Catalog

1 ŞUBAT 2021 PAZARTESİ KIRLILIĞIN FOTOĞRAFI Kahramanmaraş’taki AfşinElbistan Yardımcısı Ali Öztunç, termik santral çevresinde çekilen kar foTermik Santralı’nın filtresiz çalışması nedeniyle oluşan hava kirli toğraflarını paylaştı. AfşinElbistan Termik Santralı’nın bacalarıliği karın adeta siyah yağmasına neden oldu. CHP Genel Başkan na filtre takılmadan faaliyetlerine devam etmesi kirlilik yaratıyor. Herkese Bilim Teknoloji dergisinin katkılarıyla hazırlandı İçsesinizle aranız nasıl? Cüzam, tedavi edilmemesi durumunda cilt, sinirler, uzuvlar ile gözlerde ilerleyici ve kalıcı hasara neden olabiliyor. Hastalığın nasıl bulaştığı hâlâ tam olarak bilinmiyor. İyi ki Türkân Saylan vardı TÜRKİYE CÜZAMI ONUN SAYESİNDE YENDİ Deri ve sinirleri tutan bir enfeksiyon hasza gelen Prof. Dr. Türkân Saylan, uzun yıllar, ülketalığı olan cüzam (lepmizde, hastalıkla mücadera), Prof. Dr. Türkân le etti, çok yönlü çalışmaSaylan’ın mücadelesi ile günümüzde yok SIBEL ları ile hastalığı yok deneBAHÇETEPE cek seviyeye getirdi” dedi. denecek kadar azaldı. İstanbul Lepra Türkiye’de kayıtlı hasta sayısı Hastanesi’nin pandemi döne544. Uzmanlar, hastalıkta er minde uzun süre Covid19 hasken tanı, doğru tedavi ve reha talarına yönelik hizmet verdiğibilitasyonun önemli olduğunu ni, bugünlerde 2020 yılında yevurguladı. ni tanı konan üç kişi, hastalığı “Hansen basili” adı verilen tekrarlayan diğer üç kişi ve rebir mikroorganizmanın yol aç habilitasyon gereksinimi olantığı, deri, çevresel sinirler, göz lara sağlık hizmeti sunduğuve testisler başta olmak üzere nu kaydeden Yüksel, şöyle deçok sayıda sistemi ve organı vam etti: etkileyebilen bulaşıcı bir has“Prof. Dr. Türkân Saylan, talık olan cüzam, hastanın sa geçmişte, hastaları sadece kat kalmasına yol açabiliyor. ilaçla tedavi etmemiş, aynı anCüzamın erken bebeklikten da düzeltici cerrahi, ortopedik çok yaşlılığa kadar her yaşta ayakkabı, sosyal rehabilitasyon ortaya çıktığı biliniyor. Dünya programları ile de desteklemişda her gün yaklaşık 600 kişi tir. Son yıllarda ortopedik ayaknin yakalandığı cüzam hasta kabı atölyesi kapanmış, haslığı, tedavi edilebildiği gibi er talar çok zor duruma düşmüşken evrelerde tedavi sakatlı tür. Ayak sakatlıkları fazla olan ğı önleyebiliyor. Hastalığın, te LEK’lerin kendi ayaklarına uydavi edilmeyen vakalarla yakın gun yapılan ortopedik ayakve sık temas sırasında burun kabılar ile sokağa çıkma şandan ve ağızdan damlacıklar yo sı olan hastalar, bu konuda yeluyla bulaştığı, belirtilerinin or ni çareler aramaktadırlar. Prof. taya çıkmasının uzun yıllar ala Dr. Türkân Saylan’ın 1976 yıbileceği tahmin ediliyor. lında kurduğu Cüzamla SaHer yıl 34 vaka vaş Derneği çalışmalarını halen sürdürmektedir. Başta Prof. Dr. 31 Ocak Dünya Cüzam Günü Türkân Saylan olmak üzere, bu nedeniyle açıklama yapan Cü konuda emek veren, kaybettizamla Savaş Derneği Başkanı ğimiz sağlıkçıları saygı ve minProf. Dr. Ayşe Yüksel, “Cüzam netle anarken, yaşayanlara tehastalığı deyince ilk aklımışekkürü borç biliriz.” DERLEYEN: RITA URGAN Herkesin kafasının içinde sürekli konuşan, akıl veren, muhasebe yapan bir içses Sürekli tekrarlayan negatif içsesi daha olumlu var. Soru şu: Bu içses sizi ne kadar etkiliyor? Bilim insanları bu iç monologların neden kimilerine yarar sağlarbir şeye nasıl dönüştürebiliriz? Psikolog Ethan ken başkalarının yaşamlarını darmadağın ettiğini, kişinin