Catalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) Dijital göçmenlerin bulmuş olduğu “cogito ergo sum düşünüyorum öyleyse varım” önermesini dijital yerlilerin daha iyi algılayacağı şekilde sanallaştırmak gerekebilir. Bilimde öncü kadınlar Maria Margarethe WinkelmannKirch Maria Margarethe Winkelmann, bir kuyrukluyıldız keşfeden ilk kadın astronomdur. Osman Bahadır [email protected] CBT 1350/ 12 1 Şubat 2013 Leibniz, Comte, Hegel. Herşey bir yana bu filozofların bir özelliği varsa o da Descartes’i modern felsefenin kurucusu olarak kabul etmeleridir. “Düşünüyorum, öyleyse varım” (cogito ergo sum) temel mottosuyla bilinen Descartes, merkeze Tanrı fikri yerine “ben” fikrini ilk yerleştiren filozoftur. Ben’i yerleştirebilmesi için var olduğunu ispat etmesi gerekir. Bulduğu temel özellik “düşünmek”tir. Düşünebiliyorsa var demektir. Descartes’in “ben”den “Tanrı” kavramına ulaşması hiç de zor değildir: “Bende bir Tanrı fikri var. Ben bir ruhum, bir tözüm ama sonlu bir tözüm. Sonlu bir töz, sonsuz bir töz tarafından verilmedikçe sonsuz bir töz fikrine sahip olamaz. Demek ki sonsuz bir töz, yani Tanrı vardır”. “Düşünüyorum, öyleyse varım” önermesi düz mantıkla değerlendirildiğinde, “düşünemeyen yok mu?” sorusunu akla getirebilir. Sadece insanın düşünebildiğinden yola çıkarak da insan dışında hiçbir şeyin var olmadığı gibi (yanlış) bir sonuca ulaşılabilir. Çünkü burada düşünmek var edici bir öge değildir; daha ziyade var olmayı idrak etmeyi sağlayan fonksiyondur. Demek ki öteki herşey de var, ama onlar insanın var olduğu gibi var değiller. Çünkü insan var olduğunu idrak edebildiğini idrak edebiliyor. Birey bunu idrak ettiğinde üzerine güvenle inşa etmeye başlar. “Neden varım?”, “Nasıl varım?” vb. şeklinde. Bu düşünce modeli çağın dinamikleriyle de paralel olarak ilerler. Descartes Avrupa’nın sosyoekonomik dinamiklerine paralel olarak bu düşünceleri geliştirmiş ve rönesans, reform hareketleri ve sanayi devrimi ile modernizm sürecine girmiş Avrupa’da “bilgi”nin üretilmesinde, algılanmasında, değerlendirilmesinde “dini” referans almak yerine “akıl ve beyni” referans almayı gündeme getirmiştir. 21. yüzyılın başında idrak edilmekte olan sosyoekonomik dinamikler de benzer şekilde düşünce ve idrak modellerimizi etkiliyor. Sınırların kalktığı global bir dünyadan bahsediyoruz. Dünyanın dört bir yanındaki insanlarla arkadaş olabiliyor, etkileşim kurabiliyoruz. Kullandığımız bir eşya Amerika’dan bir ülkenin markasını taşırken, üretim yeri Asya’da, adresimize gönderilmek üzere yola çıkış noktası Avrupa’da olabiliyor. Global bir sosyoekonomik model gereksiz fiziksel engellerin ortadan kalkmasını gerektiriyor. Bu da kademeli olarak gerçekleştirilebilir. Birinci ve en temel kademede sürece bir değer katmadığı için “anlamsız” hale gelmiş engellerin yoldan temizlenmesi gelir. Ör. ülke sınırları. İnsanlar, mallar ve sermaye bu tür engellere takılmadan global çapta kolayca hareket edebilmelidir. İkinci aşamada insanların sosyal yönüne de hitap etmek gerekir. Dünyanın ucundaki bir köyde tek göz bir evde yaşayan bir insanın ayağına tüm dünyayı getirmek ve tüm dünya ile etkileşim içinde olmasını