Catalog

Batı'tla ilk çocıık kitapları, çocuklar içın ya/ılmamıs, olmasına rağmen, çocuk kitabı olarak kabuf cdilen Robinson Krusouc vc Cîulliver'in Maccraları'dir. Bir felsefe öğretmeninin, 14 yaşın ü/crindeki gençliöin felsefe tarihiyle ilgili bilgi bosjugıınu doldurması için bir roman kurgusu içcrsinde ya/dığı bıı kıtap, gençliğin değil, yetiiskinlerin okuuuğu bir kitap olmuştur. Yukarda değinilen kitapların biraz zorlama olsa da çocuk kitapları olarak sayılmasına kar^ılık, Sofi'nin Dünyası adlı bu kitan, gençjerc dönük olarak yazılmasina rağmen okuyan kitleye baktığımızda, yetişkin kitabı oluvermiştir. NECDET NEYDİM Hedel kitlesi sapan bir kitap tı, bıyolojık vaş.ıma donuk faıklı mcsaj laıı oldııgımu goııııcmck mıımkıın dcgıl dı. Kalıramanm 14 yaşinı bıtnnıektc olaıı bıı kı/ olm.ısı ılgınç noktalaım başında gelmektedıı Avdınlanma felsclcsındc ço cukluk donemı 14 vaşla smıılamı 15 yaş bcdcnsel ve bcyııısel olaıak vctışkmler dunvasma geçış vaşıdıı Ya/aı baba fıgıı ıııylc veı aldığı kıtapta, kı/ının vctışkın lcı dunyasına gcçcıkcn avaklaıının ycre sağl.ım basmasını ıstenıış, bcdcnsel gclı şımıylc bıı lıktc bevıns'cl gclışımını de ta mamlama çabasına gıımıştıı ' Buı ada ya şavan bı/lcı, lavşanın tuylerınde yaşayan mınıcık boccklcr gıbıyı/ } ılo/otlaı ıse tavşanm ınıe tııyleıme tnmanaıak, tepe vc cıkıp koca sıhııba/m go/lcrının ta ıçı nc bakmaya ç.ılışıılar " (s 22) lavşanın tuylcrının dıbmdc vasayan mmık bocck leılc gunubıılık vasayan ınsanlaı kastcdı lır ()nlar bıvoloıık vaşarlaı, yeıler, ıçcrlcı ureılcr ve olurlcı hılo/otlar ıse havatı soıgulaı Baba, kı/ının gunubıılık yaşa yan surıınun ıçmdc yer almaması ıçın, onun havatı soıgulamasını sağlamaya ça lışıı Bıınun yolu da felsetedır Bıı aslıncla O7guılııkçu gorımse de çocıığun gclısım sıııccıne bır mudahaledıı ve geıeklılıgı taıtışılıı Ya/aı sa bıı mudahalc duşunce sını soylcşicle Lıasmus'a dayanarak "Yal nı/ca doğmakla ınsan olunmuvoı Oluş tıııulmak /onındayı/' dıvcrck açıklıyoı Ancak bu oluştuııılmanın hcr /anıan av nı sonucu vercccğı konusunda kuşkulu oldıığıımıı soylcmck ıstıyorum Ayrıca boyle bıı dusuncc faıklı amaçlaı dogıul tusunda kullanılıp tehlıkelı bır sılaha da donıışcbılıı ck^lc^mc sağlandıkt.ın sonıa da aıtık Soh'vc gcıck kalma/ Onun masal kahıamanlaıının aıasınd.ı vcıını alması ma sal tıguı lcıımn gunumu/dc dc lıâlâ ayııı ctkısıııı sıııduımcsındcnclıı Albcıto adlı fclscfc o^ıctmcııı dc Hıldc'nm babası nın bıı v.ınsımasıdıı Baba Lııbnan'da Bıılcsmi'j Mılktlcı askcııdıı Bıı halıvlc cvıcnscllıgı scmbolı/c cdcı I tcnı cvrcn scllığı scmbolı/c cdcn lıcm dc kı/ının yasamma nıutlak biçiıııdc yon vcıcııın baba rıgıııu olıııası clıkkat çckıcıdıı Bıı nıutlak von vcımc lomanın sonlaıma doğıu kaısı tcjikıvlc dcngclcnn Bılınç Icncn kı/ı bıı kcv babanın yasamına von verır Sofi'nin ya da o/dcsı I lıldc'nm vaşan tısına go/ attığımı/da 14 yasındakı bıı kı/ çocııgu ıçın, bı/ım aynı vastakı ku çocuklaıımı/a goıc çok dalıa o/gur bıı vasantısı olcluğu ortaya çıkar Bu o/gıır luğun vctışkınlcıımı/ taralından nc ka daı lta/medılcbılır olduğu ayrı bır taıti!