Catalog

25 ARALIK 2025 PERŞEMBE 6 İNCELEME Kürt sorunu ve Çin’in başarısının sırrı: Yüz binlerce genç mühendis Atatürk’ün görüşü nımsıyorum, 6-7 yıl önce Amerikan üniversitelerini bitiren fen Aalanlarında mühendislerin sayısı muhtemelen 400 bin kadar olduğuna “Şimdi Türkiye Büyük Millet Meclisi, hem Kürtlerin ve hem de Türklerin yetki sahibi ilişkin bir istatistiğe hayret etmiştim. vekillerinden meydana gelmiştir ve bu iki unsur bütün çıkarlarını ve geleceklerini Hayretimi çeken bu mühendislerin yarısından çoğunun Çinli olmasıydı. O birleştirmiştir. Yani onlar bilirler ki bu, ortak bir şeydir. Ayrı bir sınır çizmeye kalkışmak haberi bulamadım, yanlışlıklar olabilir. doğru olamaz.” Atatürk, Kürt sorununu, çok açık olarak bu sözlerle yanıtlamış oluyordu. Doğru olan Çinlilerin fazla olduğu ve Amerikalıların fen/mühendisliğe ilgilerinin çok azaldığı ve ABD’yi zor zamanların eclis’te kurulan “Milli Da- beklediğine ilişkin Amerikan bilim yanışma, Kardeşlik ve De- akademilerinin yorumuydu. Mmokrasi Komisyonu”na si- Bugünkü Çin’i bir bilim ve teknoloji yasi partiler raporlarını verdiler. devi yaratanlar mühendislere yapılan Raporlar birbirleriyle çelişkili gö- müthiş yatırımlardır. Şimdi şu istatistiklere rüşler içeriyor. DEM Parti’nin ra- bakın: (Kaynak: NSF / Survey of Earned poru adeta tarihi altüst edercesi- Doctorates (SED) (ncses.nsf.gov): ne yazılmış. DEM sözcüleri, 1921 Son 10 yılda geçici vize ile Amerikan Anayasası’nda özerklik olduğunu üniversitelerinden fen alanında doktora her fırsatta ileri sürüyorlar. alan Çinlilerin sayısı. NSF SED’in “Top Bu yazımızda 1921 Anayasası’nın 10 countries ... 2013-23” tablosundan temel nitelikleri, Atatürk’ün “Kürt alındı). “Top 10 ülkeden gelen geçici vize sorunu” ve “özerklik” ile ilgili görüş- sahiplerinin ABD araştırma doktoraları”nı leri üzerinde duracağız. yıllık olarak veriyor. Bu Çinlilere ait sayılar. 23 Nisan 1920’de Ankara’da ku- 2013 - 4.796 rulan Meclis, Kuvayı Milliye’yi güç- 2014 - 4.982 lendirmek ve bağımsızlık savaşı- 2015 - 5.374 Atatürk, İzmit’te nı yürütmek amacıyla toplanmıştı. 2016 - 5.527 düzenlediği basın TBMM, yalnızca yasama yetkisini 2017 - 5.552 toplantısına katılan kullanan basit bir parlamento de- 2018 - 6.188 dokuz gazeteciye 2019 - 6.316 ğildir. Kuvvetler birliği ilkesine da- devrimlerinin ipuçlarını 2020 - 6.335 yalıdır ve bütün yetkiler Meclis’te açıkladı. 2021 - 6.198 toplanmıştır. (Soysal, s.27.) Meclis, 2022 - 6.661 “milli egemenlik” ve “Meclis’in üs- dürü olduğu (md.16-17); nahiye başından beri, Kuva- 2023 - 6.652 tünlüğü ilkesi”ni kabul etmiştir. şûrasının, nahiye halkı tarafından yı Milliye’yi tutanlar-tut- Toplam: 64 bin 581 TBMM’nin açılışından 9 ay sonra, seçileceği (md.18) belirtilmiştir. mayanlar olarak ikiye ay- Bu sayı son 10 yıla ait. Çinlilerin ABD’de 20 Ocak 1921’de “Teşkilatı Esasiye Bu madde, o tarihte TBMM ile rılmıştı. 