Catalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 25 EYLÜL 2021 CUMARTESİ 2 olaylar ve görüşler Yeni dönemde etik Cumhuriyet bilgesi anla Yış özlemi maline alışmaya başlaması da- PROF. DR. ÇAĞATAY ÜSTÜN ha akılcı bir yaklaşım olacaktır EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ hiç şüphesiz. TIP TARİHİ VE ETİK ANA BİLİM Aydınlığa çıkış yolunda önem- Doğan Kuban’a mersiye li bir adım olan “doğru bilgiye” DALI BAŞKANI erişimin kısıtlanmaya başladığı- 021 yılı Covid-19 pandemisi- nı fark ettiğimizde zihnimizdeki OSMAN SELİM KOCAHANOĞLU Atatürk ve İslam dünyasının ilk defa gördüğü Cumhuriyet 2nin gölgesinde geçmeye de- soru “Doğru bilgiye nasıl erişe- ARAŞTIRMACI-YAZAR devrimleri için aynı zamanda bir düşünce doğrultusu olan Doğan vam ediyor. “Artık herkes bu- ceğim” şeklinde belirginleşiyor. naldı ve yasakların kalkmasıy- Bu yüzden gerçeğin ve doğru- Kuban’ın bu analizleri, hurma kültürünü çevreleyen bit, pire, 926 yılında babasının görevli olduğu la birlikte kendisini dışarıya at- nun gölgelenmeye başlama- sivrisinek, tahtakurusu haşeratına Konfüçyüs aforizmaları gibi Paris’te doğan Doğan Kuban, Cumhuri- tı” derken son bir buçuk yıl- sı bu konuda duyarlı olanların şifa niyetineydi. Ortaçağ ikliminin balkabağı cinsi zerzevat 1yetle yaşıt sayılır. İTÜ mimarlık mezu- da çıkarılması gereken dersle- umutlarını zayıflatıyor. nu (1949) olup buradaki akademik kariyeri piyasası bu analizlerden elbette ders çıkaramazdı, yüzündeki rin bir faydasının olmadığı göz- ve eserleriyle ülke sınırlarını aşan üne sa- Yanlış bir algı lemlendi. Henüz pandemi tehli- insancıl tebessümden de ferahlık duyamıyordu. hip bir bilim insanıdır. Cumhuriyetin ilk mi- kesi geçmemesine rağmen dav- Yaşanan birçok olumsuz olay- marlarından Emin Onat da dayısıdır. ranışlara, tutumlara yansıyan da sanki etik ve ahlakın gün- Akademik kariyeri sosyal bilimler değil özensizliğin ve rahatlığın teme- demden düştüğü gibi bir izleni- mimarlık olduğu halde, Osmanlı-Türk mo- linde sadece kişisel hak ve öz- min doğması yanlış bir algıdan dernleşmesi ve toplumsal geriliğimizin kök gürlükler doğrultusunda hare- ibarettir. Belli ilke ve değerle- paradigmaları üzerine yoğunlaşmış, bu alan- ket edenlerin ilkeli olma tavsi- rin fazla konuşulmaması ve de- yelerine karşı bir duruş sergile- ğerlendirilmemesi etik ve ahla- da çok sayıda analiz ve yorumlar üretmişti. melerinin yattığı anlaşılıyor. kı, onun bakış açısını yok say- Bizler için analizleri Niyazi Berkes ve Hilmi maz. Belki daha az nitelendiri- Ziya Ülken gibi düşünce doğrultusu olacak Birlikte var olmak lir ve dile getirilir olmuş olabilir. nitelikteydi. Halil İnalcık nasıl tarihimizin 21. yüzyılın değer kayıplarıyla Ancak etik ve ahlakın varlığının bilgi deposu idiyse o da Türk-İslam modern- birlikte narsisizm ve egoizm ta- ortadan kalkması ihtimali zayıf- leşmesi üzerine yoğunlaşmıştı. vırlarının yükselmeye başladığını, tır. Zaten böyle bir şeyin olma Ailesi Erzurum kökenli ve anne tarafından