} ma konıısucluı Kıtapta cgıtım sıstcmıvlc ılgılı clcstnı dc vcı bıılmuş Oıada (okulda) hıçbıı scv oğıcndıgımı/ vok ()kııldakı bıı oğ ıctmcnlc bır lılo/ot aıasındakı ııı buyuk faık, ogıctmcıım hcı şcvı bıldığını sana lak bunlaıı ogıcncıkıc /oıla oğrctıneye çalışmasulıı Bıı rılo/or ısc, oğrcncıleny lc bcıabcı anlamava çalısn (s 83)' \ukaıclakı so/lcıc baktığımı/da egı ıım sısicmındckı bu soıunun cvrcnscl bıı soıun oldıığu oıtava çıkıyor Ymc kalıramanlarımı/dan forun'c do ncrsck, |orıın yazarın tanımlamasına gorc bıı 'kaııkatm' ya da tıpık bır Nor veçlı kı/ ' Aılesı dc tıpık bır Norveçlı aılc ya da tıpık bır tııketım toplumu aıle hguru Modcrn araçlar kullanan, mo dcın gıyıncn, konusmalarıyla bılc farklı goıuntu sıınan bıı aıle (s 535) Ancak kcndılcıınc bıı clestırı gcldığındc cn bağna/ dcğcılcıc sıgınmaktan gcrı cle duımııvoılar (s 542) loıun butunııvlc bıvolojık vonıı on plana çıkaıılmıs vc mı yonu>lc tıplcnmış bır kı/ |oııın vc crkck aıkaclaşı |oıgcn ın vaşadı^ı şu sah ncvc hıç ılıkkat cttını/ mı acaba1 İ kononiı danışmanı (ıiınumu/dc ınisıvatıfı kaclınlaı clc alıvor, dcdı vc ayaga kalkıp çalılıklaıın orava gıdcick duıumıı vakından ı/lcmc vcko>uldıı Bıınun u/cımc bcıkcs avaga kalkıjı onun yaptıgını vaptı \alnı/ca Al bcıto ılc Sotı masada otıumavı suıdııı dulcr C,ok gcçmcdcn tıını mısafırleı fo run'lc lorgcn'ın ctratında varım av sck lınclc toplannııslaı oıılaı d.ı bu aı.ıdı nıasıım opıısmcfcıı bııakıp bııbıı lcımın v ucııtlarıvla oynasmav.a basiamıslaıdı Pek gıııuılu sayılamavacak bıı scsk bavan Ingcbııgtscn Yapılaıak bıı şcv \ok sanııım dcdı Kocası d<ı bıına Soy soyu ı/lcı, dıycick ckknıctk buhındu (s 539) )orun ılc |oıgcn bıvolojık vonlcıını \a saılaıken, avnı vastakı Solı fclscfc hoca sıyla otıııuı vc bımunla hıç ılgılcnmc/ loıun'un annc vc babası ısc bıı bıvolojık yone hıç kaısı çıkmazlaı Soy soyu ı/İcı dıycn baba, nıodeın vasamın bıı tıpıdıı vc guduscl cLıvıanıslar onun açısından doğal kaısılanıı Ya/ann bu sahncyı por nografık bıı lıavada aniatınası ısc mo clcmlıklc bıyolojık yonclımc kaı>ı çıkış gıbı algılanabılu Bıına kaışı oıtava kov dııj^u ço/um ısc tclscfc\c vonclmcdıı Bu duruında ınsan hayvansal gııdulcı ıııı kontrol altma alabılcccktn Ya/arın utopık dıı^lcıı dc kıtapta yan sınıasını buluı "Insanlaı bııa/ daha fa/la dusunmcvı basarabılsclcı, belkı tlc savaslaı, bu okımleı hıç olma/dı dıyc dusunduğum çok olııyor Savaş vc suldctc kaısı cn ıvı ço/um kııçuk bıı klscc kuısıı olabılııdı belkı d e ' (s 252) Savasın vc şıdclctm olmadıgı bu cluına utopvasına katılmanıak mumkıın dcgıl Ancak fclsclc kıırsıı ılc bıınun ıı.