Catalog

Ekonomik deg^er c¸o¨pe gidiyor Küresel iklim değişikliği ile mücadelenin yollarından biri de ambalaj atıklarının geri kazanılmasından geçiyor DUYGU ATAHAN Bir insan, ülkesinin ekonomik değerini hiç düşünmeden çöpe atabilir mi? Türkiye’de bunu her saniye milyonlarca kişi yapıyor. Yediğimiz, içtiğimiz, kullandığımız ürünlerin ambalajlarını çöpe atıveriyoruz. Oysa cam, metal, kağıt, plastik ve kompozitten üretilen ambalajlar birer ekonomik değer ve geri kazanımı mümkün. Tüketim sonrası ortaya çıkan evsel atıkların ağırlık olarak yüzde 12’si ambalaj atığı. Ambalaj atıkları diğer evsel atıklarla karıştığında, geri kazanım sürecinde yüzde 50 fire (100 ton atık 50 ton olarak geri kazanılıyor) verirken, ambalajlar atıkları yaş atıkla karışmadan ayrı bir torbaya konulduğunda, fire oranı yüzde 8’e (100 ton atık 92 ton olarak geri kazanılıyor) düşüyor. Ambalaj atıklarının değerlendirilerek sürdürülebilir bir sistem içinde ekonomiye kazandırılması için 1991 yılından beri mücadele veren Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı‘nın Yürütme Kurulu Başkanı Ferid Ekmekcioğlu’na ambalaj atıklarının geri kazanım sürecinde yaşanan gelişmeleri sorduk; . Ambalaj atıklarının değerlendirilmesi sürecinde Çevko ne yapıyor? Ambalaj atıklarının değerlendirilmesindeki ilk aşama ambalaj atıklarının toplanması. Atıkların toplanması görevi ilçe belediyelerine ait ve bu atıkların içinde ambalaj atıkları da var. Bu nedenle, belediyeler ambalaj atıklarını toplamaya yönelik çalışmalar yapıyorlar. Belediyeler kurulduğu günden beri bu çalışmaları Çevko ile yürütüyor. 1991’den beri gönüllülük ilkesiyle çalışan Çevko, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, 1 Ocak 2005’te yürürlüğe giren ‘Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ uyarınca Mart 2005’te her türlü atığın geri kazanımı konusunda Yetkilendirilmiş Kuruluş olarak görevlendirildi. Yönetmelik neler getirdi? Yönetmelik, ambalajların geri kazanımı için tüketicilerin, yerel yönetimlerin, ambalaj üreticilerinin, ambalajlı ürün üreticilerinin ve satış noktalarının sorumluluk paylaşımına yönelik yükümlülükler getirdi. Tüketiciler, ambalaj atıklarını diğer evsel atıklardan ayrı biriktirerek, bunları bulundukları yerdeki toplama sistemine vermekle yükümlüler. Yerel yönetimler, ambalaj atıklarını kaynağında ayrı toplamak veya toplattırmakla, bunları evsel atıkların taşındığı araçlara ve depolandığı alanlara almamakla yükümlüler. Ambalajlı ürün üreten firmalar piyasaya sürdükleri ambalajların belli bir oranını piyasadan toplamak veya toplattırmakla yükümlüler. Ambalaj üreticileri de, toplanan bu ambalajların tamamını geri dönüştürecek kapasiteyi kurmakla yükümlü. Ancak, ambalajlı ürün üreten firmaların asıl işi ambalaj atıklarının toplanması olmadığı için, yönetmelik, ambalajlı ürün üreten firmaların yükümlülüğünü bir yetkilendirilmiş kuruluşa devretme olanağı getirdi. Dolayısıyla Çevko, yetkilendirilmiş kuruluş olarak ambalajlı ürün üreten firmaların yükümlülüğünü atık ton başına aldığı bedeller karşılığında yerine getiriyor. Firmalar piyasaya sundukları ambalajlı ürünlerin belli bir oranını toplamak zorunda. Yönetmeliğe göre bu oran, bu sene yüzde 35, 2010’da yüzde 37, 2020’de yüzde 60 olmak zorunda. Ancak yönetmelik kayıt dışı ambalajlı ürün üreten firmalar için bir şey yapamıyor. Kayıt dışı olanlar için bir yükümlülük yok. Yılda 3 milyon ton ambalaj atılıyor. 