sanal bir dönem olarak tanımla- olasılığı sadece bu iki alanı gün- Erzurum Kongresi’nin mimarı sayılan med- yabileceğimiz postmodernizm ka- demden kaldırmaz. Aynı zaman- reseli Raif Hoca ile akraba oluyordu. Ama bi- lıntılarının aşırı talep ve arzular- da hukukun varlığını da tehlike- linci ters yönde gelişmişti. Hem kendi kimlik la büyüyerek toplumların ve or- ye sokabilir. Böylesi bir zincirle- ve kişiliği hem erken Cumhuriyet için önem- tak birliğin dengesini bozduğunu me sürecin varlığını dahi düşün- li bir veri olan bu noktayı kendisinden din- söyleyebiliriz. Yeni dönemin ya- memek gerekir. lemek istediğim halde görüşmek kısmet ol- şantısında etik ve ahlaki anlayış- Bir düzen sağlamak emek ve mamıştı. Milli Mücadele özelinde bu önem- la hareket etmek duygusu sanki zaman ister. O düzeni bozmak li ayrıntıyı nedense işlememişti... “birey vicdanından sökülüp alın- ise daha kolaydır. Oluşan düzen- mış” gibidir. Gerçek yaşam ke- sizliği düzeltmek ise zordur. So- Laik Cumhuriyet sitinde tutarsız ve bilinçsiz yak- nuçta kronikleşen bir düzensizlik doğan kuban Cumhuriyet’in Bilim-Teknik ekinde her laşımların birer suç unsuru hali- var olan bütün düzenlerin ve sis- hafta bize ziyafet çekiyor, 90’lı yaşlara gel- ne dönüşmesi, bunları rol model temlerin de bozulmasına yol açar. diği halde duru zekâsıyla düşünce üretme- kabul eden kitlelerin itaatsizliğe Bireysel motivasyonu düşürecek (Enver Aysever’le söyleşi, Cumhuriyet, 11 Resimsiz, heykelsiz ye devam ediyordu. Türk devriminin yara- yönelmeye başlaması etik (yeni böylesi süreçler arzu edilen ve öz- Ocak 2009) İslam uygarlığı tıcısı olan Atatürk’ü bir söyleşisinde şöyle terim önerimle edus) ve ahlakın lenen dünya hayalinin gecikme- Doğan Kuban, Cumhuriyet devrimleri- tanımlıyordu: Hoca, Osmanlı-Türk modernleşme tarihine önemli iki kavram olduğuna atıf sine sebep olur. Gecikme olması nin evrensel niteliğini kendi penceresin- toplumun kendi iç dinamikleri açısından ba- yapmaktadır. “İslam dünyasındaki devrimlerden mev- ise gerçekleşmenin durması de- den, bir aydınlanma filozofu gibi kavra- Her şey bir anda ve bir pan- cut tek devrim bizim Cumhuriyettir. Sağ- kıyordu. Medrese öğretisini de hep başa ko- mek değildir. Çünkü her bozul- mış görünüyordu. Bilgeliği de buradan demiyle başlamadı tabii ki. Bu- yuyordu. Osmanlı’da resim yasağı başlıklı lam kültürel temelleri radikal Cumhuriye- manın bir düzelmeye dönüşme geliyordu. Ona göre “... Bir kültürün bi- na Covid-19 ve varyantları vesi- ti idare edenler tarafından kabul edilmiş- bir makalesinde İslam dünyasındaki zihin- ihtimali yüksektir. rikmesi bakkaldan mal almaya benze- le oldu diyebiliriz. İnternet üze- sel kök paradigmaları okuyordu: tir... Aydınlanma eski bir süreçtir fakat bi- mezdi... Dünya tarihine bakarsanız kötü- rindeki sosyal paylaşım ağları Çözüme odaklanmak ze yansıması ancak Cumhuriyetle olmuş- “Doğu ve Batı’da İslamın egemen olduğu nün şansı daima iyiden azdır. (...) Aslın- diye tabir edilen