Catalog

yıldır kalıyormuş, fakat şehrın tarıhını lyı bılıyordu Şu anda şehrın eskıden kalma sakınlerı dıye bır şey yokmuş Buraya bırkaç yıllığına gelıp yerleşenler ve oğrencılerın tumu 250 kışı kadarmış 1918 yılında bırkaç yuz kışılık şehır sakınlerının tumu bılınmeyen bır hastalıktan olmuş Ayakkabı çıkartma adetı de papazın dedığıne gore bu tarıhten sonra gelenler tarafından bılınmeyen tozdan korunmak amacıyla konulmuş ArktikAntarktik farklılığı Svalbard'da son kahvaltımızı ederken salonun duvarlarına asılı gravurlere son kez bakıyorduk O devırde fotoğraf makınesı olmadığı ıçın kutup kaşıflen araştırma gezısı ne çıkarken yanlarında bır de resBeyaz kutup ayısından o kadar korkmuştuk kı bu sam gotururtermış Bu amaçla çızıl mış resımler şımdı dekorasyon ıçın resmı çeken fotoğrafcı hayatta mı dıye düşünduk. kullanılıyordu Sanırım resımlerı ması, bır yandan bolgenın ozellıklen ınSvalbard'a gelen turıstler kendını kutup celenırken, bır yandan oğrencı ve turıst kaşıfı gıbt hıssetsın dıye asmışlar Bız de çekılmesı takdır edılmeyecek gıbı değıl havaya gırıp, "Istanbul dan buraya gelDarısı bızım çok daha ılgınç olmasına karmek bızım ıçın de pek kolay olmadı" deşın, kendı halıne terkedılmış toprak dık Karşımızda oturan Japon jeofızıkçı, larımızın ve basmakalıp derslerle bırbırının "Ben bır ay once guney kutbundan gelaynı programlar uygulayan unıver dım, oraya gıdıp gelmek çok daha zor" sıtelerımızın başına dıyerek gerçeğı gormemızı sağladı BoySvalbard adasının yuzde 60 ı koruma lece yaptığımız seyahatın fazla özel olmaaltında Korunan bolgelerde hıçbır bına dığını anlamış olduk Kuzey ve guney kutyapılamıyor 1945 ten eskı hıçbır kultur bu çevresındekı arktık ve antarktık bölgekalıntısına dokunulamıyor Bomboş ve ler yalnız meteorolojık bakımdan değıl, kotu ıklım koşullu yerler olmasına karşın başka bılımler açısından da karşılaştırılıdoğal yaşama zarar verebılecek bırçok yor Kaspla ılgılı çahşmalardan bazıları kukoruyucu onleme tıtızlıkle uyulduğunu zey ve guney yarıkurelerınde tekrarlanagorduk Korunması gereken çok değerlı rak karşılaştırılıyor Dolayısıyla, Svalbolgelerımızı neden koruyamadığımızı bard'dakı sempozyuma gelen bılımadamduşunerek Svalbard'dan ayrıldık lanndan bazıları her ıkı yarıkurede olçme Kaynaklar: yapıyorlardı \ekıl 2: Longyearbyen'de guneşlık dıyagramı nzemektedır (Guneş gârının şok dalgası ıle ınyetosfer arasında lan bolgeye manyetık f adı verılmektedır) \) Yuksek enerjılı par cıkların neden olduğu ce gozlenen ororalar sp bolgesınde gozemez ^ O r b l t »0.1 / 20 Dec. st> , A. V; / 12 Dec. 1200 ^ ^ ı^ 0300 V ^ s \ 1 Dec. , ^ r 0300 f \ Ston» L^ \ 1 2 Dec. ^ ^*(sun\| 2 1 17 ' / 20 10 ) \ JA DC ( X ^y~mftlftıııımulull / / jS" / > jneş rüzgân 3 ekı, guneş ruzgârı par ;ıklarının ozellıklen neler ? Bıraz da bundan soze ım <orona, guneşın an ust manıdır ve çıplak gözle ;ak guneş tutulmaların gozlenebılır 1 2 mılyon rece sıcaklıkta olması Şekıl 4 Çeşıtlı uydu venlenne gore guneşten gezegendenıyle korona hıdrosta lerearast uzaya