1 Kasım 1922’de kitlesel halde doktora yapmalarının tarihi Kanunu” adını taşıyan bir anaya- çok yakın ilişkiler içinde olunan padişahlığın kaldırılışın- çok daha eskiye gidiyor. sa kabul edildi. Osmanlı Devleti’nin Sovyet Rusya’dan esinlenerek Ka- dan sonra, halifeliğin de 2013-2023 döneminde Çinli (veya 1876 yılında kabul edilen, “Kanuni nuni Esasi’ye alınmıştır. Prof. Dr. kaldırılacağını anlayan HK dahil Çin/Hong Kong) öğrencilerin Esasi” adını taşıyan anayasası yü- Halide Edib Hanım ve arkasında gazeteci Mecdi Bey, ABD’de S&E doktorası sayısı yaklaşık Bülent Tanör bunların yerel de- karşıcılar tam anlamıy- rürlükteydi ve 1924 yılına kadar yü- sağda Bolu milletvekili ve Mustafa Kemal Paşa’nın yüzde 35-50 artış göstermiş görünüyor mokrasi kurumları olduğunu ancak la Ankara’ya muhalefet et- rürlüğü sürdü. yaveri Cevat Abbas Bey. Eskişehir, 17 Ocak 1923 (4.443 - 5.981). bu özerkliğin idari alanla sınırlı ol- meye başladılar. 23 Nisan 1920’de toplanan Mec- Bu, Çin’in ABD’ye gönderdiği yüksek duğu, “halkın mukadderatı”nı ilgi- Bu süreçte Atatürk, İs- lis, olağanüstü yetkilere sahip bir 2. 1921 “Teşkilatı Esasiye Kanunu”, lisans/doktora öğrencilerinin sayısının lendiren bir siyasal yönü olmadığını tanbul basını ile geniş bir toplantı Meclis’ti. 1921 Anayasası ise bir kabul edildiğinde Osmanlı’nın -özellikle S&E alanlarında- zaman içinde belirtmektedir. (Tanör, s.257) yapmaya karar verdi. anayasadan ziyade olağanüstü ge- 1876 tarihli “Kanuni Esasi”si de önemli şekilde arttığını gösteriyor; Ayrıca “nahiye şûraları” madde- 16 Ocak gecesi, tarihe “İzmit Basın lişmelerin yaşandığı bir dönemin yürürlükteydi ve 1924 yılına ka- dolayısıyla ABD’de yükseköğrenim/ sinin hiçbir zaman uygulama ala- Toplantısı” olarak geçen toplantı gereksinimlerine yanıt vermek için dar yürürlükte kaldı. araştırma için Çin’den gelen bilim nı bulmadığını belirtmiştir. (Tanör, yapıldı. Bu toplantıya Halide Edip hazırlanmıştı. Gerçek bir anayasa insanlarının sayısı artma eğiliminde. 3. 1921 tarihli TEK’in 3. maddesin- s.261) Adıvar, Adnan Adıvar, Vakit Ga- sistematiğinden yoksundu. Ayrıca, 2011-2013 arasına gidersek: de ilk kez “Türkiye Devleti” deyi- Ek olarak 1924 Anayasası’nda zetesi Başyazarı Ahmet Emin Yal- “kişi hak ve özgürlükleri” ile “yargı- 2011-2023- doğrudan SED tablo mi kullanılmıştır. Böylece TEK’in bu hükümlere yer verilmemiştir. man, Tevhidi Efkâr Gazetesi Baş- lanma” gibi temel anayasa konuları (kesin yıllık Science&Engineering) 3. maddesi etnik kökenleri, dili Anayasal metinde nahiyeler için yazarı Velid Ebüzziya ve gazeteci- sayıları): düzenlenmemişti. ve kültürü ne olursa olsun Misa- özerklik tanınmış olmakla birlikte ler Suphi Nuri İleri, Yakup Kadri 2011 - 3.652 (S&E). kı Milli sınırları içinde olan herke- bu özerklik idari alanla sınırlıdır ve Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay, 2012 - 3.906 (S&E). Temel nitelikler si kucaklamıştır. “halkın mukadderatını” ilgilendiren İsmail Müştak ve Kılıçzade Hakkı 2013 - 4.443 (S&E). Osmanlı Devleti, İstanbul’da ya- bir yönü yoktur. Bey katıldılar. 