kendisiyle iletişim kurmasının doğru ya da yanlış yolları olup olmadığını ve Kross, iç monoloğunuzun zihinsel sağlığı eğer varsa içsesi biraz daha yüksek olanlara çözüm getirebilecek yöntemlerin olup olmadığını anlamaya çalışıyorlar. şekillendirdiğini söylüyor. Ve ipuçları veriyor. Michigan Üniversitesi Duygu ve Benlik Denetimi Laboratuvarı’nın kurucusu ve yöneticisi Ethan Kross bu alanda uzun yıllara dayanan çagede bıraktığına işaret ediyor. Kross da kenlışmalarını ve bulgularını bir kitapta topla dine odaklı tekrarlı olumsuz düşünmenin dı: Chatter: The Voice in Our Head and How (ruminatif düşüncenin) bizleri etkisi altına to Harness It. (Gevezelik: Kafamızın içindeki alıp en mutlu anımızı bile mahvedebileceğises. Onu nasıl daha iyi kullanırız?) ne dikkat çekerek içseslerini kısabilenlerin Kross, belli bir dozda olumsuz duyguların daha mutlu olduklarını belirtiyor. insanlara iyi geldiğini, ancak bu doz aşıldığında da oluşabilecek tersliklerin bir ölçüde Alet çantası giderilebileceğini belirtiyor. Kross kitabında içsesin kısılmasına yarKross, sıkıntıya düştüğümüzde budımcı olabilecek “alet çantası” adını verdiği nun MRI taramalarına da yansıyan duygu yöntemlere odaklanıyor. Deneyler “mesafeli sal etkileri yanında, fiziksel sonuçları da içsel konuşma” adını verdiği yöntemin duyolduğunuiç monologların insanlara yarar gusal bakış açısı edinmenin en doğrudan ve dan çok zarar verebileceğini gösteren bir yı hızlı yolu olduğunu gösteriyor. Kişinin kenğın araştırma bulunduğunu söylüyor. Örne disiyle farklı biriymiş gibi konuşması insağin; yanlış bir iç monolog hızlı yaşlanmaya nı yalnızca sakinleştirmekle kalmayıp daha bile neden olabiliyor. iyi bir izlenim bırakmasına ve sözgelimi bir Mesafeli içsel konuşma iş görüşmesinde daha başarılı olmasına da yardımcı oluyor. Ancak bu durum hiç konuşmamanın daKross’un öteki yöntemlerinin bir bölümü ha iyi olacağı anlamına da gelmiyor. Kross, zaten biliniyor: Dokunmanın gücü (kollarla “Duygularımızdan tümden kaçınmak iyi bir birini sarmalamak); doğanın gücü (bir ağaşey değil, bunun yerine araya mesafe koy ca sarılmak); dağda yürüyüş, ya da bir sanat mak daha yerinde olabilir. İnsanlar mesafe yapıtı karşısında zaman geçirmek gibi şaşkoymayı kaçınmak ya da bastırmak olarak kınlık verici etkinlikler de farklı bir bakış anlıyorlar, oysa ben bunu geri adım atıp du açısının edinilmesine yardımcı oluyor. ruma daha geniş bir açıdan bakma becerisi Günlük tutmak kimilerine yararlı olurolarak değerlendiriyorum” diyor. ken “ödünleyici denetim” adını verdiği ve Bir araştırmaya göre, insanlar kendileriy daha çok çekidüzen vermek olarak bilile dakikada 4 bin sözcüğe eşdeğer bir hızla nen dışta düzenin yaratılması da içsel dükonuşuyorlar (bir kıyaslama yapacak olur zeni etkiliyor. sak, bir liderin ulusa sesleniş konuşması Araştırmalar ritüellerin ve kişinin uğurlu yaklaşık 6 bin sözcük). Öyle olunca, içsesi olduğunu düşündüğü kimi eşyanın da (nadinlemenin yorucu olmasına şaşmamalı. zar boncuğu gibi) yararlı olabileceğini, sahte Ancak insanları felce uğratan içses, engel ilaçların (plasebo) içsesin yatıştırılmasında leyici de olabilir. 