Catalog

adil, paylaşmacı, insancıl” bir düzen kesinlikle kurulacaktır. kacaklarını umut ediyorum. Marmara Köşkü ve Baraj Gazinosu gibi yapılar aynen ve Kıtlıkların, savaşların, açlıkların, iklim sorunlarının, Dilerim, Cumhuriyet Ankara’sına yapılan her türlü kı- yeniden inşa edilip, müze olarak varlıklarını sürdürürler. göçlerin, eşitsizliklerin “limitlerine varmasıyla” insan- yım unutturulmaz, sorgulanması yapılır, sorumluları be- Ayrıca eklemek isterim ki üç yıldır son derece güç ko- lık; insanları birbirleriyle barış içinde yaşayan, tümü lirlenir, sorumluların sorumsuzluklarından dolayı neden şullar altında, ayakta kalmaya çalışan “yayıncılık” orta- dünya nimetlerinden yararlanan “paylaşımcı” düzenlere oldukları kamu zararı ödettirilir ya da bunlar gerçekleş- mında, büyük bir özveriyle bu kitabımı yayımlayan kesinlikle geçmek zorunda kalacaktır. tirilemezse, hiç değilse sorumsuzlukları tarih ve toplum Kaleli Medya çalışanları ile sahibi Erhan Kaleli’ye çok Bu değişimden Ankara’nın da payını almasını, önünde kayda geçirilir ve sonsuza değin sergilenir. teşekkür ediyorum. n yukarıda da vurguladığım üzere Ankaralıların yerel Dilerim, geride kalan Ankara değerleri gerektiği gibi Yine Ankara / Savaş Sönmez / Kaleli Medya Yayı- yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarıyla el ele verip korunur. Dilerim, “endüstriyel kültür mirası” kabul edi- “Ankaralılık bilinci”ni uyandırarak, kentlerine sahip çı- lebilecek Elektrik ve Havagazı Fabrikası ve Su Süzgeci ile nevi / 228 s. / 2023. ALEKSANDR SAMOYLOVİÇ FRENKEL’DEN ‘ÇÜRÜKSU VE BATUM NOTLARI’ ‘Osmanlı’nın Kafkaslara Vedası’ Yazarı Aleksandr Samoyloviç Frenkel’in, 1879’da Tiflis’te yayımlattığı, Çürüksu ve Batum Notları: Osmanlı’nın Kafkaslara Vedası (Çeviren: Eyüp Karakuş / VakıfBank Kültür Yayınları), neredeyse 150 yıllık bir geçmişten günümüz okuyucusuna ulaştırılan, bugün Kobuleti olarak bilinen, Osmanlı dönemindeki adıyla Çürüksu ve Batum hakkında gözlemlerle dolu bir çalışma. Yazarın bölgeye, Çürüksu ve Batum’a yaklaşımı oryantalistlerin her şeyi bilme, kentleri, halkını yakından tanıma arzusuna benzer şekilde ifadesini bulur. Frenkel, Rus İmparatorluğu’na yeni dahil edilmiş toprakları keşfetmeye ve anlatmaya çalışırken gördüğü güzellikler karşısında kolonyal bakışı anımsatırcasına işlenmemiş ormanlar ve madenler için de özel işletmecileri göreve çağırır. Kitabında notları ve gözlemleriyle Osmanlı’nın Kafkaslar’daki son topraklarından Çürüksu ve Batum’un eski karanlık bir devrin kapanmasıyla, aydınlık, temiz ve daha uygar bir dünyaya açıldığına da ikna etmeye çalışır. yantalist imgelerle yaklaşıp bölge- den Osman Paşa, kendinden geçe- SUAT BARAN deki Osmanlı geçmişini sadece alı- rek not tutan Frenkel’e şaşırarak nacak vergilerle sınırlı, geride kalan ve ters ters bakar. 878 Rus-Türk Savaşı’nın sonucunda Ruslara cami ve baraka benzeri yapılardaki Frenkel, Rus İmparatorluğu’na verilen Batum’un ilhak sürecinde bölgeye as- bakımsızlık, krililikle Rusya’yı da- yeni dahil edilmiş toprakları keş- 1 keri ve idari yetkililerle ve tercümanıyla mu- ha uygar, temiz adil, sosyal bir dev- fetmeye ve anlatmaya çalışırken habir olarak giden Aleksandr Samoyleviç Frenkel, let olarak çizer. gördüğü güzellikler karşısında Çürüksu ve Batum’a yaptığı ziyaretlerde bölgeyi sı- Benzer şekilde Osmanlı’ya ait kolonyal bakışı anımsatırcasına cağı sıcağına gezip incelerken, bu iki şehrin çok et- nüfus sayımlarında kadınların ol- bölgede işlenmemiş ormanlar ve nili yapısına, nüfus dinamiklerine, tarım ve tica- mamasına, yeni Rus hâkimiyetine madenler için de özel işletmecileri ri faaliyetlerine, gelenek göreneklerine, adli siste- girmiş Batum’da adalet arayan bir mine, sıradan insanlarına, soylu ve zengin kesimine göreve çağırır. kadının, aracı bir erkek olmadan ilişkin eski kaynaklara da atıfta bulunarak hem geç- PROPAGANDA! üst makamlara başvuramaması gi- mişiyle hem de günceliyle ilgili derli toplu bir port- bi birçok