin de Tebriz’e Azerbaycan Türklerinin destek vermesidir. ülke içindeki gücünü Azerbaycan basını olayları ölçmek için böyle bir "Güney Azerbaycan’da ulusal yönteme başvurduğudur. hareket", "İran Devleti, Fakat zaten uluslararası Azerbaycanlıları ayağa kaldırdı" alanda sıkıntı içinde olan gibi başlıklarla vermiş, destek de ve her açığını Azerbaycan Parlamentosu’ndan yakalamaya çalışan bir gelmiştir. Azerbaycan ABD’nin karşısında olan Parlamentosu’nun 23 Mayıs 2006 İran mantık çerçevesinde tarihli oturumunda muhalif parti iç politikada güçlü ve bütün olduğu imajını vermek liderleri, Güney Azerbaycan’da yaşanan gelişmelere ister. Dolayısı ile İran’ın böyle bir riski göze almış ilgisiz kalamayacaklarını belirtirken iktidar partisi Yeni olması son derece düşük bir ihtimal gibi gözükmektedir. Azerbaycan Partisi Başkan yardımcısı Siyavuş Birçok değerlendirmede olaylar yabancı istihbarat Novruzov, İran’da yaşayan Azeri Türklerini, Azerbaycan servisleri ile ilişkilendirilmektedir. Tabi ki olay topraklarını işgal eden Ermenistan’a destek veren İran’a zamanlaması açısından akıllara hemen bu şüpheyi baskı yapmaya çağırmıştır. Azerbaycan milletvekilleri getirmektedir. İran’da yaşayan Azeri Türklerinin Azerbaycan hükümetinden ve Milli Meclis’ten, İran’da kurduğu 1945–1946 Cumhuriyeti’ne, ABD destekli Azeri Türklerine yönelik şiddet kullanımını protesto Rıza Pehlevi orduları tarafından son verilmiştir. Bu etmeyi istemiştir. olaylar İran’da yaşayan Azeri Türklerinin bilinçaltındaki İran’da yaşanan olaylarla ilgili gelişmelerin diğer yerini korumaktadır. Dolayısı ile Azerbaycanlılar ABD boyutu ise sorunun uluslararası basına taşınması veya her hangi bir yabancı güce güvenmemektedir. olmuştur. Uluslararası basın kuruluşları Azerbaycan Bu tür gelişmelerin temelinde ABD değil İran Türklerinin tepkilerini dünya gündemine taşımışlardır. Devleti’nin etnik gruplara yönelik baskıcı politikası bulunmaktadır. Zira Ahmedinecad’ın Tebriz’deki protesto olayları ABD’nin kışkırttığını iddia etmesine gösterilerinden... rağmen, İran’ın Azerbaycan Büyükelçisi Efşar Süleymani ise Azeri Türklerinin gösterilerinin haklı gerekçeleri olduğunu söylemiştir. Birikmiş sorunların kapatılmasının en kolay yolu olaylara ABD gölgesi düşürmektir, bu da İran’ın işine yaramaktadır. Türkiye’de yer alan birçok yorumun aksine gösteriler dış müdahale sonucunda değil tamamen İran basının kışkırtıcı karikatürü sonucunda gelişmiştir. Bu olay Fars basınının Türklere yönelik ilk hakareti değil, bardağı taşıran son damlası olmuştur. 1995’te de Azerbaycan’daki Türk öğrencilerin gösterileri, İran Radyo Televizyon Kurumu’nun Türklere yönelik tahkir içerikli bir anketiyle başlamıştır. Son dönemde Azerbaycan Türklerinin sivil taleplerini geri çeviren İran yönetiminin bu olayların çıkmasında birincil derecede sorumlu olduğu söylenebilir. Özellikle Ermenilerin sözde soykırım gösterilerine izin veren İran yönetiminin Azerbaycan Türklerinin Hocalı Soykırımı’nı anma isteklerini geri çevirmesi ve İran’ın sadece Farsların değil bütün etnik grupların ülkesi olduğunu vurgulamasına rağmen Milli Takımı Fars Milli takımı olarak tanımlaması da olayların patlak vermesinde etkili olmuştur. A