Catalog

Edebiyat dünyası Edebiyat dünyasını daha iyi tanımak için karşılaştırmalı edebiyat, edebiyat tarihi kadar edebiyat sosyolojisi de gereklidir. İ nternet ortamında yayım yapan bir yazın dergisinde kısa bir süre önce üç eleştirmenimiz arasında karşılaştırmalı edebiyat konusunda bir tartışma izledim. Ayrı ayrı değer verdiğim üç eleştirmenimiz karşılaştırmalı edebiyatın ülkemizde ne düzey ve kapsamda olduğuna ilişkin görüşlerini dile getirdiler. Bu tür tartışmaların tuzu biberi olan kişisel dokundurmalar bir yana, karşılaştırmalı edebiyatın önemine dikkat çekmiş oldular. Gerçekten de karşılaştırmalı edebiyat, genel olarak edebiyat kültürünün, bilgi ve görgüsünün gelişmesi bakımından gerekli bir çalışma alanıdır. Başka ülkelerin, dillerin edebiyatlarına açılmayı, yeni şeyler öğrenmeyi sağlar. Her dildeki edebiyat açısından gereklidir. Goethe’nün ünlü “dünya edebiyatı” kavramının içinin doldurulması için vazgeçilmez bir etkinliktir. Çeşitli ülkelerde karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarının çoğalması bu bakımdan memnuniyet vericidir. Üstelik, karşılaştırmalı edebiyat yoluyla dar anlamda yazınsal kültürünüz artmaz. Pierre Bourdieu Başka kültürleri tanımanın yolu açılır. Başka yazınları, kültürleri tanıdıkça kendinizi de daha iyi tanırsınız. (Elbette bu amaçla çevirmenler, iyi çevirmenler zorunludur. Çevirmenlerin paha biçilmez değerini bilelim.) Farklılıkları gördüğünüz kadar ortak yönleri de farkedersiniz. Evrenselliğe, evrensel değerlere, evrensel insana giden bir yol açılır böylece. EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ Karşılaştırmalı yazın çalışmalarının ülkemizde de arttığını görüyoruz. Ne ki doyurucu düzeye geldiği söylenebilir mi? Bilmiyorum. Kitapçılara bakınca çok şey görmüyorsunuz. Bu tür çalışmaların çoğu akademik ortamda yapılıyor olmalı. İnternet üzerinden araştırıyorum zaman zaman. Güzel şeyler buluyorum. Ancak genel olarak baktığımda, bizim yazarların yabancı yazarlardan neleri nasıl aldıklarının incelendiğini görüyorum, o da çoğunlukla tekil yapıtlar temelinde. Bu tür çalışmalar da karşılaştırmalı edebiyat sayılabilir, ne ki, bana göre, önemli bir yönü değildir. Hele, metinlerarasılık kavramı çıktığından beri, “Başkalarından, yabancılardan al alabildiğini” anlayışının bazen açıkça, bazen örtükçe savunulmasını, marifet sayılmasını hiç kaldıramıyorum. Oysa, İngilizlerin ünlü metafizik şairleriyle bizim Divan şiirini biri karşılaştırsa (var sa böyle bir çalışma lütfen bileyim)... John Donne ile Bakî’yi karşılaştırsa hiç değilse... Ne ilginç olur değil mi? Evet! Güzel karşılaştırmalı yazın çalışmaları yapılıyor ülkemizde ama yapılacak daha çok işimiz var. Demişken... Benim okur olarak ilgimi çeken bir alan daha var: edebiyat sosyolojisi, yani yazın toplumbilimi. Kitapçılarda pek bir şey bulamıyorum. Neler yapıldığını bazen soruyorum akademisyen arkadaşlara, doyurucu yanıt alamıyorum. Biliyorum, İbrahim Tüzer’in bu yıl çıkan kitabı var. Köksal Alver’in çalışmaları, rahmetli Ömer Naci Soykan’ın Edebiyat Sosyolojisi başlıklı yapıtı var. Robert Escarpit’nin öncü çalışması Edebiyat Sosyolojisi Türkçeye çevrildi. Pierre Bourdieu’nun olağanüstü çalışması Sanatın Kuralları (Yazınsal alanın türümü ve yapısı) da Türkçeye kazandırıldı. SANATIN KURALLARI Bourdieu başyapıt sayılan bu örnek çalışmasında yazınsal alanın özellikle Fransa’da nasıl oluştuğunu, evrildiğini inceler. Bizimkiler de buna koşut bir çalışma yapsalar... Türkiye’de yazınsal alanın nasıl geliştiğini, hangi aşamada olduğunu görsek. Hiç de fena olmadığımız edebiyat tarihi boyutu da olacak (ya da olan) böyle bir çalışma belki vardır, okur olarak bilmiyoruz. “Yazınsal alan” demek “edebiyat dünyası” demek. Ülkemizdeki edebiyat dünyasının haritası henüz tam olarak çizilmedi. Oysa