Catalog

E D İ T Ö R E M E K T U P T A R T I Ş M A 8 yıllık temel eğitim ve yönlendirme sistemi Binnur Yeşilyaprak* sonra gelen aşamaları etkıler Bu evreler aşağıdakı şekılde sıralanmaktadır (3) S ekız yıllık eğıtım tartışmaları ile toplum neredeyse bır kaosa suruklenıyor Bunun temel nedenlennden birı, ne yazık kı, bütun slyası partılerın olayı, farklı bır açıdan "sıyası malzeme" halıne getırmış olması Bu arada en çok tartışılan noktalardan bırı de "yoneltme"nın olup olmayacağı ya da hangl yılda ve nasıl olacağıdır Bu yazıda polıtık tartışmalara gırılmemeye çalışılarak, yoneltme konusunun gelışım ılkelerı ve bılımsel gerçekler açısından ırdelenmesı amaçlanmıştır Sekız yıllık kestntısız temel eğıtım tartışmalarının ana eksenl, meslek seçımı üzerinde odaklaştığına göre "Meslek" ve "Meslek Seçımı nı tanımlayarak başlayalım Meslek "bır kımsenın hayatını kazanmak ıçın yaptığı, kuralları toplumca belırlenmış ve bellı bır eğıtımle kazanılan, bılgı ve becerılere dayalı etkınlıkler butunu" olarak tanımlanabılır (1) Meslek Seçımı ıse, bıreyın kendısıne açık olan mesleklerı çeşıtlı yönlerı ıle değerlendırıp, kendı ıhtıyaçları ve beklentılerı açısından ıstenılen yönlerı çok, ıstenılmeyen yönlerı az olan bırıne yönelmeye karar vermesıdır Işte yoneltme, oğrencıye bu kararının ısabetlı olması ıçın yapılan yardım hizmetlerını kapsar Dığer bır deyışle, öğrencılerın ılgı ve yeteneklerı doğrultusunda en verımlı olabıleceklerı meslek alanlarına yönelmelerıne yardım olarak tanımlanabilir Yoneltme hızmetlerı, gelışmış ulkelerde blreyın "kendini gerçekleştırme" amacına yönelırken, az gelışmış ya da daha "ınce" bır ıfade ıle gellşmekte olan ülkelerde "ınsangucu planlaması" amacına yonelıktır Böylece, ülkenln ekonomık kalkınması ıçın gereksınım duyulan nıtelıklı ışgucunun sağlanmasına çalışılır "Gelışmeye karşı duran" bazı ülkelerde ıse yoneltme, polıtık beklentılere endekslenerek "arka bahçede ayrık otu yetıştırme" gıbı amaçlara yönelık olabılır Amaç ne olursa olsun, eğer yoneltme gelışım ılkelerıne ve bılımsel gerçeklere dayalı yapılacaksa yazının bundan sonrasını okumak bır yarar sağlayabılır Yok eğer, yoneltme ıle kastedıien çok erken yaşlardan başlayarak dını ınançlan "empoze etmek ve geleceğını ona gore bıçımlendırmek" ıse burada kelımeye yuklenen anlamın bızım tartışma alanımızla uzaktan yakından ılgısı yoktur Çunku böyle duşunenler, kendılerının de severek sıklıkla dıle getırdıklerı "Ağaç yaşken eğılır" deyışınde ıfade ettıklerı gıbı goruşlerını, bıtkılerın gelışım ılkelerı ve bıtkıler âemının bılımsel gerçeklerıne da yandırmaktadır Onların bu yazının sonrasını okumalarına gerek yoktur Çunkü bızım savunacağımız goruşler daha gelışmış ya da evrende en ılerı duzeyde gelışmış olduğu kabul edılen canlı turüne ılışkındır Ulkelerın kalkmmasında bıreylere, uretken vegelışmeye açık nıtelıkleri kazandırmayı amaçlayan çağdaş eğıtım anlayışı, bıreyın kendı potansıyelını maksımum duzeyde ortaya koyabıleceğı