2010 tarihli bir araştırma, tıpkı fiziksel rahatsızlıklardakine benzer bir içsel deneyimlerin dışarıdakileri sürekli göl etki yarattıklarını gösteriyor. Kitabını pandeminin patlak vermesinden önce tamamlayan Kross, yayımlanışının “insanın yaşamında bir kez tanık olabileceği pandemi, siyasal belirsizlik ve yaygın grup düşüncesinin hep birlikte yaşandığı” bir döneme denk geldiğini belirtiyor. Bugüne dek en çok alıntılanan yazısında, içses için genelde “dev bir megafon” işlevi gören sosyal medyanın yansımalarını araştırıyor ve Facebook’un titizlikle gezinilmesi gereken bir alan olduğuna dikkat çekiyor. Geçici uzaklaşma Pandemi konusunda kimilerinden daha karamsar bir tablo çizen Kross, bunun uzun erimde ruhsal sağlığımızı derinden etkileyeceğine inanıyor ve bunalımla kaygı belirtilerinin şimdiden görülmeye başlandığını belirtiyor. Pandemi kaygısı çekenlere en çok “geçici uzaklaşma” yöntemini öneren Kross, bunun kişinin ileriye bakıp kendisini gelecekte görmesini gerektirdiğini söylüyor. Araştırmalar zorlu bir deneyimden geçenlere, hemen ertesi gün değil de 10 yıl sonra o konuda ne düşünecekleri sorulduğunda sorunların anında geçici bir niteliğe büründüğünü gösteriyor. Kross, bunun bir zamanda yolculuk biçimi bir tür Tardis* olduğuna inanıyor. *Tardis (Time And Relative Dimension In Space/Uzaydaki Zaman ve Göreli Boyut); İngiliz bilimkurgu dizisi Dr. Who’daki uzay ve zamanda herhangi bir yere gidebilen zaman makinesi. Why your most important relationship is with your inner voice The Guardian 200 milyon yıldır neredeyse aynılar Demir çağından kalma İsrailli araştırmacılar, ülkenin güneyinde Kral Davud ve Kral Süleyman döneminden kalma, zenginlik ve asaletin simgesi olan mor boya ile boyanmış kumaşlar bulduklarını açıkladı. AFP’ye göre İsrail Eski Eserler Kurumu, Tel Aviv Üniversitesi ve Bar Ilan Üniversitesi tarafından yapılan ortak açıklamada, “Araştırmacılar, kraliyet moruna boyanmış dokuma kumaş, püskül ve yün liflerinin kalıntılarını bulduklarında şaşırdılar. Doğrudan radyokarbon tarihlemesi, keşiflerin tarihinin MÖ bin yıllarına, yani İncil’deki Krallar Davud ve Süleyman’ın hükümdarlığı dönemine dayandığını gösterdi” denildi. Açıklamada, İsrail veya Doğu Akdeniz’de Demir çağına ait mor boyalı kumaşların ilk kez bulunduğu bilgisi de yer aldı. İsrail Eski Eserler Dairesi’nden Naama Sukenik, mor rengin kraliyet, asalet ve rahiplerle ilişkilendirildiğini dile getirerek bu boyanın genellikle altından daha pahalı olduğunu söyledi. Sukenik, “İlk defa yaklaşık 3 bin yıldır korunmuş olan boyalı kumaşların doğrudan kanıtına sahibiz” dedi. Kraliyet moru olarak da adlandırılan pigment bugün de oldukça değerli. l Dış Haberler Timsahlar için kullanılan “yaşayan fosiller” benzetmesi boşuna değil. Günümüzde yaşayan timsahlar ile 200 milyon yıl önce yaşamış ataları şaşırtıcı derecede birbirine benziyor. Timsahlar bu kadar uzun bir süre içinde neden bu kadar az değişti? Gelişmiş evrimsel modelleme yöntemiyle bu sorunun yanıtını arayan yeni bir araştırma Nature dergisinde yayımlandı. Yeni araştırmada, timsah fosillerinden elde edilen vücut ölçülerini karşılaştırarak evrimsel bir modelleme geliştiren bilim insanları, türler arasındaki evrimsel ilişkileri de göz önüne alarak timsahların evrimine dair bir zaman çizelgesi ortaya çıkardı. Çalışmanın sonucuna göre timsahların çoğu çok yavaş evrimleşirken sınırlı sayıda timsah türü görece hızlı evrimleşiyor. Daha hızlı değişen timsahların çoğunlukla sıcak iklimlerde yaşayan türler olduğu belirtiliyor. İdeal durumda evrim Araştırmacılar yavaş evrimleşmenin bir denge haline işaret ettiğini