Catalog

SORUN YANITLAYALIM Bİ L İ M YAYIN Her yıldızın özgün bîr yörüngesi var mı? Trabzondan Okan Demirel'ın sorusu şoyle Milyarlarca yıldızın oluşturduğu galaksllerde, her yıldızın, kendini çeken guç çevresinde ozgun bır yörungesi ml var? Yıldızların, gezegenlerin ve daha küçüklerınln yorungelerınden sapmasını onleyen, başka deylşle yorungeyi meydana getiren etkileşimi nasıl açıklayabllirlz? Söz konusu etkileşım çekirdek çevresindeki elektronlar Için de aynı mıdır? Soruyu Boğazıçı Unıversıtesı Fızık Bölumunden Doç. Dr. ömür Akyuz yanıthyor Once sorudakı çok önemli bir yanlışı duzeltelım Soruda geçen "guç" kelımesı yanlış kullanılmış Burada "kuvvet" kullanılmahydı Fızıkte, guç', "Enerjı kullanılma hızı" olarak tanımlanır Eskıler buna "Takaf derlerdı Asıl soruya gelince: Galaksılerde yıldızları bır arada tutan kuvvet ıle dunyayı ve dığer gezegenlerı guneşe bağlayan veya bırakılan bır cısmı yere yaklaştıran kuvvetler hep aynıdır "Kutle çekimi." Ancak yıldızların kutlelerı bırbırlerınden çok asırı farklar göstermedığınden ve de aralarındakı uzaklık yeterınce buyuk olduğundan, herhangı bırısını veya bırkaçını merkez" olarak duşunmek yersız olur Oysa guneşın kut lesı her bır gezegenınkınden çok buyuk ve uzaklıklar da yeterınce fazla olmadığından, guneşı, gezegen yorungelerı ıçın bır ortak kuvvet merkezı olarak kabul etmek ışın matematıksel hesabını çok kolaylaştırır Gene de çok ınce hesaplarda, gezegenlerın bırbırlerıne uy guladığı kuvvetler de goz onune alınır Guneş sıstemının en dış ıkı gezegenınden Neptun, Uranus gezegenının yo rungesınde görulen ufak sapmaların tamamının dığer gezegenlerden gelen etkıyle yeterınce açıklanmaması uzerıne Plutoda aynı şekılde Neptun'un sapma larıyla ek etkıyı yapıcı sebepler olarak once kâğıt uzerınde keşfedılmıştır Ote yandan gene aynı kuvvet çok yakın ıkı yıldıza bırbırı çevresinde dolanım yaptırmaktadır Bunlara "Yıldız İkılisi" veya "Çift Yıldızlar" denılmektedır Sorunun son kısmına gelince, her ne kadar kutle çekımı kuvvetı ıle elektronlarla çekirdek arasındakı etkıleşmeyı sağlayan elektrık" kuvvetı şeklen bır bırıne benzerse de atomık boyutlarda dızgınlerı ele alan yenı doğa yasaları elektronların bellı yorungelerını" değıl, çekirdek çevresındekı 'bellı bölgelerde' bulunma olasılıklarını tanımlar Bu yenı yasalar ve bunlarla hesap yapma yontemlerı, "Kuvantum Mekanığı ' adı al tında tanımlanırlar Şanlıurfa'dan Yusuf Artınbaş'ın sorusu şöyle Hayvanlar da Insanlar glbl uyurken düş görürler ml? Bu soruyu, Istanbul Unıversıtesı Veterıner Fakultesı Fızyolojı Bılım Dalı'ndan Yardımcı Doç Dr Ülker Çötelloglu şöyle yanıtladı Hayvanlar da ınsanlar gıbı uykularında duş görurler Bunu, hayvanların hareketlerınden ve elektromıyogramlarından ızlemek mumkun Bu konu 1945'lerden berı ıncelenmekte Uykuda duş görulen faz olan rem fazının kedı ve kopeklerde de bulunduğuna aıt bulgular var Bu konuda lıteratur verılebılır