açılan manyetık sektorlenn yapısı dengede değıldır ve su lı madde atmakta, sankı buhariaşmaklemlere kadar ıner ve ekvatora yaklaştı Jır Gezegenlerarası uzaya yayılan bu ğında mınımum aktıvıtelı yıllar başlar Guızmaya "guneş rüzgân" adı verılmek neş lekelerının az görulduğu yıllar kutup iır Guneş ruzgânnın parçacık yoğurHu lardan çıkan alan çızgılennın açık olduğu santımetrekupte 310 tanedtr Guneş yıllar olarak duşunulurse, guneş manyetık 'gârının kımyasal bıleşımı guneşınkı ıle aktıvıtesının guneş ruzgârıyla yere taşındı arlıdır, ortalama beşer proton ve elekt ğı ve yerdekı manyetık aktıvıtenın artma i ve çok daha az sayıda dana ağır ete sına neden olduğu sonucuna varılabılır intler bulunmaktadır ötekı etementler •ktron ve protonlann ancak yuzde bır Syalbard'daki tozda güneş çı kadardır Dolayıayla, guneş rüzgân rüzgân parçacıkları mı var? rçacıklarının ortalama kutlesı yaklaşık ırak protonunkının yarısı kadardır 8u Evlere gırerken ayakkabı çıkarıp terlık ktar bırkaç dakıka veya bırkaç saatlık gıymenın bızım taraflara has bır gelenek relerle değışebılmektedır Guneş ruzgâ olduğunu sanırdık Svalbard'dakı sem aarçacıklarının hızı 200 1100 km/s ara pozyuma (2) gelırken yanımızda "ınsıde ıda değışebılmektedır, en sık rastlanan shoes" getırmemız gerektığı bıldınlmıştı 400 km/s'dır Neden olarak da arktık bolgede çok ça Guneşın lekelen gıbı, magnetık alanının mur olduğu soylenmıştı Otele vardığımızvvetlı olduğu merkezlerden başlayıp da ıç kapı ıle dış kapı arasında aynen ca zegenlerarası alana açılan manyetık mılerdekı gıbı ayakkabılıklar bulunduğunu ın çızgılerı guneş çevresınde manyetık gorduk ve bır hoş olduk Hatta otelın he ktorler oluşturur (Şekıl 4) men dışında duğmesıne basınca donmeGuneşın magnetık alan çızgılennın gu şın kutup bolgelennden kaynaklandığı, <at ekvatoruna yakın bır doğrultuda ıldığı gozlemlenmıştır Guneş ruzgârı neş lekelerının çevresınde gozlendığı 3i, kapalı alan çızgılerı boyunca en yaş, kutuplanndan çıkıp açılan ve "korona lıklerı" adı verılen bogelerde ıse en hız ır Koronadakı yuksek genleşme basınkapalı manyetık alan çızgılennı açma ılımındedır Guneş tutulması fotoğraflan ı manyetık alanın dışarı açıldığı korona delıklerınden hızla madde atıldığı savını doğrulamak tadır agnetopoz Bılımadamlartnın guneş ıçın dınamo modellen oner melerı olağan sayılır çunku 11 ya da 22 yıllık guneş leke çevımınde kutup başlık larının zıt kutuplu olduğunu gozlemlemekteyız 11 yılda bır, kuzey ve guney kutup lar yer değıştınr Yer man yetızması ıle guneş aktıflığı nın ters orantılı olduğu gozA lenmıştır Guneş lekelen once yukan enlemlerde tek tuk çıkar, sonra aşağı en Svalbard'daki üniversite Svalbard Unıversıtesı (UNIS) bu tozları ve bolgenın tum ozellıklerını ıncelıyor Svalbard Unıversıtesı'nın ancak bırkaç yıllık geçmışı var Geçtığımız oğretım yılında toplam oğrencı sayısı ancak 100 kadardı (7) Unıversıtenın tanıtım kataloğundan oğrendığıme gore oğrencılerın kutup ayısından kendılerını koruyabılmelerı ıçın tu fek kullanmasını