Catalog

Paylaşım Planları smanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılması imparatorluğun çözülme sürecine son noktayı koyduysa da, aslında Osmanlı topraklarının galip ülkeler arasında pay edilmesine yönelik tasarılar savaşın sonuçlanmasından çok önce konuşulmaya başlamış, hatta İtilaf Devletleri arasında bazı gizli anlaşmalara konu olmuştu. Bu yöndeki ilk girişim, 1915 yılının ilk aylarında İngiltere, Rusya ve Fransa arasında imzalanan ve EnezMidye çizgisinden Sakarya Irmağı’nın Karadeniz’e döküldüğü yere kadar tüm Boğazlar bölgesini savaş sonunda Rusya’ya bırakan İstanbul Antlaşması’ydı. Bu antlaşma, bunu takip edecek diğer antlaşmalar gibi, İtilaf Devletleri arasındaki karşılıklı çıkar ilişkilerinin bir sonucuydu. I. Dünya Savaşı’nda Rusya açısından en önemli konuların başında, Boğazlardan açık denizlere geçiş kısıtlamalarından kurtulmak ve bu özgürlüğü garanti altına almak geliyordu. Rusya’nın bu beklentisi savaşa İtilaf Devletleri’nin yanında girmesi bakımından da belirleyici bir rol oynamıştı. Öte yandan İngiltere ve Fransa açısından, Rusların doğudan Almanya’ya açacağı cephenin kritik önemi vardı. Rusların desteğini kaybetmekten endişe duyan İngiltere, bu konuda Rusya’dan güvence istiyordu. Rusya, güçlerini bölgeden çekmeyeceğine söz verdi; ancak bunun karşılığında o da savaşın sonunda Boğazların kendisine bırakılmasını talep etti. İngiltere ve Fransa’nın imparatorluğun diğer bölgelerindeki planlarına karışmama sözünü de veren Rusya’nın bu talebi, üstü kapalı bir ayrılık tehdidi içeriyordu. Güçlü müttefiklerini kaybetmek istemeyen İngiltere ve Fransa, bu teklife olumlu yanıt vermek durumunda kaldı. Bu durumda, eğer savaş İtilaf Devletleri’nin galibiyeti ile bitecek olursa İstanbul Rusların yönetimine geçecekti. Buna karşılık Boğazlar ülkelerin ticaret gemilerine açık olacak, İstanbul transit mallar için serbest liman haline getirilecek, kutsal alanlar Müslümanların elinde bırakılacak, İran’daki tarafsız bölge de İngilizlere terk edilecekti. Ancak pazarlık şartları savaşın sonunda bir kez daha gözden geçirilecekti. Çünkü İtilaf Devletleri arasındaki birliği korumak, bu ülkeler arasındaki dengelerin sürekli gözden geçirilmesini gerektiriyordu. Savaş ilerledikçe, söz konusu dengeler çerçevesinde, İtilaf devletleri arasında Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşılmasına ilişkin hayaller de pekişmeye ve çeşitli paylaşım modelleri şekillenmeye başladı. Bu planların masaya yatırıldığı girişimlerin en önemlilerinden biri, 1915 yılında İngilizler tarafından oluşturulan “Asya Türkiye’sini İnceleme Komisyonu” idi. Görevi Anadolu’da İngiltere’nin menfaatleri için izlenecek politikayı belirlemek olan bu komisyon, hazırladığı raporda İngiltere açısından “hiçbir şekilde Anadolu topraklarından vazgeçilmemesi” gerektiğini vurguluyor ve çeşitli paylaşım çözümleri ortaya atıyordu. Komisyon raporunda öne çıkan ilk öneri, Anadolu’da sadece küçük bir Osmanlı Devleti’nin varlığına izin veren tam bir parçalanmaydı. Bunu, imparatorluk topraklarının, siyasi ve ticari nüfuz bölgelerinin büyük Kafkas Cephesi'nde Ruslara karşı koymaya çalışan bir makineli tüfek birliği (1915). 10