Desenkronıze EEG dalgasına da rastlanmış Hatta kedılerde "uyanma eşığımn" ınsanlardan daha yuksek oldugu da söylenebılır Kuyruk ve bıyık seğırmelerınden bu anlaşılıyor n Hayvanlar düş görür mü? Bllimin Niteliâi Üzerine Denemeler: Evrlm ve Quantum Kuramları Tuncer Bulutay Mulkiyeliler Bırllğı Vakfı Yayınları, Ankara 1986 161 s Bilim dünyasını temeiden sarsan kuramlardan Darvvın'in evrim kuramı Ile Planck'tan Bohr'a kadar bırçok fızıkçinın çalışmalarıyla gelıştırılen quantum kuramına ılışkın yeterlı ozgun çalışma bulunmadığı bır gerçek Okurların, evrim kuramını oğrenıp, bu kurama ılışkın önemli yorum ve tartışmaları bır ölçude de olsun ızleyebıleceklen bırkaç çevırı yapıtın son yıllarda yayımlanmış olması (bunların çoğu bu köşede ele alınmıştır) olumlu bır gelişme Ancak, quantum kuramına ılışkın temel bilgılerle, bu alandakı yenı gelışmelerı okurlara aktaran hiçbır özgün yapıt bulunmadığı gıbı, bu konudakı çevırıler de çoğunlukla fızığe ılışkın bırkaç populer bilım yapıtında bu kurama ayrılan bolumlerden oluşmakta Bu eksıklığm farkında olan bır kışı ıçın, evrim ve quantum kuramlarını bırlıkte ele alan ozgun bır çalışmamn yayımlanmış olması gerçekten sevındırıcı bır gelışmedır Tuncer Bulutay, doğabılımlerınin yanı sıra sosyal bılımleri de kapsayan ve bılım felsefesıne ağırlık veren çalışmalarının bır bölumunu bu yapıtta ele aldığını belırtmekte Bu çalışma, bılımın kesın nıtelıkte olduğuna ılışkın egemen göruşe karşı, bılımin olasılıklara dayalı nıtelığını ortaya çıkarmak ve bu bağlamda doğabılimlerıyle sosyal bılımler arasındakı yakınlığı vurgulamayı amaçlamakta Dolayısıyla yapıt, doörudan evrim ve quantum kuramlarını doğrudan okura aktarmaktan çok, yazarın bılımlerını doğasıyla bılımsel yöntemlerle ılışkın goruşlerını açıkladığı bır deneme nıtelıgını taşımakta Bına karşın, okurun evrim kuramı konusunda yeterlı bilgıler edıneceğın belırtelım Ne var kı, quantum kuramı yapıtta oldukça kısıtlı bir bıçimde ele alınmış durumda. TUnç para hakkında Okuyucumuz Selım Ateş'ın sorusu şoyle Fotokopısını gonderdiğim tunç para hakkında bilgi verir mlsiniz? Bu soruyu Istanbul Arkeolojı Muzelerı uzmanlarından Ayşe Muller şoyle ya nıtlıyor Soz konusu tunç sıkke Ermenı yapı mıdır Benzerlerınden pıyasada bolca bulunmaktadır Ama sahte olanları da vardır Yakın donemlere aıt bu sıkke hakkında daha ayrıntılı ve kesın bılgıler verebılmek ıçın aslını gormemız gerek Bulutay'ın bllimin gözleme dayalı ve olasılıkçı nıtelıklerının vurgulandığı bu yapıtında okura, evrim ve quantum kuramları dışında kalıtımbılımden norofızyolojıye kadar çok genış bır alandakı kiml gelışmelere ilışkın bılgıler de sunulmakta Ancak, yazarın her bölumde ele aldığı konuları kımı zaman bu bolumlerden de uzun yer kaplayan notlarla açıklama yöntemının, çoğu okurun yapıtı izlemesinı zorlaştıracağı kanısındayız Ayrıca, bu çalışmayı okuyanlar arasında bılım tarıhı ve felsefesı ıle daha yakından