ısıl s,ıg lanacağını anlamakta guçlıık çckıvoıum Inandi)>ı fclscfı akınıı yasama gfçırmc doğrultıısunda çaba sarlcdcn bırı bımu barı^ ıçındc gcrçcklcstncbılccck mıdif' Yoksa heıkcs mançları do^rultusunda savasmaya dcvam mı cdcccktıi' 1 Ya/aı bu konuda kcndı ıle ya da anlattıklaııvla çclışkıyc duşmcktcdıı Vc sımdı goıduğumu/ bu ııç şcv, J^u sula, barut vc kıtap basma saııatı Ronc sans dcdığımı/ bu ycnı çagın oncmlı ıın surları Pusulanın vaılığı gcmıylc yokulıık vapmayı kola>lastırdı Bıı ba^ka dcvıslc pusııla, buvuk kcşır yokuluklaı ma bıı tcmcl olustuıdu Barut da ovlc, bır an lamda Ycnı sılahlaı Avıııpalılarm Amc rıka vc Asya kultınlcrı u/cımdc askcıı ustunlıık ka/anmalaımı sağlaclı (s 224 225) Roncsans bu ustıınlııuu saglaıkcn lıcrhaldc nıcımı vcıınc çiçck kııllanma dı Zatcn va/aı ıım/ da avnı kanıd.ı olına Iı kı Roncsansm vaıdıgı noktavı anlaiıı kcn oldukça kaıamsaı bıı tablo çı/ıvoı Ama dıyebılııı/ kı, Roncsansda soıııın da ınsanlaı ın Ay'a kadaı gıdcbılmcsını sağlavan bır surcç basladı Hııosıma vc Çcrnobıl'e vardıgı da soylcncbılır bu sıı reun (s 225) Aydınlannıa fclsefcsı dc gctııdığı ycnı bakış açılaııyla savaslarm olmasa bılc sa vasımların tohumlaıını ckmcmış mıdır' 1 Ulus dcvlctlcr savaşla kıırulmamıs mı dııY Fransız Ihtılalı aydmlanmanın bır uru nıı dcgıl mıdır 3 Butıın bunlaıı soylerken felsefenın sa vasların nedcnı oldıığu sonucuna vaı mak dcgıl nıyctım Ancak felsefe /atcn kendını sorgulama savasımı clcğıl mıdıı' Aslolan bunıı oncc kcnclıyle baıısık va pabılmektcdıı I elselenın urmııı olaıı bı Iımın ınsanı vccvıenı kesfedeyım dcıkcn onu yok ctmcktc kullanıfnıamasıdıı Sonııç olaıak Sofı nın Dıınyası adlı bu kitabı okuıkcn kafamda olıışan soruva yanıt aramaya çalıstım Kıtap ya!ni7La Batı 1 clscfc Taııhı'nın bıı O7ctı olaıak mı clc almnıalıvdı voksa ıonıan kuıgusu kısılıklcıı, mcsa|laıı da oncmlı nııycli'' Bcn ıkmcı vonc ağırlık vcıcıck, bu kitabı soıgıılamava çalışiım Madcm kı adı [ cl scfc I.uıhı U/cıınc Bıı Roman oylessc ıonıan vonıı do soıgulanabılmclıydı I cl sclcvlc ılgılcnıp Bcn kımııi)' dıvc soı ınaya baslavan ınsan clmc aldıgı kuabı da soıgıılamalı dıyc dıı^unuyoıum • SAYFA 1 1 Evrensel bir sorun T aıılıscl sıııccc baklıgımı/da nıat baamn ıcadı vc avdınlanma clonc mımn başlanıasıyla ayı ı bıı k.ıtc goıı olaıak tanımlanan çocukluk, kendı ya/ınını da geıeksınmıstıı Çocıık ya/ını, baslangıçta ya/ınsal kaygı gutmcklc bıı lıktc, temelde çocııgun yetıskınleı dun yasına katılması ıçın geıccek sıııcçte onun eğıtımı ıçın kullanılmıs ve gunu mu/dc dc kullanılagelmektcclıı Batı'da ılk çocuk kıtaplaıı, çocuklaı ıçın ya/ılnıamış olmasına ıağmeıı, çocuk kitabı olaıak kabul edılen Robinson Krusouc vc (îullıvcr'ın Maceıalaı ı'dıı Bı/de clc bıı kıtaplaı çevırı çocuk kıtap laıı ıçeısındc ılk çocuk kitapları olaıak sayılabılır Yeılı