belirtiyor. “Kesintili denge” olarak da adlandırılan yavaş evrim, organizmaların kendileri için ideal bir durumu bulduğu ve çevre koşulları onları değişime zorlayana kadar bu durumda kalmaları anlamına geliyor. Bu kesintili denge modelinin neden sadece bazı hayvanlarda görüldüğü sorusunun kesin bir cevabı bulunmuyor. Birkaç etkenin mevcut olabileceğini belirten araştırmacılar, günümüzdeki timsahların vücut sıcaklıklarını kontrol edemediklerini ve bu nedenle iklimdeki değişikliklere belki bir memeli veya bir kuştan daha duyarlı olabileceklerini ifade ediyor. Öte yandan, timsahlar çok uzun süre yemek yemeden hayatta kalabiliyor, bu da onları zorlu koşullar karşısında daha dayanıklı hale getiriyor. Timsahların milyonlarca yıldır değişmeden kalmasını, değişimi gerektirmeyen bir denge durumuna ulaşmış olmalarıyla açıklayan çalışmada, sıcaklığın önemli bir etken olabileceği ancak diğer çevresel faktörlerin de rol oynayabileceği belirtiliyor. https://theconversation.com/crocodilestodaylookthesameastheydid200millionyearsagoourstudyexplainswhy152635 Mayalar su arıtmada bin yıl öndeydi Kadim Maya uygarlığının Tikal şehri, yükselen sarayları ve tapınaklarıyla ünlüdür. Ancak bölgeyi tarihsel açıdan öne çıkaran teknolojik bir gelişmeye de ev sahipliği yaptığı ortaya çıktı: Türünün bilinen en eski su filtreleme sistemi! Araştırmacılar Tikal’in en büyük rezervuarlarından birinde mikropları ve ağır metalleri tutan volkanik bir mineral keşfetti. Söz konusu malzeme yakınlarda bulunmadığı için bu bulgu, bir filtrenin varlığına işaret ediyor. Cincinnati Üniversitesi’nden (UC) jeoarkeolog ve çalışmanın eşyazarı Kenneth Tankersley, bu bulgunun, antik dünyanın teknolojik gücünün Antik Yunan, Roma, Mısır ve Çin gibi yerlerde yoğunlaştığı şeklindeki uzun süredir devam eden önyargıyla çeliştiğini söylüyor. Tankersley, “Suyu arıtma konusunda Mayalar bin yıl öndeydi” diyor. Bugünkü Guatemala’nın kuzeyindeki tropikal ormanlarda yer alan Tikal şehrinin, MS 700 civarında 45 binden fazla insana ev sahipliği yaptığı düşünülüyordu. Illinois Üniversitesi’nden arkeolog Lisa Lucero, “Suyu temiz tutmak çok önemliydi” diyerek filtrelemeye vurgu yapıyor. UC jeoarkeologlarından Nicholas Dunning ve meslektaşları, birkaç yıl önce Tikal’in birkaç rezervuarından tortu kazmıştı. En büyük rezervuarlardan biri olan Corriental’in su kalitesi çok yüksekti. Araştırmacılar rezervuarın dibindeki çökeltilere daha yakından baktı. Eski bir filtrenin ilk ipucu olan kuvars kristalleri buldular. Araştırmacılar daha sonra kuvarsı daha ayrıntılı olarak inceledi ve daha da küçük “zeolit” kristalleri ile işaretli olduğunu keşfetti. Tankersley, bu tür volkanik minerallerin hem mikropları hem de ağır metalleri gözenekli bir yapı içinde hapsederek suyu arıtabileceğini ve bu tekniğin bugün halen yaygın olarak kullanıldığını söylüyor. Dunning, “Ne yazık ki Corriental’in filtreleme sisteminin neye benzediğine dair doğrudan bir kanıt yok” diyor. 10 POPÜLER SPOTIFY PODCAST KANALI 10 MADDEDE DİJİTAL KÜLTÜR TANOL TÜRKOĞLU 1) The Joe Rogan Experience (Kanada, İrlanda, Yeni Zelanda) 2) The Michelle Obama Podcast (ABD, İngiltere) 3) Choses a Savoir (Fransa) 4) Gemischtes Hack (Almanya) 5) Blu Notte – Fisteri Italiani (İtalya) 6) Kemio (Japonya) 7) From The Newsroom (Avustralya) 8) NerdCast (Brezilya) 9) Morkeland (Danimarka) 10) POKS (Finlandiya) Kaynak: VisualCapitalist.com