Catalog

10 Pakistan, Çin’le 47 yeni anlaşma yaptı C S TRATEJİ İslamabadPekin ilişkileri pekişiyor Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net akistan Cumhurbaşkanı Pervez Müşerref’in 19 Şubat 2006’da başlayan beş günlük Çin ziyareti, iki devlet arasında uluslararası ve bölgesel konferanslarda yapılan görüşmeler dışında 2005’in Nisan ayından bu yana gerçekleştirilen üçüncü büyük üst düzey ziyaretidir. Müşerref, ziyaretin PakistanÇin diplomatik ilişkilerinin 55. yıl dönümü nedeniyle gerçekleştiğini ve işbirliğini artırma amacı taşıdığına vurgu yapıyor. Müşerref, Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao, Çin Başbakanı Wen Jiabao ve aynı zamanda 100’e yakın büyük Çin şirketinin yöneticileri ile görüşmeler yaptı. Görüşmelerde enerji, iletişim, bilişim, teknoloji, ticaret ve yatırım alanlarında 13’ü üst düzeyde olmak üzere toplam 47 anlaşma imzalandı. PakistanÇin ilişkilerinin gelişmesi Soğuk Savaş’ın Güney Asya’da ortaya çıkardığı kutuplaşmanın ürünlerindendir. Soğuk Savaş sonrası Hindistan’ın bölgesel liderliğe soyunması, ABD ve Rusya gibi devletlerle ilişkilerini geliştirmesi ve nükleer gücünü artırma çabaları ÇinPakistan ilişkilerinin daha da hızlanmasına neden oldu. PakistanÇin ilişkilerinin gelişmesinin önemli diğer bir nedeni ise ABD faktörü oldu. Çin’in, bölgesel etkinliğini ABD’ye kaptırmak istememesi, ülkeyi Güney Asya ülkeleri ve aynı zamanda tarihi dostu olarak nitelendirdiği Pakistan’la ilişkilerini geliştirmeye yöneltti. ABD, hem PakistanÇin nükleer işbirliğinin gelişmesine engel olamıyor hem de İranPakistanHindistan Doğalgaz Boru Hattı’nın çekilme şansını artırıyor. ÇİN İÇİN ENERJİ KORİDORU Ziyaret sırasında Çin’in batısıyla Pakistan’ın Guadar Limanı’nı birleştirecek Karakorum Demiryolu’nun yeniden onarılması için ortak yatırım şirketinin kurulması yönünde anlaşma imzalandı. Müşerref China Daily gazetesine verdiği röportajda kendi ülkesinin Çin’in enerji ihtiyaçlarını karşılamak için transit ülke olabileceğini söyledi. Çin’in artan enerji açığı ile birlikte her geçen gün Ortadoğu’nun ve özellikle İran ve Suudi Arabistan’ın enerji kaynaklarına ihtiyacı artıyor. Ortadoğu petrolünün büyük bir bölümü Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı’ndan taşınıyor. Pakistan’ın Belucistan bölgesindeki Hürmüz Boğazı ve Hint Okyanusu’na açılan Guadar Limanı Ortadoğu petrollerinin Güney Asya ve Uzak Doğu’ya taşınması açısından önemli bir konuma sahip bulunuyor. 248 milyon dolarlık limanın yapımına Çin, 198 milyon dolar, Pakistan ise 50 milyon dolar harcadı. Çin ayrıca teknik ve uzman desteğinde de bulunuyor. Pervez Müşerref China Daily gazetesine verdiği demeçte bu limanın Çin’in enerji ihtiyacını karşılamak ve ekonomik koridor oluşturmak açısından kullanabileceğini söyledi. Pervez Müşerref Çin’e sunduğu ekonomik enerji koridoru gibi tekliflerin karşılığında ise Pakistan’da Çin şirketlerinin ekonomik yatırımlarının artırılmasını ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesini istiyor. Müşerref, Pakistan’ın ekonomik kalkınmasının ülkenin çok yönlü gelişmesinde özellikle de Pakistan’ın en önemli sorunu olan terör ve ayrılıkçı hareketlerle mücadelede önemli rol oynayacağı düşüncesinde. Müşerref, ziyaretinin üçüncü gününde, ÇinPakistan Ticaret Forumu ve Çin’in yüz büyük şirketinin liderleri ile görüştü. Görüşmelerin temelinde Çin’in Pakistan’daki yatırımlarını artırmak ve daha fazla projede yer almasını sağlamak yatıyor. Çin, Pakistan’da karayollarının ve deniz limanlarının yapımında önemli bir paya sahip. Çin tarafının gündeminde ise Pakistan’da karikatür nedeniyle çıkan saldırılarda öldürülen üç Çinliden sonra oluşan güvenlik endişeleri yatıyor. Bu nedenle Çin’den özür dileyen Müşerref, yatırımlar için gerekli güvenlik önlemlerinin sağlanacağı garantisini de veri P yor. Ziyaret sırasında her iki ülke arasında ekonomik ve ticari işbirliğini genişletme anlaşması imzalandı. İki devlet arasındaki mevcut ticaret hacmi 4.25 milyar dolar düzeyinde. Pakistan ticaretteki dengesizliği kapatmak için önümüzdeki iki yıl içinde ihracat hacmini artırmayı hedefliyor. Ekonomik anlaşmalar arasında Çin’in Pakistan’a 300 milyon dolarlık yardımı da gündeme geldi. Pakistan bu yardımın hepsini Çin mallarına yönlendirecek. Görüşmelerde