sağlamak gerekir. Televizyon ve internet bu amaca hizmet eder. Şu an bu aşamadayız. Ama bu son değil. Sonraki aşamalarda nesnelerin ışınlanmasına kadar gidecek gelişmeler bu dönüşüm için gerekli olabilir. Ya da neredeyse ışınlanma etkisi yaratacak hızda hareket etme, seyahat etme imkânı. Yüz sene sonra bir saatlik bir yolculukla bir başka gezegendeki ofise gidebiliyor olabiliriz; çalışmak için. Dijital kültür platformlarından en popüleri olan internet ve onun yeni “as elemanı” sosyal medya sayesinde dünyaya da kendimize de bakışımız, idrak etme modelimiz değişiyor. Dijital göçmenlerin bulmuş olduğu “cogito ergo sum düşünüyorum öyleyse varım” önermesini de dijital yerlilerin daha iyi algılayacağı şekilde sanallaştırmak gerekebilecektir. Şuna ne dersiniz: Digito Ergo Sum (“Dijitalim, Öyleyse Varım”)! “Dıgıto Ergo Sum”! M keşfetti. 1702 kuyrukluyıldızı (C/1702H). Bununla aria Margarethe Winkelmann (16701720), birlikte kuyrukluyıldızın keşfini Gottfried yayımladı ve Leipzig’de doğdu. Luther’ci papaz olan babamakalesinde Maria’dan hiç söz etmedi. Bunun nedeni sı, kadınların eğitim görmesi gerektiğine ina olasılıkla, Akademi’nin resmi astronomu olarak karısınıyordu ve bu yüzden de kendi kızına çok erken yaşın nın katkılarını daha önce açık olarak bildirmemiş oldan itibaren öğretmenlik yaptı. Babasının ölümünden duğu için Akademi’nin tepkisinden korkmasıydı. Yine sonra Maria’nın eğitimini amcası üstlendi. de Gottfried bu hatasını telafi etmek için 1710’da kuyMarie, daha küçük yaşlarında iken astronomiye rukluyıldızın gerçek kâşifinin karısı olduğunu açıkladı. ilgi göstermişti. Gençlik yaşlarına geldiğinde, astronoHer şeye rağmen Maria’nın ustalığı ve başarıları miyle ilişkisini güçlendirmek için, ailece ilişkileri bugayri resmi olarak geniş bir kabul gördü. Maria’nın gülunan kendi kendini eğitmiş bir astronom olan Chrineş lekeleri üzerine bir konuşma yapmak için gittiği stopher Arnold’un yardımcısı ve öğrencisi oldu. Prusya Sarayı’na yazdığı 1709 tarihli bir tavsiye mekArnold aracılığıyla Maria, zatubunda Akademi başkanı Leibniz, Maria manın en ünlü Alman astronomiçin şunları söylüyordu: larından biri olan Gottfried “Onun başarıları literatürde görünmeKirch ile tanıştı. Aralarındaki 30 mekle birlikte, astronomi öğretisinin en yıllık yaş farkına rağmen 1692’de derinlerinde yer almaktadır.” onunla evlendi. Böylece astronoMaria’nın yaşamının yirmi yılını astromi kariyerine başlamış oldu. nominin en önemli merkezlerinden biri 1700 yılında Berlin Bilim Akaolan Akademi’ye vakfetmesine rağmen, demisi kurulduğunda kocası akakocasının 1710’da ölmesi üzerine Akadedemi astronomluğuna atandı ve mi onunla ilişkisini kesti. Maria’nın Akao da resmi olmayarak kocasının demi’ye, oğlunun astronom olarak atançalışmalarına yardımcı olmaya ması ve kendisinin de onun yardımcısı olbaşladı. Evliliklerinden dört çoMaria Margarethe Winkelmann ması doğrultusundaki önerisi de reddedilcukları oldu ve çocukların hepsi di. Akademi, diğer enstitüler tarafından ebeveynlerinin yolunu izleyerek astronomi çalışmalaalaya alınmaktan korkuyordu. Başkan Leibniz, Marına katıldılar. ria’yı savunmakta yalnız kalmıştı. Maria, bir