en uygun mesleğı seçmesıne onem verır Eğıtım sıstemını de buna göre duzenlemeye ve gence gereklı yardım hizmetlerını sunmaya çalışır Bıreyın bır meslek seçmesının bır anda verılen bır karar olmadığı, onun meslekı gelışım surecı ıçınde bıçımlenıp ortaya çıktığı uzmanlarca kabul edılen bır anlayıştır (2) "Meslekı Gelışım Surecı", çocuklukta bır meslek fıkrının oluşmaya başlamasından ıtıbaren, yetışkınlıkte bır meslek sahıbı oluncaya kadar geçen gelışım evrelerını kapsar Bıreyın, çocukluktan başlayarak kendısı ve meslekler hakkında gelıştırdığı algısal çerçeve ıle koşulla rın etkıleşımı ıçınde oluşan meslekı karar,meslekı gelışım surecının bellı bır aşamasında yapılan bır seçımdır Bıreye ve çevresıne aıt bırçok etkenın, çocukluktan yetışkınlığe dek, bırbırını ve bıreyı etkılemesı ıle oluşan meslekı gelışım surecı, beş evreden oluşur Bu evreler ardışık (bırı dığerını ızleyen) gelışım aşamalarıdır Her gelışım evresı, kendınden Bu donem çocukta meslek bıhncının oluşmaya başladığı donemdır Okul öncesı dönemden başlayarak ılkokul donemını kapsar (512 yaş arası) Çocuk bu donemde, çevresındeki Insanların farklı uğraşları olduğunu, çeşıtlı meslek ler olduğunu görmeye ve anlamaya başlar llkokulun son yıllarında ıse çocuk, kendısı ve dığer ınsanlar arasında ilgıler, yetenekler, amaçlar ve motıvasyon yönunden farklılıkların ve benzeıiıklerın farkına varmaya başlar 1. Uyanıs ve Farkında Olma (avvareness) ve geleceğıne lllşkın ıdealler oluşturmaya başlar Bu ıdeal ve duşunceler başlangıçta geçıcı olabılır ancak gıderek daha açık ve temel bır plan yapmaya başlar ve genç meslekl kararını oluşturur 1823 yaşları arasını kapsayan bu dönemde bırey, seçtığı alan, okul veya yaptığı etkınlıklerle mesleğe hazırlanmaya başlar meslekle ılgılı becerıler gelıştırmeye, bılgı bırıkımı oluşturmaya ve o alanda meslekı tutumlar gellştlrerek mesleğı ıcra etmeye hazır duruma gelır Aynı zamanda o meslek alanında ış araştırmaya başlar veya hazırlık dönemını uzatarak surdurebıhr 4. Hazırlık (Preparation) Bu donem ortaokul yılları olan 1215 yaşlarını kapsar Çocuk bu dönemde kışılerın ve mesleklerın ortak olan yonlerını ve farklı nıtelıkleri uzerınde daha çok bilgı sahıbı olmaya, yenı yönlerı keşfetmeye ve anlamaya başlar Mesleklerı keşfetme, ınceleme ve araştırma dönemı bir bakıma çoğumuz ıçın Ömur boyu surer 2. Meslekleri Keşfetme ve Araştırma (Exploration) 5. Işe Yerleşme (Employment) Bıreyın ış dunyasında yerınl alarak ça lışmaya başladığı donemdır Bu dönemde blrey kazandığı bılgı ve becerıleri uygulama alanına koyar Mesleğı ıcra ederken blr yandan da meslekı gelışımını sürdürür. Yukarıda açıklanan meslekı gelışım sürecınde görulduğu gıbı, meslekı seçım ıçın karar yılları, 1518 yaşlarını kapsayan lıse dönemldır Kısacası değıl 5 yıl, 8 yıl bıle meslekı bır karar ıçın çok erkendır O halde konu, gelışım ılkelerı ve bılımsel araştırma sonuçlarına dayalı bır eksene oturtularak tartışılmalıdır Yurtıçi ve yurtdışında