bölgesel konuların yanı sıra terörizm ve radikal eğilimlere karşı ortak mücadele gibi konular da görüşüldü. Bölgesel konulardan Keşmir sorununun çözümü ve çözümde yer alacak taraflar; radikal eğilimlere, terörizme ve ayrılıkçı hareketlere karşı ortak mücadele; hem bölgesel düzeyde hem de bölgesel örgütler düzeyinde Pakistan’ın durumu ve Hindistan faktörü gibi konular ele alındı. Müşerref görüşmeler sırasında ŞİÖ’ye tam üyelik için Çin’den destek istedi. Pakistan 5 Temmuz 2005’de ŞİÖ’nün Astana Zirvesi’nde, İran ve Hindistan’la birlikte gözlemci statüsü aldı. Hem Çin hem de Pakistan bölgesel örgütlerde yer almayı ve etkin olmayı önemsiyorlar. Çin Hindistan’a komşu olan Nepal, Burma ve Bangladeş gibi ülkelerle askeri, ekonomik ve siyasi ilişkilerini geliştirerek Hindistan’ı çevrelemeye çalışıyor. SAVUNMA VE GÜVENLİK Pakistan’ın en önemli savunma ve güvenlik müttefiki olan Çin aynı zamanda Pakistan’ın silah ticaretinde birincil önemdeki ortağı. Bu bağlamda görüşmeler sırasında savunma ve güvenlik alanında işbirliği anlaşmaları da imzalandı. Müşerref ’e Pakistan Savunma Üretimi Bakanı Habibullah Waraich de eşlik etti. Ziyaretin dördüncü gününde Müşerref, Çenkhu Hava Sanayi Şirketi’ni ziyaret ederek JF–17 uçaklarının yapımını inceledi. Pakistan Hava Kuvvetleri’nin bel kemiğini oluşturacak olan JF–17 saldırı uçaklarının üretimi projesi Çin ve Pakistan tarafından ortak yürütülüyor. İlk teslimatın Aralık 2006’da yapılması planlanan toplam 150 adet savaş uçağının Pakistan’a verilmesi düşünülüyor. JF–17 uçaklarının Çin yapımı A–5 ve F–7 savaş uçaklarının yerini alması planMüşerref, Çin ziyaretinde lanıyor. Söz konusu yoğun temaslar JF–17 projesinin Pakisgerçekleştirdi. tan’a askeri açıdan olduğu kadar ekonomik açıdan da yararlı olacağı düşünülüyor. Bu ziyaretin dikkat çekici diğer bir boyutu ise zamanlaması. Ziyaretin, ABD yönetiminin Pakistan yönetimine demokrasi ve insan hakları yönündeki baskılarını artırdığı bir dönemde gerçekleşmesi, Pervez Müşerref yönetiminin iktidarını koruma altına almak için bu ziyareti gerçekleştirdiğini düşündürüyor. NÜKLEER İŞBİRLİĞİ Pakistan’ın nükleer tesislerinin günümüzdeki gücü 437 MW’tır. 137 MW gücünde olan Karaçi Nükleer Tesisi Kanada, 300 MW gücünde olan Çaşma Nükleer Tesisi ise Çin tarafından yapıldı. Çin Başbakanı Jiabao’nun Nisan 2005’deki ziyaretinde taraflar arasında önümüzdeki on yılda her birinin gücü 300 MW olan iki yeni nükleer santralin yapımına dair ön anlaşma imzalandı. Pakistan Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nı (NPT) imzalamadığından Nükleer Tedarik Eden Ülkeler Grubu’na üye olan Çin’in İslamabad’la nükleer işbirliğinde olması uluslararası anlaşmalara aykırılık içeriyor. Fakat ABDHindistan nükleer ilişkilerinin gelişmesinden rahatsız olan Çin, Pakistan’la nükleer işbirliğini sürdürmekte kararlı görünüyor. Hindistan Başbakanı Manmohan Singh’in geçen yıl gerçekleştirdiği ABD ziyareti sırasında, taraflar arasında "Nükleer İşbirliğinin Genişletilmesi" anlaşması imzalanmıştı. Hindistan’ın nükleer gücünü genişletme çabaları karşısında harekete geçen Pakistan, ABD ve ardından da Rusya ile nükleer görüşmelere başladı. ABD’den olumlu yanıt alamayan Pakistan eski müttefiki Çin’le nükleer ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. Fakat Çin, 2030 yılına kadar nükleer reaktörlerinin gücünü 8.500 MW’a ulaştırmaya çalışan Pakistan’a sadece 600 MW’lık nükleer reaktör kurabilecek güçte. Bu nedenle Pakistan hedeflediği nükleer gücün geri kalan bölümünü Fransa, İtalya, ABD ve Rusya’dan temin etmeye çalışıyor. Pakistan eneri açığını bir taraftan İranPakistanHindistan doğalgaz boru hattı diğer yandan ise nükleer enerji ile kapatmayı hedefliyor. Fakat her iki proje ABD tarafından engellenmeye çalışılıyor. Hindistan’la barışçıl amaçlı nükleer işbirliği geliştirmeye çalışan ABD, Pakistan’a TransAfgan Doğalgaz Boru Hattı’nı öneriyor. TransAfgan Boru Hattı’nın hayata geçmesi ise Afganistan’da yaşanan istikrarsızlık nedeniyle tehlike altında bulunuyor. Pakistan’a enerji açığını kapatmak için alternatif enerji kaynakları sunamaması nedeniyle PakistanÇin, ilişkilerinin Asya’daki stratejik düzeyi Müşerref’in son Pekin ziyaretinde de ortaya çıktı. Son ziyarette iki ülke arasında çok sayıda anlaşma imzalandı.