azımsanmayacak büyüklükte bir edebiyat dünyamız bulunuyor. Ülkemizde Türk edebiyatı veya yabancı edebiyatlarla ilgili onlarca fakülte olduğu anlaşılıyor. Kim bilir kaç yüz öğretim görevlisi var? Orta öğretimlerdeki edebiyat ve Türkçe öğretmenlerinin sayısı kaça ulaşıyor acaba? Yaşamları edebiyatla geçen bu aydınlarımızın neler üretiklerinin dökümü, incelenmesi yapılamaz mı? Bilmek isteriz. Akademik çalışmaların dışarıya daha çok açılması gerekli. Ayrıca, edebiyat piyasası dediğimiz alan var. Bu alanda ekmek parasını kazanan nice kişi olduğunu biliyoruz. Yayınevleri neleri, neden basıyor? Diderot, Kitapçılık Ticareti üzerine Mektup’unda, kumaş yapımı ilkelerinin kitap basımına uygulanmasının büyük hata olduğunu söyler. Bizde bu hata görülüyor mu? Basılan kitapların dağıtımı nasıl yapılıyor? Üretim, dağıtım ilişkisi nedir? Çeşitli kitapların okur profilleri nasıldır? Çok satan kitaplar çok okunuyor mu? Neden satıyor? Şiir kitapları doğru dürüst tanıtılıp dağıtılsa daha çok satmaz mı? Dergilerin durumu nedir? Kitap ekleri ne kadar okunuyor? TOPLUMSAL BAĞLAM Bütün bunlar, daha nice sorular, saha araştırması, yani toplumbilimden alınma araştırma yöntemleriyle yanıtlanabilir ancak. Edebiyat tarihi gibi edebiyat sosyolojisi de edebiyat dünyasını daha iyi tanımak, anlamak, giderek yapıtları üretildikleri ve okundukları toplumsal bağlamlar açısından değerlendirebilmek için gereklidir. Yalnız, edebiyat tarihinden, giderek karşılaştırmalı edebiyattan farklı olarak, edebiyat sosyolojisinde sokağa çıkmak zorunludur. Bunu yapabilecek çapta edebiyatçılarımız, öncelikle akademisyenlerimiz olduğunu biliyorum. Biraz daha gayret! Edebiyat deyince, aklımıza roman, öykü, şiir, deneme, hadi ekleyelim, eleştiri, kuramsal çalışmalar gelir. Ancak, edebiyat dünyası daha geniş bir kavramdır. Sadece sayfalardan ibaret değildir, somut dünya içinde bir somut dünyadır. Edebiyat dünyasını daha iyi tanımak için karşılaştırmalı edebiyat, edebiyat tarihi kadar edebiyat sosyolojisi de gereklidir. Ünlü araştırmacı Robert Darnton, “kitapların ardındaki dünya hakkında daha çok şey bilmek” merakını vurgular. Bu merakı paylaşmayan yazınsever yoktur. n MERHABA 3Haziran 1963 günü evrensel değerimiz Nâzım Hikmet’i, 2 Haziran 1970 günü de edebiyatımızın yüzakı Orhan Kemal’i yitirmiştik. İki değerimizi de bu sayımızda anıyoruz. Haluk Oral, otuz yılı aşan Nâzım Hikmet araştırmacılığı sonunda elde ettiği çok sayıda belgeye yer verdiği yeni bir yaşamöyküsü kitabını Nâzım Hikmet’in Yolculuğu adıyla yayımladı. Haluk Oral’ın çalışması daha ilk bakışta bugüne dek yayımlanan yaşamöyküsü kitaplarından ayrılıyor. Çünkü yazar, bilindik, başka kitaplara da konu olmuş bir Nâzım Hikmet yaşamöyküsü yazmayı değil, tersine araştırmaları sonunda ulaşıp derlediği belgelere dayalı, yeni bir Nâzım kitabı yazmış. Okan Toygar, “Çukuova’nın Sesi” başlıklı yazısında, Orhan Kemal’in Çukurova’yı anlattığı romanlarına yansıyan yaşama sevincine değiniyor. Yakup Kepenek ile, yeni yayımlanan Cumhuriyet Çağdaşlaşmasından Günümüze Türkiye’nin Değişimi adlı kitabı üstüne arkadaşımız Gürer Mut konuştu. Mahir Ünsal Eriş, altı yıl aradan sonra Sarıyaz ve Kara Yarısı adlı iki yeni öykü kitabıyla birden okurlarla buluştu. Yazarla arkadaşımız Gamze Akdemir konuştu. Ursula Huws’ın 21. yüzyıl kapitalizminde emek ve yaşamın anlamını sorgulayan Küresel Dijital Ekonomide Emek adlı kitabını Gamze YücesanÖzdemir inceledi. Merve Yakut’la ilk romanı Godard Makinesi üstüne Kadir İncesu konuştu. İyi okumalar. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir Gürer Mut l Tasarım: Funda Yaşar Er l Sorumlu Müdür: Ozan Alper Yurtoğlu l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. turgay.fisekci@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr twitter: www.twitter.com/CumKitap