enstrümanlar Covid-19 pandemisi yeni bir Avrasya toprakları dışında, görsel sanatların tur. Gerçekleşmesi Mustafa Kemal gibi bi- da çağdaş yaşamla din arasında bir zor- uzun zamandan beri tekil, içine dönemin başlangıcıdır diyebili- linçli ve dâhi bir askerin varlığı ve vizyo- iki temel tekniği resim ve heykel, insan ya- luk yok. Bu zorluğu çıkarlarına sarılmış dönük, bencil bir yaşamın var- riz. Bir zaman sonra bu hasta- şamını zenginleştiren etkinlikler olarak ge- nundan kaynaklanır. Bugün bile İslam ül- din adamları ve siyasetçiler çıkarıyor. lığını zaten destekliyordu. Bi- lık ortadan kalksa bile toplum- kelerinde laik olan tek bir Cumhuriyet lişti. İslam bu alanları kendine dogmatik ve Din ya gelişen teknoloji ile anlaşacak ya reyselleşmeye uzanan bu yolda lar üzerinde oluşturduğu kor- Kuran’da olmayan bir yorumla resmi yasak- yok... Eğer Cumhuriyet yerine oturmaz- kendine yeni bir kozmos tanımı yapacak paylaşımdan ve birlikte var ol- ku, endişe ve farklı sosyal trav- sa kargaşa ve kölelikten kurtulamayız...” layarak uygarlık yarışını terk etmiştir. Bu- ya haçlı savaşları olacak”tı. manın bütünlüğünden uzaklaşıl- maların kalıcı tesirleri bir süre gün İslam uygarlığı denince resimsiz hey- ması herkesin kendi içinde ay- daha devam edecektir. O halde kelsiz bir ortaçağ görüntüsü akla geliyor. Bu- rı bir dünya kurmasına ve farklı yapılması gereken eskiye dö- na felsefenin yokluğunu da ekleyebiliriz...” sanal tarzlar oluşturmasına ze- nüş özlemini bir kenara bıraka- Doğan Kuban başka bir makalesinde, “uy- min hazırladı. Belki de Covid-19 rak yeni dönemin gereklerini garlık” sözcüğü ile kibirlenerek bizim ken- tüm bu yaşananların daha ça- geliştirmek, buna uygun bir ya- dimize mal ettiğimiz “medeniyet” sözcüğü- buk su yüzüne çıkmasına ve şam profili oluşturmaktır. Sev- nü karşılaştırıyor, kişi ve olguları anlatan bu yüzleşmeye olanak tanıdı. Öyle gi, saygı, seviye, içtenlik koru- iki sözcüğün aynı anlama gelmediğini söy- bir zaman dilimindeyiz ki yarım narak, kibir ve ikiyüzlülükten lüyordu. Yani kavramların bilgece açılımını ekmeği bölüşmek deyişinin var- uzaklaşmış, iç dengesini sağla- yapıyordu. “Osmanlı toplumu ve Cumhuri- lığından bile şüphe duyabiliriz. maya yönelik çaba gösteren bir yet dönemindeki düşünsel artıklarının han- anlayışın kapısı aralanmalı, so- Gerçeğin gi kültür düzeyinde kaldıklarını, resme kar- runların sorunları üretenlerle şı aldıkları tavırla” açıklıyordu. gölgelenmesi aşılamayacağını bilerek hareket Epistemik penceresi geniş ve kavramla- edilmelidir. Covid-19 için aşı karşıtlığının rın derinlere iniyordu: “Resim düşmanı bi- büyümesi, aşı konusunda ba- Zamanla görülecektir ki, bir zim mollalar insan resmini suç saydığında zı ülkelerin “yumuşak güç” kav- ütopyadan ortaya çıkmış ve Fatih’in Bellini tarafından yapılmış portresi ramıyla hareket etmesi temel hayalden uzaklaşarak gerçe- vardı... Resim dünyanın görsel öğretisi idi. farkları ortaya çıkarırken, dü- ğe yaklaşmış yeni sistemle- Sadece