ılgilenenlerın Bulutay'ın kımı savlarından tedırgınlık duyacakları da behrtılmeli Oldukça kesın savların ilerı surulüp, kımı aşırı genellemelerın yapıldığı yapıtta, ılerı surulen göruşlerı destekleyecek bilgılere yeterınce yer verılmemış olması okurda olumsuz bır etkı yapabıldığı gıbı, bır noktadan sonra yazarın savları gerektiği gibı değerlendırmeme eğılımıne de yol açabılmekte Örneğın, Eınsteın'ın görelılık kuramının bılım telsefesı açısından evrim ve quantum kuramları kadar önemli olmadığı göruşunun en azından tartışılması gerekırdı Ayrıca, Hesınberg'ın 'belirsızlık ılkesı' gibi örneklerden kalkarak doğabılımlerı ıle sosyal bılimler arasındak! farkın azaldığı göruşune, en azından Bulutay'ın bu doğrultuda verıldığı örneklere dayanarak katılmak olanaklı değıl D Ekoloji ve Toplum Eğrilerin tepe noktaları Ankara'dan Bulent Aydın'ın sorusu şoyle Yerden değlşlk açılarda, ama hep aynı hızla havaya doğru atılan bır madde, her atışta değişlk eğri yorungeler boyunca hareket eder Bu eğrilerin tepe noktalarının taşın atıldığı yere uzaklığı hep aynıdır. Işte, eğrilerin tepe noktalarının daıresel bir yorunge uzerinde olmasının nedenı nedlr? Soruyu Boğazıçı Unıversıtesı Fızık Bolumu nden Doç Dr Ömur Akyüz ya nıtlıyor Soruyu soran Sayın Bulent Aydın yanılıyor Atılan cısmın en yuksek nokta sının, atılma noktasından uzaklığı, atış açısına da bağlıdır Eğer boyle olmasay dı, yatay olarak atılan bır cısmın de bır en yuksek noktası olurdu Oysa boyle atılan cısım hıç yukselmeden devamlı duşerek ılerler LJ EkoloJI ve Toplum, Gökyuzu dergısinın çevrebılım ekı bıçımmde uç ayda bır yayımlanacak yenı bır dergı Çevrebilımı ve toplumsal yaşamı bır bütunlük ıçınde değerlendıren dergı, ekolojık sorunların tartışıldığı bır platform oluşturmayı amaçlamakta Dergınin ılk sayısında, 'Ekolojık Bılınç', 'Nukleer Santraller ıle Nukleer Bomba Arasında Fark Var mı?', 'Insan ve Çevresı', 'Meksıka'da Yeşıl Harekef, 'Kent ve Kadın', 'Greenpeace Manıfestosu' gıbı konulara yer verılmekte LJ 0 3 0 4 0 0 1 2 3 4 2 1 1 0 1 2 2 1 3 4 5 6 0 0 7 7 0 5 6 Geçen haftanın çözümleri "Sağlık Açısından Insan Vücudu " kitabını kazanan okuyucularımız. latanbul: Suna Yılmazata, Tulay Karakaya, Mıne özdamar, Ismaıl Şengül, Atılla Heriş Ankara Mehmet Şafak, Umut Akyol, Ömer Faruk Köstel Izmlr: Ercan önder, E|der Lutfü Bllal, Hasan Talay, Avnl Güven Konya: Çağatay Aynalı Akhlaar Baskın Arabacıoğlu Maraln: Saadettın Maraloğlu Abdülhamıt Bellı Kusadaaı: Cavıdan Kılıç Karacasu Başak Şımşek Aydın: Mehmet Koç Düzce: Zafer Delibaşı Manlsa: Habibe önal Kaşan. Suleyman Engın Yöruk Davrak. Fatma Akkaya Malatya: Nurı Tural Eaklşahlr. Ayhan Kopan tâ&tir o 3 4 0 4 3 1 2 1 2 o o 8 0 9 0 5 2 1 0 5 6 1 0 5 6 0 7 8 6 2 1 0 0 0 1 0 0 Kazananlar Kutulu Bulmaca Altı hanelı kutunun çözumü yoktur Do£an Pakçağlıyan, Şanlıurfa Ayşagül öktan, Istanbul, Yılmaz Kolay, Erzurum, Özlem Kalatar, Istanbul All Sazgln.Ankara