görev için Kraliyet Sarayı’na verdiği diÇIRAK KIYAFETİNDE BİR USTA lekçenin sonucunu görmek için 18 ay bekledi. NihaCinsiyeti, Maria’yı üniversitede çalışmaktan alıyet 1712’de ondan da ret kararı aldı. Büyük bir hayal koymuştu. Fakat o çağın çoğu astronomu zaten üniver kırıklığına uğramış olan Maria şöyle diyordu: site eğitimi görmüş değildi ve bu alandaki pratik çalış“Şimdi korkunç bir çölde yürüdüğümü hissediyomaların büyük bölümü de resmi kurumların dışında rum, su yok ve yiyecekler acı.” gerçekleşiyordu. Gerçekte o dönemde astronomi, buMaria’nın içinde bulunduğu durum sadece bir günkü bildiğimiz profesyonel akademik disiplinin geonur sorunu olmanın ötesindeydi, çünkü babasız kalreklerinden ziyade geleneksel yaklaşım çizgilerine bağ mış olan dört çocuğunun bakımını da sağlaması gerelı olarak yürütülüyordu. kiyordu. Ne Christopher Arnold, ne de Gottfried Kirch bir İşsiz kalan Maria, 1714’e kadar, aile dostları ve üniversitede çalışmıştı. Evlenmelerinden sonra Kirch, zeki bir amatör astronom olan Baron Bernhard FredeMaria’nın eğitimini Arnold’dan devralmıştı. Fakat rick von Krosigk’in özel rasathanesinde çalıştı. gerçekte çırak, ustaya en azından eşit duruma gelmişti. 1716’da Rus Çarı Büyük Petro’dan (Bizdeki lakabıyla Berlin Bilim Akademisi’nde Maria ve Gottfried Deli Petro’dan) bir teklif aldı. Fakat takvim hesaplarıbirlikte çalıştılar. Maria her akşam saat 9’dan sonra nı sürdürdüğü Berlin’de kalmayı tercih etti. gökyüzünü gözlüyordu. Genellikle o ve kocası her biri Çok ironik bir biçimde, oğlu Christfried daha sonuzayın başka bir bölümünü izleyerek gökyüzünü birlik ra Akademi Rasathanesi’nin direktörü oldu ve annete gözlüyorlardı. Gözlemleri aracılığıyla ayın evrelerisiyle kız kardeşini asistanları olarak yanına aldı. Fakat ni, güneşin batışını, tutuluşunu ve güneşle diğer gezeMaria’nın yüksek profili, Akademi Konseyi’nin onu genlerin karşılıklı pozisyonlarını hesaba katarak takayrılmaya zorlamasına neden oldu. Maria özel çalışmavimler ve almanaklar hazırladılar. Onların bu çalışma larını sürdürse de, bir süre sonra koşullar onu astronoları, özellikle de takvimlerin satışından elde edilen ge miyi terk etmek zorunda bıraktı. lirler, Akademi için büyük bir maddi kaynak yaratıMaria WinkelmannKirch, sadece çağının en ileri yordu. Bu nedenle akademik sıfatları bulunan diğer as ve en iyi tanınan bir astronomu olarak kalmadı, fakat tronomlar kadar prestijlerinin olmamasına rağmen aynı zamanda bir kuyrukluyıldız keşfeden tarihteki ilk yine de değerli görülüyorlardı. 1697’den itibaren hava kadın oldu. Derin hayal kırıklıklarına rağmen, gölgede durumu bilgilerini de kaydetmeye başlayan çift, Akakalmış kariyeri boyunca önemli bilimsel çalışmalar demi’nin imkânlarının geliştirilmesi için de çeşitli çayaptı ve astronomiye katkılarda bulundu. balarda bulundular. Onun tanınmasına önemli katkılarda bulunan başlıca çalışmaları, Aurora Borealis üzerine gözlemleri KUYRUKLUYILDIZ KEŞFEDEN (1707), Güneş’in, Satürn ve Venüs ile konjonksiyonu KADIN hakkındaki bir makalesi (1709) ve yeni bir kuyruklu1702 yılında Maria, bilinmeyen bir kuyrukluyıldızı yıldızı öngören bir makalesidir (1711).