yapılan yuzlerce araştırma sonuçları, gencın ılgı ve yeteneklerının bellrgın ve tutarlı hale geldığı, böylece meslekı bır karar ıçın gereklı olgunluğa ulaştığı dönemın ancak 1518 yaşları arasında oluşabıldığını ortaya koymaktadır (4) Kuramsal olarak gelışım ılkelerını açıklayan goruşler ve ampırık araştırma buiguları esas almarak yapılacak çalışmalar temen eğıtımın gıderek 11 yıla çıkartılması ve bu dönemln sonunda meslekı kararın alınması yonunde olmalıdır Eğer çağımız (21 yüzyıl) toplumunu nıteleyen bılımsel bılgı toplumunun bır uyesı olmak Istlyorsak ya da buna zorunlu olduğumuzun bılıncıne erışıyorsak, bılgı toplumunun gelışmesıne yön veren polıtlkalarının ve yasalarımn duzenlendığı toplumsal alanın bıllmsel bulgular üzerıne temellendırılmesının kaçınılmaz bır gerçek olduğunu kabul etmelıyız (1) Kuzgun, Y (1994) "Çağdaş Insanın en önemlı kararı Meslek Seçlmi Bliim ve Teknlk Derglsi, Sayı 325, Aralık s 5054 (2) Zunker, V G (1989) Career Counsaling Applled Concepts of Llfe Plannlng (3rd ed ) Paclflc Grove CA Brooks (3) Isaacson, L E (1986) Carear Informatlon In Counsellng and Career Developmont. Boston Allyn&bacon Inc (4) Yeşilyaprak B ve dığ (1996) Eğttsel ve Meslekl Rehberiik, Ankara Varan Matbaası Gencın lıse yıllarını, 1518 yaşları kapsayan bu dönemde bırey artık kendısı ve meslekler hakkında oluşturduğu algılara dayanarak, bılgılerı değerlendırerek eşleştırmeye, bırbırıne uydurmaya 3. Karar Verme (Decision Making) Kaynaklar * Doç. Dr., Mesleğe Yoneltme Uzmanı. Gazl Ünlv. Apoptozis toplum Semm Paydaş* P rogramlı hücre ölümü Apoptozis, hucrenın yaşam çizgısını belırleyen, Eskı Yunanca'da sonbaharda yaprak dökumu anlamına gelen blr terlmdır Butun canlılarda hucrenın ve dolaylı olarak da organızmanın devamlılığı Için apoptozis olayının uygun şekılde gerçekleşmesı gerekmektedlr, ne az ne çok gerektığı kadar Modelımızı ınsan olarak seçtığlmızde, "programlı hücre ölümü" embrıyonal yaşamdan ıtıbaren mukemmel ışleyen bır sıstem olup, artması ya da azalması yönündeki saptamalar bebeğın doğmadan ölmesıne veya özurlu doğmasına yol açmaktadır Doğumdan sonra da apoptozis butün organ ve/veya dokularda gerçekleşen bır yaşama devam etme veya yaşamı sonlandırma yoludur Apoptozısın gereksız artması veya azalması bugun pek çok hastalığın oluşumundan sorumlu tutulmaktadır Bunlara en çarpıcı bırkaç örnek, kanser, AIDS, kalpdamar hastalıkları ve Inmedir Bu hastalıklann ınsan yaşamını nasıl tehdıt ettığıne hep blrlıkte tanık olmaktayız Toplumsal boyutu Programlı hucre ölümü ıle ılışkılı dengenın hucrelere özgu olmayıp toplumsal olaylara da uygulanablleceğı kuşkusuzdur Ancak hemen belırtmem gerekır kı toplumsal olaylarda apoptozis Ile kastettığım şey gerçek olum olayı olmayıp bır davranış modelının, bır ışlevln, bır durumun devam etmesı ya da sonlanması/sonlandmlmasıdır Toplumdakı her bırım ve kesıtte, her çeşıt olayda ınsan faktörunun önemıni bılmekteyız Bu olayların akışı sırasında