Catalog

Gündoğan Yayınlan arasında çıkan ve "Max Frisch'in Gezileri" başlığı altında toplanan yazılardan oluşan kitap, yazarın yaşamı boyunca yaptığı gezileri odak alıyor. Kitanın derleyeni ve çevirmeni Gürsel Aytaç'ın Max Frisch'in gezi yazılarına ilişkin kısa bilgilendirmelerine de yer verilıyor kitapta. DURSUN ZENGIN lman dilinde yazılan edebiyatın 20. yüzyıldaki en büyük ustalarından Max Frisch'in gezi notlarının Türkçesi geçtiğimiz günlerde yayımlandı . Duygusal ve polemikçi o mayan eleştirel yapıtlarında Isviçre'nin sorunlarına geniş yer veren Frisch; Dürrenmatt ile birlikte çağın en önemli tiyatro yazarlarındandır. Tiyatro ve roman alanında önemli yapıtlar veren yazarın Türkçe'ye çevrilen kitapları arasında "Çarpık Sevda", "Bay Biederman'la Kundakçılar", " Philipp Hotz'un Büyük Öfkesi", "Cezaevi Günleri", "Mavi Sakal" ve "Insan Nedir ki" gibi yapıtları hemen sıralanabilir. 1911 'de Zürih'tc doğan ve gezgin ruhlu bir kişiliği olan Frisch, Ikinci Dünya Savaşı'ndan önce gazeteci olarak Doğu'yu ve daha sonra komşu ülkeleri, Amerika ve Asya'yı dolaşmıştır. Bu ülkeler arasında Türkiye de yer alır. Gündoğan Yayınlan arasında çıkan ve "Max Frisch'in Gezileri" başlığı altında 149 sayfadan oluşan bu kitap, yazarın yaşamı boyunca yaptığı gezileri odak almakta. Kitabın derleyeni ve çevirmeni Gürsel Aytaç'ın Max Frisch'in gezi yazılarına ilişkin kısa bilgilendirmeden sonra "Saraybosna'dan Mektup. Kadınlar Ortününce" (1933) bölümüyle başlamakta; bunu daha sonra şu bölümler izlemektedir: "Macaristan Karalamaları" (1933), "Yunanistan'da Mutluluk" (1933), "KorintGezisi","KüçükBir Almanya Gezisi Güncesi" (1935), "lspanya. llk tzlenim", "Orkidelerve Akbabalar. Meksika'dan bir Gezi Albümü", "Amerika Karşısında Böbürlenişimiz" (1953), "Zenciferle Karşılaşma", "Moskova", "Çin'e Kısa Bir Yolculuktan Notlar" (28.104.11.1975). Ayrıca bazı başlıklar alt bölümlere ayrılmıştır. Bağımsız bir kitapta bir araya gelmemiş olan bu gezi noktalır zaman içinde bir yolculuk niteliği taşımaktadır. Böylece bu yazılardan 1930'lu yıllardan başlayarak 1970'li ydlara kadar uzanan toplumsal, siyasal, tarihsel süreci bir dünya panoramasını ve yazarın genç yaşından olgunluk dönemine kadar geçen zamanda değişen fikirlerini izleme olanağını bulmaktayız. "Saraybosna'dan Mektup" bölümünde, o dönemdeki Türkler'in yaşayış biçimlerini, giyim kuşam, davranış biçimferi, gelenek vegöreneklcri, mimarisi vs. bir Avrupalı gözüyle, kimi yerde eleştirel bir yaklaşımla kaleme alınır. Bunun yanında yazar, güzcl bulduğu olayları onaylamak ve onları övmekten de kendini alamaz: "(...) ama sonra hanımı ve efendisi ona çeyiz vernıck zorundadır (...) Bu adet ayrıca bu Türk hayatının güzcl bir özelliğidir: Her şey ailevi, bizim ilişkisiz yanyanalığımı/yok burada". (s. 13) Macaristan Karalamaları'nda Budapeşte'den ilk izlenimlerine, Macaristan'ın duğa güzelliklerine ilişkin gözlemlerini dile getirir. Yunanistan gezisinde bu ülkcnin geçmişten gelcn tarihsel ve kültürel zcnginliğini ve önemini, yoksulIuklarına karşın ınsanlann konuksever Prof. Dr. Gürsel Aytaç'tan yeni bir derleme Max Frisch'in nezileri A nun yansımalarını ve her zaman olduğu üzere mimariyi ele alıp irdelemelerde bulunur. Frisch'in yapıtları yakından incelcndiğinde, bu metinlerin özünde yatan ana sorunun 'kurmacagerçek' ilişkisi olduğu anlaşılır. Yazınsal tutumu onun diyalektik duşünce yapısının bir göstergesidir. 