4. TEK’in en önemli niteliği “halk 2014 - 4.653 (S&E) şıyor. Kanuni Esasi yürürlükte- Saat 21.30’da başlayan toplantı, 2015 - 4.971 (S&E) egemenliği”ne dayanmasıdır. dir. 1921 tarihli Teşkilatı Esasiye Feodal devlet reddediliyor bütün gece sürdü ve sabaha kar- 2016 - 5.141 (S&E) 5. TEK’in 10-21. maddeleri yerel Kanunu’nun 3. maddesi “Türkiye “İdare” başlığını taşıyan tek şı bitti. Mustafa Kemal, gazetecile- 2017 - 5.147 (S&E). Devleti, Büyük Millet Meclisi tara- yönetimleri düzenlemiştir. Nahi- 2018 - 5.692 (S&E). maddelik bölümde, Türkiye’nin re her türlü soruyu sorabilecekleri- fından idare olunur” diyor. Bu mad- ye şuraları kabul edilmekle bir- 2019 - 5.755 (S&E). coğrafi durumu ve ekonomik iliş- ni belirtti. likte hiçbir zaman uygulanma- de, konuyu temel olarak açıklama- 2020 - 5.730 (S&E). kileri açısından vilayetlere, vilayet- ya yeterlidir. mıştır. 2021 - 5.605 (S&E). lerin kazalara (ilçe) bölündüğü, ka- Kürt sorunu ve özerklik Osmanlı İmparatorluğu yaşarken 6. 1921 Anayasası (TEK) “çokuluslu 2022 - 6.029 (S&E). zaların da nahiyelerden (bucak) Ahmet Emin Bey (Yalman) şu Ankara’da yeni bir devletten, “Tür- feodal imparatorluk ve toprakları” 2023 - 5.981 (S&E). oluştuğu belirtilmiştir. (md. 10) Bu- soruyu sordu: Kürt sorununa de- kiye Devleti”nden söz edilmekte- anlayışından “ulus devlet”, “ulu- Toplam: 63 bin 418 rada ülkenin adı olarak “Memaliki ğinmiştiniz. Kürtlük sorunu nedir? dir. Bu bir ihtilal anayasasıdır. Aynı Bu seriyi geriye doğru sürdürürseniz, sal yurt” ve “anavatan” anlayışı- Osmaniye” (KE, md. 22) terimi ye- Bir iç sorun olarak değinirseniz topraklarda bir başka devletin ku- yüz binlerce mühendise ulaşırsınız. na geçmiştir. Bu süreç ulus dev- rine, ulusal yurt ve anavatan an- çok iyi olur. rulduğunu ilan etmektedir. Zaten Bu salt ABD üniversitelerinden alınan letinin de doğumunu haber ver- lamına gelen “Türkiye” sözcüğü- Atatürk’ün yanıtı şöyledir: Osmanlı Devleti de bağımsızlık sa- doktora sayıları. Bunun Avrupa’sı var. mektedir. nün kullanılmış olması son dere- “Kürt sorunu; bizim, yani Türkle- vaşının zafere ulaşmasından sonra, Tabii ki Çin’i de var! ce anlamlıdır. Teşkilatı Esasiye za- 7. Henüz cumhuriyet ilan edilme- rin yararına kesinlikle söz konusu 29 Ekim 1923’te son bulmuştur. den, Ocak 1923’te yapılan İz- ten yeni bir devlet kurulduğunu olamaz. Çünkü biliyorsunuz, bizim 1921 Anayasası 24 maddeden Çin’de doktora üretimi/ ilan etmiş ve bunun adını “Türkiye mit Basın Toplantısı’nda Ata- ulusal sınırımız içinde var olan Kürt ibarettir ve olağanüstü yetkilere sa- doktora öğrencisi sayısı Devleti” koymuştu. Şimdi de ülke- türk Kürtlerin Türklerle binler- unsurlar öyle yerleşmiştir ki pek sı- hip olan Meclis’in Milli Mücadele’yi Çin’deki doktora eğitimi de nin topraklarını Misakı Milli’ye öz- ce yıl birbirleriyle kaynaştığını, nırlı yerlerde yoğunluğa sahiptir. yönetmesi için maddeler içermek- hızla genişledi: 2023’te “yeni gü ulusallık anlayışına uygun ola- Kürtlerin Anadolu’da hemen hiç- Ancak çoğunluklarını yitire yitire tedir. doktora mezunları” ile ilgili resmi rak belirlemekte ve “Türkiye” ola- bir yerde çoğunlukta olmadıkla- ve Türk unsurlarının içine gire gi- rakamlar ~75.200 (People.cn / Çin Eğitim rak adlandırmaktadır. rını, “başlı başına bir Kürtçülük” re öyle bir sınır oluşmuştur ki Kürt- Türkiye Devleti Bakanlığı açıklamaları) ve kayıtlı doktora Devlet ve ülke