Müslümanlar değil bugün insanla- rin önündeki engeller kalkma- ne kadar oluşan bir pandemi- rın hepsi bilmedikleri şeyleri fotoğraf ve- ya başlayacaktır. Ancak bunun nin ortak endişesini taşıyanla- olması için tutarlı, bilinçli, akıl ya çizimlerden öğreniyordu. Bir filozof ve- rın bundan vazgeçmeye başla- ve vicdana dayalı, gönülden de ya bilimadamı çıkıp da bu yasağa karşı çık- dıklarını, aşıya erişimi sağlamış- destek alan anlayışların ışığını ların gerisini düşünmediklerini madı... Bu durum kültür açısından bir çökü- göstermesi gerekmektedir. Sa- görüyoruz. şü getirdi. Bugün hâlâ dünya biliminde bir dece tek başına hukukla değil, Uzun süredir dağınık ve dü- yerimiz yok!..” etik, ahlak, hukuk birlikteliğini zensiz bir yaşama geçerek bu- gözeterek birbirini tamamlayan na alışmış toplumlar, belli bir Atatürk sevdalısı unsurları zenginleştiren, taraf disiplin içinde olunması gerek- Atatürk ve İslam dünyasının ilk defa gördü- olmanın aksine yerinde karar tiğini sorgularken kaosun dön- ğü Cumhuriyet devrimleri için aynı zamanda güsünde çıkış yolunu arıyorlar. veren mekanizmalarla doğru- bir düşünce doğrultusu olan Doğan Kuban’ın İlke ve kural tanımazlığa doğru yu bulan, vicdanı ön plana alan bu analizleri, hurma kültürünü çevreleyen evrilen yeni bir yaşam özelinde bir yaklaşımın zamanı gelmiştir. bit, pire, sivrisinek, tahtakurusu haşeratına Covid-19 öncesine, eski norma- Mevcut durumu tespit eden an- Konfüçyüs aforizmaları gibi şifa niyetiney- le dönüş özleminin varlığı tuhaf layışla çözüme odaklanmış bir di. Ortaçağ ikliminin balkabağı cinsi zerze- bir talep gibi duruyor. Belki de bakış açısının dünyanın, doğa- vat piyasası bu analizlerden elbette ders çı- uzun süre gelmeyecek eski nor- nın ve tüm canlıların refahını ve karamazdı, yüzündeki insancıl tebessümden male dönüşün hayaliyle yaşa- gelişmesini destekleyeceğine de ferahlık duyamıyordu. yanların yeni dönemin yeni nor- inanıyorum. Hocanın mimarlık alanındaki eserleri bu yazının konusu dışında. Ancak şunu söyle- yelim ki 96 yaşında bile duru zekâsından bir yanardağın yakıcı alevleri fışkırıyordu. Kendine değil kendinden sonrakilere bilge- ce mesajlar veriyordu. Üzülerek belirtelim ki bizim zerzevat piyasasında tekke ve tak- ke şeyhleri kadar alıcısı yoktu. Külliye ve başyücelik makamında da makbul ve itibar sahibi biri değildi. Anlaşılan o ki, hocanın beynindeki sağ ve sol loblar ters mıknatıslanma yapmadan uyum halinde çalışırlardı. İnsanlık ve uygar- lık tarihinin geldiği şu noktada, ileriyi geri- de arayan siyasal aktörlere, hocanın bırak- tıkları belki vicdani bir sorumluluk hatırla- tır. Uygar düşünce ile aramızda uzay boşluğu kadar mesafe olduğuna, onlar yerinde saysa bile yarışı kazanmamız imkânsız olduğuna göre kıyameti bekleme dışında bir çare yok- tur. Maalesef ki cevizin kabuğu kırılmadan içindeki öze ulaşılamıyor? Ey Atatürk sevdalısı, Ey Cumhuriyet rö- nesansının efsane bilgesi aziz hocamız, mezarında rahat uyu, ruhuna selamlar yol- luyorum...