1 milyon ton kayıt altında. Bu da yıllık ambalaj atığının sadece yüzde 33’ünün kayıt aytında olduğunu gösteriyor. Kayıt altında olmayanları geri kazanım sürecine katılmadığını söyleyemeyiz ama öyle bir yükümlülükleri yok. Çevko’nun 2007 yılında geri kazandırdığı ambalaj atığı sayısı 375 bin ton. Çevko, ambalajlı ürün üreten firmaların yükümlülüğünü nasıl yerine getiYönetmelik öncesi atık yönetim şirketleri geleneksel yöntemle çalışıyorlardı. Geleneksel yöntem, sokakta çöpleri karıştıranlar..Geri dönüşüm sanayine ham maddeyi bu insanlar sağlıyor. Sokakta çöpleri karıştıran atık toplayıcılar sayesinde ambalaj atıkları toplanıyor. Bu insanlar bu atık şirketleri için çalışıyor ve ambalaj atıklarını toplayıp metal cam kağıt gibi türlerine göre ayırıyorlar. Türlerine göre ayrılan çöpler atık şirketleri tarafından geri dönüşüm firmalarına satılıyor. Şimdi de aynı işi yapıyorlar.Anpatit B. Tahmini en az 400 bin civarında insan bu şekilde çalışıyor. Geri dönüşüm sanayine ham maddeyi bu insanlar sağlıyor. Bundan sonra bir süre daha böyle olmaya devam edecek. Kaynağından toplama yaygınlaştıkça, bu insanlar yavaş yavaş yeni sisteme entegre olacaklar. Brezilya bunun çok başarılı bir örneğidir.Brezilya’da bu şartlarda çalışan atık toplayıcılar, belediyelerle çalışarak kılık kıyafetli kimlikli çalışanlar haline geldi. Bu insanlar kaynağından toplama modeline yerleştirildi ve topluma kazandırıldı. Kaynaktan ayrı toplama sistemi ne gibi farklılıklar yaratıyor? Kapıdan toplamayı artırmak önemli. Ambalajı temiz olarak topladığınız zaman filesi yüzde 8., yaş çöple karıştırdığınız zaman filesi yüzde 50. (Hesap ağırlık üzerinden yapılıyor) Kaybedilen ciddi bir ekonomik değer var. Toplanan atığın, yüzde 33’ü kaynağında ayrı toplamadan geliyor. Ancak bu yöntemi yaygınlaştırmamız lazım. Kaynağından ayrı toplama görevi belediyelere ait. Belediyeler kaynağından ayrı toplamadan sorumlu ama bu işi organize eden kurumla olan Çevko ile birlikte çalışması gerekiyor.Bu kapsamda, belediye, atık yönetim şirketi ve Çevko arasında üçlü bir sözleşme yapılıyor. Sözleşmede herkesin görevi belirleniyor. Eğitim çalışması başlıyor. Kapı kapı gezilerek, atıkların nasıl ikiye ayrılması gerektiği anlatılıyor. Muhtarlar, kapıcılar ve bina yöneticileri ile bilgilendirme toplantıları yapılıyor. Çevko tüm bu eğitim masraflarını üstleniyor.Bu yöntem 55 belediyede uygulanıyor. Bunların içinde büyükşehir belediyeleri de var.Örneğin tek başına İzmir’in içinde 65 belediye var. Tüketiciler ne yapmalı? Tüketiciler yaş çöple ambalaj atığını ikiye ayırsın başka birşey istemiyoruz. Yaş çöp ayrı ambalaj atığı ayrı. Kaynağından toplama olmasa bile bu geleneksel yöntemle çalışanlar için de faydalı. Geri kazanımın getirileri nelerdir? En önemli etkisi küresel ısınmanın azaltılmasıdır. Bir alimünyüm kutunun geri dönüşümü, içecek kutusunun birincil hammaddesinden üretime göre yüzde 90 oranında enerji tasarrufu sağlıyor. Orjinal hammamde yerine geri dönüşümlü ham madde kullanmak ciddi bir enerji tasarrufu sağlıyor. Ayrıca ambalaj atıklarını geri dönüşüm sürecine dahil etmediğiniz zaman var olan bir değeri çöp yerine koyup toprağa gömmüş oluyorsunuz. Toprağa gömmenin de ciddi bir maliyeti var. İki tür toprağa gönme yöntemi var. Toprağa gömüp üstünü gömersin Ümraniye’deki gibi patlar. Ya da toprağın altını yalıtırsın, kanallar açarsın, arıtma tesisleri yaparsın, üstünü