adlarındaki anlam- düşünmek yerine, yerel yönetim- lük namına bir sınır çizmek ister- Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 3. öğrencisi sayısı yaklaşık 612.500 (Times sal ve terimsel değişme, yeni dev- lerde ilçe belediyeleri ve il genel sek Türklüğü ve Türkiye’yi yok et- maddesinde devlet tanımlanırken Higher Education raporu; 2023). Ayrıca let ve ülke kavrayışına da işaret et- meclisinde yetki sahibi olacakla- mek gerekir. “Türk Devleti” yerine “Türkiye Dev- Çin’in yıllık doktora mezun sayısının mektedir. Burada önemli olan, “ço- rını belirtmiştir. Varsayalım Erzurum’a kadar gi- leti” denilmesi önemlidir. on binler düzeyinde olduğu ve son kuluslu feodal imparatorluk ve top- den, Erzincan’a, Sivas’a kadar gi- Atatürk, yerel yönetimlerde (be- Kuvayı Milliyeciler, aslında “mil- yıllarda 50–80 bin aralığında arttığı çeşitli rakları” anlayışından “ulusal dev- den, Harput’a kadar giden bir sınır lediye ve il genel meclisi) Kürtlerin liyetçi” idiler. Erzurum ve Sivas kaynaklarda yer alıyor. People’s Daily+1 let”, “ulusal yurt” ya da “anavatan” aramak gereklidir. Ve hatta, Konya yoğun olduğu yerlerde yönetimi ele Çin’in yüksek teknoloji ve bilim kongrelerinin belgeleri “İslam un- anlayışına geçiş, konunun temel çöllerindeki Kürt aşiretlerini de göz- alacaklarını; TBMM’nin hem Kürt- başarılarının arkasında nedenlerle surları”, “İslam ekseriyeti”, “öz kar- özüdür. Bu süreç, ulus devletin de den uzak tutmamak gerekir. ilişkili olarak bu sayılar bir fikir veriyor. lerin hem de Türklerin yetki sahi- deşlik” gibi kavramları vurgulamış- doğumunu haber vermektedir. Dolayısıyla başlı başına bir Kürt- (Bundan önce Çin üzerine iki yazımla tır. Ancak yönetim ilkelerini göste- bi vekillerinden meydana geldiğini, Prof. Tanör’ün belirttiği gibi, bu lük düşünmektense, bizim Teşkilatı birlikte okuyunuz lütfen) ren Teşkilatı Esasiye’nin 3. mad- böylece halkların geleceklerinin bir- değişim “yeni bir devlet ve ülke Daha yazacak birkaç yazı daha var. Esasiye Kanunu (Anayasası) gere- leştirildiğini belirtmiştir. “Ayrı bir sı- desi etnik kökenleri, dili ve kültü- kavrayışına işaret etmektedir”. Belki ara veririm. ğince zaten bir tür yerel özerklikler rü ne olursa olsun Misakı Milli sı- nır çizmeye kalkışmak doğru olmaz” 1 Erzurum ve Sivas kongrele- oluşacaktır. O halde hangi livanın nırları içinde yaşayanları kucakla- demiştir. ri uluslaşmanın temel basamak- halkı Kürt ise onlar kendi kendilerini mış ve “Türkiye Devleti” deyimini larıdır. 1918 Mondros Ateşkes Yılın son ayında seçim anketi: özerk olarak yöneteceklerdir. kullanmıştır. Dipnot: Antlaşması’ndan sonra Kars’ta, Bundan başka Türkiye’nin hal- (1) Liva: İdari bölümde il ve ilçe ara- Ege’de fark 17 puanı aştı Kafkaslar’da, Trakya’da, Batı kı söz konusu olurken onları da be- Egemenlik halkındır sındaki bölüm, sancak. Anadolu’da şûra hükümetleri kurul- raber ifade etmek gerektir... Şimdi Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun en PİAR Araştırma, 7 bölgede gerçekleştirdiği ması yönünde hareketler görülür. (2) Atatürk’ün İzmit Basın Toplantı- Türkiye Büyük Millet Meclisi, hem önemli