20. yüzyıl yazınının en büyük sorunlarından biri olan 'dil sorunsalı', yani dile karşı duyulan kuşku, Frisch'de temel konulardan biri olarak karşımıza çıkar. ü n a göre bir yaşantı sözlerle 'teke tek' anlatılamaz, ancak kurmaca aracılığıyla dile getirilebilir. Sözcüklerle önemli olmayan ayrıntılar anlatılır. Önemli olan ise, sözcükler arasındaki boşluklardır, yani söylenmeyendir. Bu da yazarı, somut yaşantıya kuşkuyla yaklaşan tümüyle öznelbir yazınsal tutuma yöneltir. Frisch, özde tümüyle somut yaşantıdan yola çıkan 'günce' türüne de, böyle bir estetik anlayışla yaklaşır. Onun günce metinleri, düşlerin eerçekle içiçe girdiği 'kurmaca metinlerdir. Bu açıdan bakıldığında, Frisch'in 'gezi notları', belki de onun somut gerçeği 'doğrudan' 'yansıttığı' tek metinlerdir. Ancak yine de bu metinler kimi yerde bir gezginin alışılmış bctimlemelerinin dışına taşarlar. Bu metinlerde, kurmaca öyküler, geriye dönüş teknikleri, alıntüar ve montajlarla biçimlenmiş farklı bir gezi anlatısıyla karşı karşıyavız. Orneğin, Meksika'nın tarihi konusunda kronolojik bilgiler ve Çin gezisinde devlet adamlarının sözleri montaj tekniğiyle verilir. Bazı notlarında yalnızca yıllar belirtilirken, bazılarında Çin ve Moskova gezisinde görüldüğü gibigünce şeklinde belirli bir tarih ya da birkaç gün bir arada verilmiştir. Kitabın derlcycn ve çevirmeni Aytaç, akademik çevreden üretkenfiğiyle Türk okurıınun yakından tanıdığı, bırikimi ve deneyimini yalnızca adı geçen alanda sınırlamayıp, bunları ceşitli yayın organlarında yayımladığı incelemedeneme türü yazılan, kitap ve çevirileriyle kitlelere ulaştırmış bir bilim adamı. Nesnel ve bilimsel ölçütler çerçcvesinde yalnızca kendi uğraş alanı olan Alman yazınında değil, Türk yazını alanında da yapıtlar veren Aytaç'ın Alman, Avusturya ve Isviçre yazılarından çok sayıda çevirisi de bulunmaktadır. Bilindiği üzere çeviride, çevirisi yapılan alanın iyi tanınması ve söz konusu alana ilişkin bilgiye sahip olunması çeviri etkinliğinin önemli ilkelerinden bı ridir. Her alanın kendinc özgü tcrimleri ve çeviri yöntemleri vardır. 1 lukuk konusunda yetersiz bilgisi olan bir çevirmenden kuşkusuz sağlıklı bir hukıık çevirisi beklenemez. Salt sözcük anlamlarının aktarıldığı ve yan anlamların dikkate alınmadığı teknik alandaki çeviriye karşılık, yazın alanında sözcüklerin asıl anlamlarının yanında çoğu kez yan anlamları, deyimler, kalıp sözler vb. yer alır. Yazınsal bir yapıtı çevirmede, salt dilsel özellikler değildir önemli olan; bunlarla birlikte yazarı etkileyebileceği düşünülen bütün olaylar ve olgular, yani