kapatıp, patlamasın diye bacalar kurarsın. Bu tür tesislerin işletim ve yatırım maliyeti inanılmaz yüksektir. Yatarım ve işletim maliyeti bu kadar yüksek bir yere ekonomik değeri gömüyorsunuz. Bu tesislere yığılan çöpün ağırlık olarak yüzde 12’si ama hacim olarak yüzde 30’u ambalaj atıklarıdır. Düzenli depolama alanınızın ömrürü 3 te bir kısaltıyorsunuz. Şu an Türkiye’de 17 tane böyle tesis var, AB fonlarından yararlanan birçok belediye bunları yapmak için çalışmalarını sürdürüyor. Ferid Ekmekçioğlu Geri kazanılan ürünler nelerdir? Plastik, metal, cam, kağıt/karton ve kompozit ambalaj atıkları geri kazanılabiliyor. Su, meşrubat, deterjan, sıvı yağ plastik ambalajları, ile yoğurt kapları, plastik ambalajlara örnek olarak gösteriliyor. Plastik ambalaj atıklarından, üretildiği hammaddenin özelliklerine göre sentetik elyaf, dolgu malzemesi, gıda sanayinde kullanılmamak koşuluyla plastik şişe, çöp torbası, atık su borusu marley ve çeşitli dolgu malzemeleri gibi ürünler elde edilebiliyor. Metal ambalajlar çelik veya alüminyumdan üretiliyor ve çoğunlukla yağ ve meşrubat ambalajı üretiminde tercih ediliyor. Metal ambalajların dönüştürülmeleri ile her türlü metal malzeme yeniden üretilebiliyor. Her türlü cam şişe ve kavanozlar cam ambalaj atıklarını oluşturuyor. Cam ambalaj atıkları ayrılıp, kırılıp, yıkandıktan sonra fırına hazır cam kırığı haline getiriliyor ve yüksek sıcaklıktaki fırınlarda eritilerek cam ambalaj üretimine tekrar dahil oluyor. Karton koliler, kağıt paketler, kağıt ve karton ambalajlar arasında sıralanıyor. Bu tür ambalaj atıkları da kolaylıkla geri dönüştürülerek kağıt ve kartondan yeni ürünler elde edilmesinde kullanılıyor. Kağıt/metal/plastiğin bir arada kullanılmasından kompozit ambalaj elde ediliyor. Süt ve meyve suyu gibi içecekler, sıvı gıdalar için kullanılan içecek kartonları yüzde 80’i kağıt ile az oranda plastik ve alüminyumdan oluşuyor. Bu tür ambalajlar da geri dönüştürülerek ince ve yarı saydam bir tür kağıt üretilebiliyor. riyor? Yönetmeliğe göre ambalajlı ürün üreticisi firma her sene piyasaya sürdüğü ambalajın belli bir kısımını toplamak zorunda. Dolayısıyla bir firma Çevko’ya geliyo “benim şu kadar kağıt karton cam metal vs ambalajlı ürünüm var, ben yükümlülüğümü seninle yapmak istiyorum” diyor. Bizde ton başına her tür ambalaj atığı için fiyatlarımızı veriyoruz. Toplam kaç ton yükümlülükleri varsa ton başı fiyattan toplam bedel hesaplanıyor ve bu bedeli 4 taksitte ödüyorlar. Biz de yükümlülüğünü yerine getirmemiz gereken firmalar adına o yıl piyasadan toplamak zorunda olduğumuz ambalaj miktarını toplamak için Atık Yönetim şirketleri ile anlaşıyoruz. Atık Yönetim şirketleri nasıl çalışıyor? cak yönetmelik sonrası geleneksel yönteme bir de kaynağından toplama dediğimiz bir yöntem eklendi. Kaynağından toplama nasıl bir yöntem? Bu yöntemde ambalaj atıkları diğer yaş çöplerle karıştırılmadan ayrı ayrı paketlenir ve geri kazanım kutularına konulur. Atık yönetim şirketleri araçlarıyla, kapı kapı gezerek bu geri kazanım kutularındaki ambalaj atıklarını toplar. Asıl önemli olan geleneksel yöntemin azaltılması ve kaynağından ayrı toplama işinin yaygınlaştırılması. Atık toplayıcıları hep vardı. Onlar olmasaydı, özellikle Türkiye’de ve dünyanın hiçbir yerinde geri dönüşüm olmazdı. O insanlar çöpün üzerinde yaşıyorlar. Yarı bedenlerine kadar çöpün içine giriyorlar. Bu insanların tamamı He 5