unsuru “halkın egemenliği” siyasi parti oy tercihi anketinin 4 bölgesini Prof. Tanör bu sürece “Kongre İkti- sı, 2. Baskı, Cumhuriyet Kitapla- Kürtlerin ve hem de Türklerin yetki konusudur ve “egemenlik hakkının kamuoyu ile paylaştı. Ege Bölgesi’nde iki parti darları” adını vermiştir. rı, 2023, s.47. sahibi vekillerinden meydana gel- kayıtsız şartsız millete ait olduğu” arasındaki fark yüzde 17.7 olarak kaydedildi. Ancak Atatürk’ün önderliğinde miştir ve bu iki unsur bütün çıkar- Kaynaklar: ilan edilmiştir. Aslında, bu madde kurtuluş için başarı şansı ve ola- MARMARA BÖLGESİ: CHP: Yüzde 41,8, AKP: larını ve geleceklerini birleştirmiş- l Bülent Tanör, Kurtuluş-Kuru- padişahlık ve Osmanlı saltanatının nağı olan tek modelin, siyasal mo- Yüzde 32,5, MHP: Yüzde 6,6, DEM Parti: Yüzde tir. Yani onlar bilirler ki bu, ortak bir luş, Cumhuriyet Kitapları, 2020, reddedildiğini gösteren bir belge- del olan TBMM modelinde oldu- 5, Zafer Partisi: Yüzde 4,3, İYİ Parti: Yüzde 4, şeydir. Ayrı bir sınır çizmeye kalkış- 8. baskı. dir. 1921 Anayasası’nın kurduğu ğu anlaşıldı ve kabul edildi. 1921 2 Yeniden Refah Partisi: Yüzde 2,6, Diğer: Yüzde mak doğru olamaz.” l Bülent Tanör, Osmanlı-Türk model, anayasa hukukunda “mec- Anayasası’na amacının dışında gö- 3,2. EGE BÖLGESİ: CHP: Yüzde 45, AKP: Yüzde Atatürk, Kürt sorununu, çok açık Anayasal Gelişmeleri, YKY, lis hükümeti sistemi” olarak tanım- revler yüklemek Milli Mücadele ta- 27,3, MHP: Yüzde 7,6, İYİ Parti: Yüzde 6,2, olarak bu sözlerle yanıtlamış oluyordu. 2024. lanır. rihini altüst etmektir. DEM Parti: Yüzde 4,6, Zafer Partisi: Yüzde 4,4, l Erdoğan Teziç, Anayasa Hu- Teşkilatı Esasiye, “vilayet ve na- Sonuç Yeniden Refah Partisi: Yüzde 1,6, Diğer: Yüzde kuku, Beta Yayıncılık, 2020. hiye şûraları”nı öngörmektedir. Atatürk ve Kürtlere 3,3. KARADENİZ BÖLGESİ: AKP: Yüzde 39,7, Kanunun 10-21. maddeleri “ida- Yazımızın özeti şudur: l Ergun Özbudun, 1921 Anaya- özerklik 1. TBMM, 23 Nisan 1920’de açıldık- sası, Atatürk Araştırma Merke- CHP: Yüzde 31,7, MHP: Yüzde 14,2, İYİ Parti: re”, “vilayet”, “kaza” ve “nahiye”ler 9 Eylül 1922 Milli Mücadele’nin tan 9 ay sonra, TBMM tarafından zi, 2004. Yüzde 4,1, Zafer Partisi: Yüzde 3,4, Yeniden başlıklarını taşımaktadır. Bunların içinde en önemli “nahiye” birincidir zafere ulaştığı tarihtir. Bu tarihten kabul edilen 1921 tarihli “Teşkila- l Kemal Gözler, Anayasa Huku- Refah Partisi: Yüzde 2,3, DEM Parti: Yüzde 1, ve 5. maddede (md.16-21) düzen- 52 gün sonra 1 Kasım 1922’de pa- tı Esasiye Kanunu” (TEK) bir ana- kuna Giriş, Ekin Yayınevi, 2020. Diğer: Yüzde 3,6. GÜNEYDOĞU ANADOLU lenmiştir. dişahlık tarihin derinliklerine gön- yasadan ziyade Milli Mücadele’yi l Atatürk’ün İzmit Basın Toplan- BÖLGESİ: AKP: Yüzde 35,4, DEM Parti: Yüzde Nahiyenin “özerk” olduğu bir derildi. yürüten Meclis’in çalışmalarını tısı 2. Baskı, Cumhuriyet Kitap- 26,8, CHP: Yüzde 21,8, MHP: Yüzde 5,8, Zafer şûrası, bir idare heyeti ve bir mü- İstanbul basını Milli Mücadele’nin düzenleyen bir yasadır. ları, 2023. Partisi: Yüzde 2,4, Yeniden Refah Partisi: Yüzde 2,1, İYİ Parti: Yüzde 2, Diğer: Yüzde 3,6