yazarın yaşamı, yaşadığı yer, zaman, tarihsel, toplumsal ve kültürel olaylar gibi birçok kriterler gözönüne alınır. Çünkü bunlann yapıta yansıması kaçınılmazdır. Gürsel Aytaç'ın çevirisi böyle bir etkinliğin ürünü. Max Frisch'in Gezileri/'Derlcycn" Prof Dr GürsclAytaç/Gündoğan Yayınlan CUMHURİYET KİTAP SAYI 380 Max Frisch liliği irdelenmektedir. Almanya gezisinde adı geçen ülkeye karşı îsviçrelilerin tutumları, Alman kültürünün kendilerine katkılarını, bu kültüre olan bağlarını ve iki kültür arasındaki ilişkiyi ve alışverişi, Almanya'nın doğa güzelliklerini, Nazi Almanyası'nın atmosferini, sanata, edebiyata ve daha birçok konuya ilişkin düşüncelerini buluruz. Ispanya gezisinde Endülüs'ten kalma mirasıyla Avrupalı olmak isteyen îspanya'nın karmaşık manzarasını, onların artılarını, eksilerini, evet ya da hayır'a indirgenmiş yaşam biçimlerini, zenginyoksul karşıtlığını, bol güneşini, sıcak konukseverliliğini, mimarisini vb. yansıtır. Gezi notlarında ilk bakışta göze çarpan en önemli özclliklerden biri de yazarın gezip gördüğü yerlerde mimari konusundaki sıkça rastlanan olumlu ya da eleştirel görüşleridir. Bu ise, mimarlık eğitimi gören yazarın bu konudaki fikirlerinin ve bilgilerinin bir yansımasıdır. Mimarlık onun yapıtlarında sosyal ve politik bir boyut kazamr. Bu metınlerdc yazarın 'mimarlık' gözü ile 'edcbıyatçı' gözünün içiçcgirdiği söylenebilir. Nitekim gezi izlenimleri okunduğunda yazınsal tadı da kolayca sezmek olanaklı. 1951 vılı ekimkasım aylarını kapsayan Meksika gezisinde ıse, bu ulkenin tarihi, doğası ve toplumsal olayları konusunda ayrıntılı bilgilendirmeler ile şaşırtıcı ve ürkütücü insan manzaraları yer alır. Koronolojik bilgilerle Meksika'nın bağımsızlığına kadar geçen dönemin bir panoramasını, serüvenci beyazların Amerika kıtasına gelişlerini, onların yerlilere karşı tutumlarını ve Kızılderililer'in yok olmaya yüz tutan kültürel değerleri konusundaki izlenimlerini bize aktarır. Amerika gezisinde, Avrupalılar'ın Amerika'ya tepeden bakan tutumları, Avrupa ile Amerika'nın karşılaştırılması, Amerika'nın ekonomik ve teknik üstünlüğü ile Avrupa'nın kültürel üstünlüğü banaoğul benzetmesiyle eleştirel olarak irdelenir. Ayrıca zencilerin yaşaîn biçimleri, toplumdaki yerleri, yaşama bakışlan eleştirel gözlemierle yansıtılır. 17.6.1968 tarihli Moskova gezisini ise Frisch günce notları biçiminde aktarır. Kızıl Meydan, oteldeki izlenimler, Gorki gemisiyle yaptığı gezinti, Gorki kentiyle ilgili gözlemleri, ekonomi, yazın ve mimariye ilişkin bilgileri, yazarın bu notlarının dokusunda yer alır. Son bölünıü oluşturan Çin gezisine, 28.104.11.1975 tarihleri arasında o zamanki Fedcral Almanya Cumhurbaşkanı Hclmut Schmidt'in daveti üzerine katılmıştır Max Frisch. Gezisinde Alman heyetindeki kişilerin davrapışlarını da betimleyen yazar, Çin'deki farklı yaşam biçimini, mentaliteyi, farklı davranış biçimlerini, Çinliler'in Avrupalılar.a karşı olumlu ya da olumsuz yargılarını, rejimin Çinlilcr üzerindeki etkılerini, bu SAYFA 8