bazı ınsanların daha fazla rol alması gerekırken, artmış apoptozis ıle ışlevlerıni sürdürmemelerı, surdurememeleri ve/veya engellenmelerl hlç de nadır değlldır Bu, ÂIDS'de görulen vucudu savunan hucrelerın ölmesi ve bağışıklık sısteminde ciddı bozulma ıle hastanın ölumü ıle sonuçlanan durumdur, tıpkı topluma yararlı ve gerekli olan ınsanların bu ışlerı yapamaması nedenıyle ortaya çıkan toplumsal yaralanmalar glbi. Oığer taraftan bazı şahısların da er ken apoptozis ıle ışlevlerının sonlanması ve/veya bu ışlerın yetkılı gorevlı kışılerce sonlandırılması gerekırken sonlandırılmaması durumunda, topluma zararIt toplumun geleceğını ıpotek altına alan tavır ve davranışlara Izın verilmış olmaktadır Bu durum ıse toplum duzenlnl felç eden, ülkesi ve ulusu ıçın bırşeyler yapma çabası ıçınde olan ınsanları bıkkın hale getırmektedir Kötü huylu hastalıklarda gorulen bu durum, topluma uygulandığında toplumdakl akıl dışı, zararlı davranışlardan sorumludur Özellıkle gerı kalmış ya da daha yumuşak bır deyışle gelışmekte olan ülkelerde apoptotık sureçtekı sapmaların neden olduğu toplumsal sancıları hep bırlıkte ızlemekteyız En yalın ışlevlerın yurutulduğu alanlardan en karmaşık alanlara, üniversıteden polıtıkaya, eğıtımden tıcarete her alanda apapototlk sapmalar Insanların yaşamının kotu yönde etkılenmesıne neden olmaktadır Potanslyel olarak her ınsan ve toplumda bedenen ve/veya davranışsal düşünsel çarpıklıklar vardır, ancak önemlı olan bu çarpıklık ve sapmaların bazı toplumsal kural ve yasalarla en aza ındırılmesıdır Toplumsal olaylardakı apoptotlk sürecın uygun şekılde devamlılığının sağlanması, gereksız artma ve azalmalara ızın verılmemesı toplumun bu yasa ve kurallara ne denlı saygılı ve sadık olmasına bağlıdır Uygar toplumlar, toplumsal kuralların en lyı şekllde uygulandığı ve toplumda her kışının yasalar ve yonetmelikler önunde eşıt olduğunu, hlç klmseye ya da topluluğa ayrıcalıklar tanınmayan, çalışana, üretene yeterlı saygının gösterildığl ülkelerdır Gelışmış toplumlar, topulumsal kuralların en lyı şekılde uygulandığı ve kuralların yalnızca bazı kışılen cezalandırma veya ödullendırmeye yönelık değerlendlrllmedlğl, apoptotik sapmaların en az olduğu toplumlardır Sağlıklı Bır toplum, sağlıklı bıreylerden oluşur Sağlıklı bıreyler yalnız doğuşta varolan özellıklerln değıl, beslenmebüyümeruhsal ve toplumsal olgunlaşmanın urünüdürler Kuşkusuz burada beslenmeden de önemlı olan ruhsaltoplumsal olgunlaşmadır Bu da çağdaş, billmsel bır eğıtımden geçer Bozuk programlanmış ya da bozulmuş bır dızgede (yaşayan blr canlı ya da toplum) onarım sureçlerı lyl saptanıp işlerlık kazandırılabılirse olumsuz gidış durdurulabılır, en azından yavaşlatılabılır Gellşmışllğın ölçütlerınden bırı toplum ve kışı yaşamında apoptozısın en uygun şekllde gerçekleşmesı, sapmalar olmaması olabılır mı, dıye duşunmekten kendımı alamıyorum Prof. Dr. Çukurova Ünlversltesl Tıp Fakültesi Onkoloji Anabillm Dalı Öğretim Uyesl 5444