Catalog

‘Şaka’ ve Milan Kundera’nın romanında komik güç! 11 Temmuz 2023’te yitirdiğimiz Milan Kundera, 1970’teki bir küçük bir kesitini keşfetmek olduğunu düşünüyordu. söyleşide1 “Ben 1 Nisan’da doğdum. Bu durumu metafizik bir İnsan zihninin şeyleri parça parça algıladığının, bütünü ve onun 1 plandan ayrı tutmak mümkün değil” diyordu. nedenlerini bilmediğinin de farkındaydı kanımca. Roman da Bu sözleri Çeklere özgü mizah anlayışıyla uyumlu görünüyor. bütünüyle bir sorgulamadan ibaretti. Kişisel tarihi, hatta ülkesi Çekoslovakya’nın tarihi, kötü bir O yüzden -komiğin gücüyle- hikâyesini anlatırken bir meydana şakadan başka bir şey değildi ona göre. dört bir yandan yaklaşır gibi yazdı. İnsanı ve yaşamı farklı bakış açılarından anlamaya, anlatmaya çalıştı. Kundera, yazarken de lirik olanı, gençlik / toyluk çağına teslim edip ironiyi, komik olanı ve gülüşü gerçekliğin gizli yönlerini ifşa etmek Çekoslovakya’da, 1967’nin ilkbaharında yayımlanan -temel 2 için kullanmıştı. Çünkü bir romanın tek var olma meselesini de ortaya koyan- ilk romanı Şaka’ya onun nedeninin yaşamın o zamana kadar bilinmeyen kavramlarının ışığında bakmak istiyorum. nımlar” yaşamaktadır. Tıpkı Kundera ve çocuk- NALAN ARMAN luk arkadaşı Jan Trefulka gibi Ludvik de partiden ve üniversiteden atılır, Ostrava’ya sürgün edilir. KUNDERA’NIN ‘LUDVIK’İ Orada askerlik yapacak ve madende çalışacaktır. Milan Kundera (1 Nisan 1929-11 Temmuz 2023), Yaşamı un ufak olmuştur. 2 Şaka (Çeviren: Zehra Gençosman / Can Yayınları) Ludvik’in ülkesinde yaşadıkları trajiktir. Fa- adlı romanı, Ludvik’in “Böylece, nice yıllar sonra kat kahramanın trajik kusuru ile cezası arasındaki kendimi doğduğum kentte buldum” sözleriyle başlar. orantısızlık, onu da okuyucuyu da şaşkına çevirir. Ludvik, binlerce kez içinden geçtiği geniş mey- Kaderi tarihin sert yüzüne çarpmıştır. Ona reva danda öylece durup meydana / geçmişine bakar. görülene gülünç denebilir ancak. Ludvik’i yaşa- O sırada hiçbir heyecan duymaz. Meydan ona bir dıklarını anlatmaya iten -dolayısıyla yazarı roma- kışlanın geniş talim alanını anımsatır. nı yazmak için harekete geçiren- trajik duygudan Bu Moravya kentinin askeri geçmişi, meydanın çok, saldırgan komik güçtür. yüzüne onulmaz bir çirkinlik damgası vurmakta- dır. Arkasını döneceği sırada sevimsiz meydanı TRAJİK OLANIN KOMİK YANININ alaycı gözleriyle süzer. İZİNİ SÜREN TEKİNSİZ BİR FARS! Ludvik’in heyecan duymaması, geçmişine ka- Bütün yaşamı, hatta içinde yaşadığı yıtsızlığından kaynaklanmaz; öfkesi zaman için- Çekoslovakya’nın tarihi absürt ve tekinsiz bir far- de yoğunlaşmış, ruhunun en karanlık yerine çöke- sa dönüşmüştür. Yazar, bu farsın izini sürerken rek hınca dönüşmüştür. Basit, gülünç, küçük dü- trajik olanın komik yanını aydınlatır gibidir. Aşkı şürücü bir yıkım gerçekleştirecektir. Böylesi onun ve ölümü bile gülünçleştirmekten çekinmez. için yeterince güzeldir. Kendisini kutsal saydığı ideolojiye adayan İntikam için Bohemya’nın Prag’ına karşı Mo- Alexej’in, üzerinden su damlayan yatağında uzun, ravya’daki Brno’yu seçmesi de boşuna değildir. beyaz, ıslak içdonuyla boylu boyunca yatışı trajik Oysa yaşamının altüst oluşunun gülünçlüğü basit- olduğu kadar komiktir örneğin. liğe dayanmaz. Kurduklarını yapının duvarlarının bir dekordan ibaret oldu- Jaroslav’ın kutsalının -kralların atlılarının- alay Toy üniversite öğrencilerinin hocalarından intikam alışı da ğunun farkında değildirler henüz. İhbar dönemi başlamıştır, konusu olması ve kendi ailesi tarafından kandırılışı iç bur- öyle. Hocalarını takip eden ve anlattıkları derslerin içeriğini Ludvik de bu dönemden payını alır. kan bir biçimde gülünçtür. Temeli aşk yerine nefret olan fakültenin siyasi komitesine rapor eden öğrencilerdir artık. Ludvik bir gün nereye varacağını kestiremediği bir şaka erotik hikâyenin kahramanlarından Helena’nın, romantik bir yapar. Fakat 1949 yılına, Prag darbesinden kısa bir süre son- ölümle sevgilisine veda etmeye çalışırken, utanç verici bir ÇAĞIN MUHBİRLERİ! rasına, hâkim olan ortam bu şakayı kaldırmaz. Ludvik’in şa- duruma düşmesi de öyle. Tarih onları büyülemiştir ve doğru safta durduklarından ka yapma konusunda Çek geleneğiyle ilişkili “hatırı sayılır emin olmanın tesiriyle başları dönmektedir. Eski dünyaya KUNDERA’NIN İRONİK, KOMİK MERCEĞİ sezgileri” vardır; fakat kavrayamadığı dönemin ruhudur. bağlı kaldığını düşündükleri arkadaşlarını da gönül rahatlı- VE ‘GÜLÜNESİ AŞKLAR’... ğıyla ihbar ederler. Bir insanın duyguları, hiçbir karşı dev- MİZAHTAN, ŞÜPHECİLİKTEN, AKILCILIKTAN Hikâyeler hep Kundera’nın ironik, komik merceğinden geçer. 3 rimci eylemi olmasa bile, mahkûm olması için yeterlidir. SOYUT KOLEKTİF İNANÇ DEVRİ! Gülünesi Aşklar’daki (Çeviren: Serdar Rifat Kırkoğlu / Can Üniversitede, partide ve diğer bütün kurumlarda ellerini O yılların mizahla, şüphecilikle, akılcılıkla ortaklığı yok- Yayınları) “Kolokyum” öyküsünde, hastabakıcı Alzhbeta’nın zanlıların güvenliğini, onurunu, özgürlüğünü ellerinden al- tur. “Büyük bir kolektif inanç devri”dir ve Stalinist ça- -doktorların kayıtsız ve sıkıntılı bakışlarının acınası bir çare- mak için kaldırırlar. Sanki tarihin dizginleri avuçlarındadır. ğı onaylayanlar “dinin buyruklarına çok benzer duygula- sizliğe mahkûm ettiği- erotik dansı da gülünçtür. >> 10 4 Ocak 2024