ya/mımı/da da çocuk kitabı olaıak va/ılmamasma lağmcn Omeı Scyfeltın'ın kıtaplaıı bıı katıgoıı ıçınde veı almıslaıdıı Son hattalaıda cn çok satan kıtaplaı lıstesınde yer alan 'Sofi'nin Dıınyası' adlı kıtap ısc vukaıda savdıgını kıtaplaı ın ak sıne amaçlanan hcdcf kıtlesı dışında okunan bıı kıtap goııınumundcdıı Bıı felsefe oğretmenmın, 14 yaşın ıı/eımde kı gcnçlığm felsefe taıılııyle ılgılı bılgı boslugunu doldurması ıçın bıı ıonıan kuıgusu ıçeısındc ya/clıgı bu kıtap gcnçlığm ılcgıl vetışkmleı ın okııdııgu bıı kılap olmustur Yukarda değmıkn kıtaplaı ın bıı az /oılama olsa cla çocıık kıtaplaıı olaıak s.ıvılmasma kaısılık So fı nın Dunvası adlı bu kıtap, gençleu donuk olaıak ya/ılmasma lağmcn okıı yan kıtlcyc baktığımı/cla, yetışkm kitabı oluveımıstıı Ya/ar |osteın Cîaardeı ın, kitabı I'urkçe've çevıren (îıılay Kııtal'la yajjtığı soylcsıdc soylcdıklcıı, bıı kanıyı dogrulaı nıtclıktcdır "Sanıyoıum kıtap gençleıdcn çok, yetışkınlet taıafından okunnıakta " Bıınun ncdenlerı bır aıaş tııma konusunu olustuıabılıı, ancak Batı I clscfc Taııhı'nın gcnış bu o/etmı oluş tuıan bıı k ıtap, bu vonııylc, yctıskınlcıın ıtııal edemedıklerı bosluklarmı tamam lamak ıçın oldukça yaıatlı bıı ıslev gor mektcdır Roman kuıgusuna baktığımızda ısc çok larklı bıı goıımtıı çıkmaktadıt oıta ya Işle buıada soıulması gcıekcn soru kıtabın bıı felsefe taıılıı o/etı olarak mı, voksa bu ıonıan olaıak clc alınıp kıııgu SLI kışılıklcıı vc mes.ıjıyla mı değeılendı ıılc.Lcgıdıı Yctıskınlcıın 14 vasmclakı bıı kı/ııı lclscle taııhmı ogıcnmck ıçın yaşa dıgı sıneçlc çok la/la ılgılcncccğı kaııı sıiKİa degılım l,n a7indan bu kitabı o nı yelk cllcııne almış oldııkiaıını sanmıyo ııım (ıo/lciıılcı ımc vc çevıcmdc bıı kı t.ıba donuk tıpkıltıc bakaıak kıtabın bu yonımun gö/den kaçtıgını dusımuyo ııım Oysa ya/aı ın lclsefı yaşamla bıılık Roman kahramanları KıtajHakı k a l ı ı a n ı a u l a ı a gelıncc va/aı onları şoyle tanımlıyor " ) o r u n bır karı katuı yalni7ca N c Sofı nc d e (oııın geı çek a n l a m d a psıkolojık o/cllıklcrı olaıı bııeylcı değılleı Zatcn bu psıkolo|ik bu ıonıan dcğıl Arka p l a n d a k ı oykuyu ben valnı/ca bıı aı.ıç o l a ı a k k u l l a n ı v o ı ıım Kıtapıakı tek geıçek' kışı I Iıldc loııın'u ısc tıpık bıı Noıvcçlı kı/ olaıak goıebılı 11/ sanııım R o m a n k a h ı a m a n l a r m a h e r nc kadaı psıkolojık o/cllıklcıı o l m a v a n b ı ı c v k r d e n s c dc, ıonıan ınsanın psıkolojık o/cl lıklcıınc davanaı.ık va/ılmış Sofı ılc ıdc alı/c bır lıguı vaıatılmış vc g c ı ç c k kışı H ı l d c nın Sofı ılc o / d c ş k ş m e s i saglan mıştıı Bu o/dcşlcşmı s u ı ı c ı avnı /anıan ıla I Iıldc nın cgıtım sıııecıdıı D o g ı ı ı d a n veııklıgıncle ıtıci olabılccck mcsajlat bov k bıı vonlcmlc scvımlı kılınınıstıı O / Boşlukları tamamlayan kitap Karamsar bir tablo CUMHURİYET KİTAP SAYI 340