bılmelerı şart koşuluyor Buralarda kutup ayısıyla çok korkutuyorlar ınsanı Daha havaalanından gırerken elımıze tutuşturulan bır broşurde kutup ayısının kanlı et parçaları yanında çekılmış bır resmı ve uyarı yazıları yer alıyordu Bızım memlekette ayıları burnuna hal ka takıp gezdırmeye çıkaran bıle bulunur deyınce şakacı Norveçlıler, "Bızım ayılar sızınkılere benzemez bunlar kutup ayısı, ınsan etıne bayılır" gıbı yanıtlar verıyorlardı Işın tuhafı, ınsan yıyen kutup ayıları ren geyıklerıne hıç dokunmazlarmış UNIS tum oğrencılerını ılkyardım dersıne katıl maya zorunlu kılmış Bu derste kutup ıklımınde donmaya karşı onlem ve sağaltım, kurtarma gıysısı ve çızmesının kullanılışı gıbı bılgıler yer almakta Svalbard Unıversıtesı'nde okutulan dersler genellıkle bu bolgeye özel Glasıolojı, arktık denız jeolo|isı, arktık bıyolojı, tatlısu arktık ekolojısı, kutup hayvanlarının fızyolo)isı, k u t u p meteorolojısı, kutup oseanografısı, kutup yukan atmosferı, donmuş toprak muhendıslığı gıbı Insan yaşamayan bır bolgede bıle boyle bır organızasyonla her turlu konforun sağlan (1) Isenberg P A 1991 The Solar Wınd Geomagnetısm Vol 4 ed A Jacobs 1 85 Academıc Press (2) Meetıng maınpage http //www fys uıo no/plasma/svalmote (3) Norvvegıan Travel Informatıon Network http //www sn no/rl/no/ntın/svalbard (4) Kandemır, G 1994 Astrophys Space Scı 211 93 97 (5) Kandemlr Q 1996 Astrophys Space Scı 235, 69 73 (6) Öke G and Tulunay Y 1990 J Geomag Geoelectr 42,1333 1339 (7) http //www unıs no * Prof. Dr.v I.T.U., FenEdb. Fak. Fizık Bol. ** M.U., Beden Eğıtımı ve Spor Yuksekokulu ye başlayan fırçalarıyla ayakkabıları te mızleyen ve cılalayan bır makıne de vardı Unıversıte bınasına, restoranlara ve duk kânların çoğuna gırerken de ayakkabı çı kanldığını gorunce "Ee bu kadarı da fazla" demeye başladık Aradan gunler geçıp sabah unıversıteye oğleyın restorana, tekrar unıversıteye, akşam yemeğı ıçın tekrar restorana, tekrar otele muzeye bır dukkana gırerken her seferınde yanımızda taşıdığımız terlıklerı gıymek ve buradan çıkarken terlıklerı yanımızda taşıdığımız poşete koyup ayakkabıhktan ayakkabıla rımızı alıp gıymek sıkıntı vermeye başlamıştı Soğuk nedenıyle postal tıpı ayakkabılar gıymemız gerekıyordu Gunun dortte bırını ayakkabı gıyıp çıkararak geçırıyormuşuz gıbı gelmeye başlamıştı "Aman bızım geleneklerımız ne guzelmış bu kadarı da ıfrat' demeye başlamıştık kı dışa rıda pek de tazla çamur olmadığı dıkkatı mızı çektı "Guzel Turkıyem"e evet, fakat "Temız Turkıyem" dıye ozleyebılecegımız bır durum yoktu ortalıkta Ortalığın apaydınlık olmasına karşın saatın geç olduğu gecelerden bırınde sımpozyuma gelenlere şehır turu yaptırıldı Tur rehbenmız aynı zamanda Longyearbyen kılısesının papazıymış Longyearbyen'de ancak bırkaç 1 Longyearbyen 'de bınalar baraka şeklınde olabılıyor Hepbı mukemmel yalıtılmış Dışanda kalan tesısat borularıda kat kat yalıtım maddesı ıle sarılı (yanda) Ustte Eıscat radarı 7 ulkenın katkısı He gerçekleşmış, cuspı yerden dırekt olarak ıncelıyor. 5447