duruma tepki gösterir. Kitapta gerçek mi yoksa propa- re sunmaya çalışır. ganda malzemesi mi olduğunu kes- Daha kuzeyde yer alan Frenkel’in 1879’da Tiflis’te yayımlattığı, Çürüksu’dan başlayıp Batum’a tiremediğimiz bir diğer olay da böl- “Trabzon Salnamesi, eski konsolos ve seyyahların doğru ilerleyerek anlattığı bölge- ge Ruslara teslim edildiğinde Türk gezi notları, bölgeye ilişkin topladıkları bilgiler, nin portresi el değmemiş pastoral yetkililerin, halktan gelen tepkilere Rus resmi kayıtları” gibi kaynaklardan yararla- manzaraların eşliğinde Ermenile- karşın, Kobuletleri yani Türk Gür- narak kaleme aldığı Çürüksu ve Batum Notları: rin, Rumların, Lazların, Türklerin, cüleri, başka bir deyişle Müslüman Osmanlı’nın Kafkaslara Vedası (Çeviren: Eyüp Ka- Abhazların, göçebe Kürtlerin, Çerkezlerin, en çok Gürcüleri zorla götürmeye çalışmalarıdır. rakuş / VakıfBank Kültür Yayınları) Osmanlı dö- da Müslüman Gürcülerle Hıristiyan Gürcülerin Hatta önce kadınları ve çocukları gemilere zorla neminde verilen vergilerin ayrıntı sunulmasından (yazarın nitelemesiyle Türk Gürcülerle Rus Gürcü- bölgedeki topluluklar arasındaki ilişkilere, mikro bindirip gönderirler, bu şekilde erkekler de aileleri- lerin) bol bol sahne aldığı bir atmosferde çizilir. hikâyelere dek uzanan pek çok bilgi ve gözlem pay- ni bulmak ve onlarla birleşmek için mecburen Os- Kitapta Türkiye’de karşılaştığımıza benzer her- manlı topraklarına geçmek zorunda kalacaklardır. laştığı kapsamlı bir çalışma. kesin doğru bildiği yanlışlara denk gelmek zamanın Türk ve Rus kaynaklarındaki farklılıklara ve bun- Frenkel’e göre bu durum Türklerle Kobuletler ara- değişmezliğine ilişkin de okuyucuyu şaşırtabilir. ların olası anlamlarına ilişkin (Osmanlı vergi topla- sında çatışmalara dahi neden olmuştur. Örneğin yeni ilhak edilmiş bölgenin ahalisine maya geldiğinde vergi ödememek için halkın köy- Gürcü Müslümanlar ve yerel liderler arasında toptan Laz denildiğini, bunun yanlış olduğunu çün- lerden kaçması gibi) yorumlarda bulunarak köy köy değişen güç dengeleriyle beraber Ruslar lehine ha- kü Ruslara verilen bölgede sadece iki Laz köyünün hane sayısı, ödenen vergi miktarı ve çeşitleri, hay- reket etmeye başlayan kişilerin varlığından da bah- olduğunu özellikle belirtir. van sayısı, mimari yapılar, hayvancılık, bahçe ve seden Frenkel, sadık oldukları müddetçe impara- Türkiye’de de büyük ihtimalle Osmanlı’nın La- tarla işleri, milletler arasındaki ilişkiler, geçmiş ya- torluğun, tüm unsurlarını inançlarında ve yaşayışla- zistan sancağının bir hatırası olarak çok az bir ke- şantılar, gelenekler ve yeni “modern” dünyanın ih- rında serbest bıraktığını, Osmanlı’nın aksine sosyal Laz olmayan tüm tiyaçları ve dönüşen zihin yapıları gibi çeşitli mese- simi hariç etnik ve dilsel olarak devlet ilkesi gereği okul gibi kurumlar açmayı Doğu Karadeniz ahalisinin Laz olarak anılmasına leleri kurcalar. planladığını yazar. benzer bir yaklaşımdır bu. Bu yönüyle de bu eski Osmanlı topraklarının ORYANTALİST YAKLAŞIM Rusya’ya geçmesinin bölge halkı için ne kadar da Bu çok yönlü yaklaşım çalışmayı antropolojiden KOLONYAL BAKIŞ doğru bir adım olduğunu vurgulamak ister. Yazarın bölgeye, Çürüksu ve Batum’a yaklaşı- etnografyaya, mikro tarihçilikten gezi notlarına, or- Frenkel notları ve gözlemleriyle, Osmanlı’nın yantalizm ve kolonyalizme değin birçok disiplinin mı oryantalistlerin her şeyi bilme, kentleri, halkı- Kafkaslar’daki son topraklarından Çürüksu ve dikkatini çekecek malzemeyle doldurur. nı yakından tanıma arzusuna benzer şekilde ifade- sini bulur. Batum’un eski karanlık bir devrin kapanmasıyla, Frenkel bazen satır aralarında bazen de doğru - dan “bizim” olarak andığı, Rus İmparatorluğu ile Öyle ki her iki taraf kentin teslimi ve protoko- aydınlık, temiz ve daha uygar bir dünyaya açıldığı- lü için toplandıklarında, bölgenin önde gelenlerin- na ikna etmeye çalışır. Osmanlı’nın “bölgeye” yaklaşımını kıyaslarken or- n 1 Şubat 2024 5