Catalog

SAYFA CUMHUR YET 10 TEMMUZ 2011 PAZAR leyla.tavsanoglu@cumhuriyet.com.tr 14 PAZAR KONUĞU ABD ve Uluslararası Hukuk Fakülteleri Birlikleri Başkanı Prof. Carl Monk’tan seçilmiş siyasilere tavsiyeler: Eleştiriye tahammülü öğrenin SÖYLEŞ LEYLA TAVŞANOĞLU Prof. Dr. Carl Monk ABD’nin önde gelen hukukçularından ABD Hukuk Fakülteleri Birliği ve Uluslararası Hukuk Fakülteleri Birliği Genel Direktörlüğü görevlerini yürüten Prof. Monk, karşılaştırmalı medya hukuku, ifade ve inanç özgürlüğü dersleri veriyor. Yeditepe Üniversitesi’ne konuk olan Prof. Monk, gerçek demokrasiler için basın ve medya özgürlüğünün hukukun üstünlüğü bakımından olmazsa olmaz koşulu olduğuna dikkat çekiyor. Yönetimlerin demokrasilerde halka mutlaka hesap verebilir olması gerektiğine işaret eden Prof. Monk, Arap ülkelerinde de yaşandığı gibi onlarca yıl o ülkelerde hüküm süren diktatörlerin günün birinde tepetaklak olmalarının kaçınılmaz olduğunu vurguluyor. ABD Anayasası’nın ifade ve basın özgürlüğünü sıkı sıkıya koruduğunu belirten Prof. Monk, “Burada örneğin, Barack Obama yönetiminin ne kadar yolsuzluklara bulaştığını ve alaşağı edilmesi gerektiğini konuşmamızdan sonra hiç kimse gelip de sizi gözaltına alıp tutuklayamaz” diyor. Prof. Monk’ın dikkat çektiği bir konu da ABD Anayasası’na göre medyanın, yönetimleri ve siyasileri ciddi eleştiri yağmuruna tutsa bile hakkında iftira ya da karalama suçlarından dava açılamayacağı. Şu anda, Washington’daki American University’de karşılaştırmalı basın özgürlüğü dersleri veriyorsunuz. Bu derslerin içeriği nedir? C Bu derslerde ulus ve liderleri hakkında eleştirel yayınların devlet tarafından kontrol altına alınması üyelerini, devlet bürokrasisini hatta yargıçları bile eleştirmesi nedeniyle cezalandırılamaz. Ama kimi ülkelerde bu kurallar göz ardı ediliyor. Basın; hükümeti ve hükümet olma ya da vergi cezalarından bunalmanın ötesinde gazetecilerin yazdıkları nedeniyle tutuklandıklarını kimi ülkelerde de öldürüldüklerini biliyorum. Kimi ülkelerde mesleklerinden kaybetmemeyi amaçlıyorlar. Bu diktatörlerin eğitim konusunda duyarlı olup olmadıklarını sorarsanız bence duyarlı değiller. Bazı ülkelerde gerçekten hukukun üstünlüğü ilkesini yerleştirmek için devrimci kararlar, eylemler gerekir. Hukukun üstünlüğünün vazgeçilmez parçası da basın özgürlüğüdür. Otokrat rejimlere artık yeter Yönetimler hesap verebilir olmalı Bir otokrat rejimde ne gibi devrimci kararlar alınabilir ki? bilmeden hükümet, devlet hakkında Mahkemesi son noktayı koydu. Yüksek çabalarını tartışıyoruz. Örneğin seçim C. Bakın, Arap baharı dediğimiz karalayıcı bir yayın yapabilir. Mahkeme kararına göre bayrak yakılması yoluyla önemli mevkilere gelmiş kişiler bölgede benzer hareketler oluyor. Kasten yapılmışsa bu tabii ki kötü ifade özgürlüğüne girer. Mahkeme dörde kendi haklarında yayın yoluyla eleştiri Onlarca yıldır iktidarda olan diktatörlerin gazeteciliktir. Ancak hükümetin hışmına karşılık beş oyla bu kararı almıştı. Yani yapılmasını beklemelidirler. Bu kişiler alaşağı edilip kovuldukları o ülkelerde uğrama, gazetecilik mesleği bitirilme, bıçak sırtı alınmış bir karar. Bakalım hiçbir şekilde mahkeme yoluyla basın özgürlüğünün önünü açacak yüksek vergi cezaları altında bunalma Yüksek Mahkeme’nin şimdiki üyeleri bu kendilerine karalama kampanyaları rejimlerin kurulması umut edilir. korkusu içinde hiçbir eleştiri konuda ne gibi bir sonuca varacak? açıldığı, iftira atıldığı gerekçeleriyle Bugün için bunu söylemek çok erken. yayımlamamaktansa kötü gazetecilik Çağdaş demokrasilerde sizce medya tazminat ya da eleştiriyi yapan hakkında O ülkelerde böyle demokratik rejimlerin yapmak tercih edilebilir. Kimi hukuku nasıl olmalı? hapis cezası talep edememelidirler. gerçekten kurulup kurulmayacaklarını ülkelerde bu korkunun olduğunu, C. Hukukun üstünlüğüne uyduğunu Bu derslerde karalama ve iftira, özel hâlâ bilemiyoruz. Ama o ülkelerin hatta mesleklerinden olma ya da söyleyen ve gerçekten de hukukun hayatın gizliliği, medyadevlet ilişkileri, halklarının 3040 yıl süren dikta vergi cezalarından bunalmanın üstünlüğüne saygı duyan demokratik bir medyada müstehcenlik ağırlıklı rejimlerinden bıkıp usandıkları bir ötesinde gazetecilerin yazdıkları ülkede hükümetle medya arasındaki konularımız. gerçek. O diktatörleri başlarından atmak bağlar en kritik ilişkilerden biridir. Basın nedeniyle tutuklandıklarını, kimi Basın hükümetleri istediklerini bağıra bağıra söylediler. özgürlüğünün amacı hükümet üzerinde ek ülkelerde öldürüldüklerini biliyorum. denetleyebilmeli Türkiye’de bile yeni, özgürlükçü bir Hukukun üstünlüğüne dürüstçe bir kontrol mekanizması oluşturmaktır. anayasa isteği dillendiriliyor. Tabii inanan bir ülkede böyle olaylar Medya hükümetin icraatlarını halka Peki, internet yoluyla müstehcen özgürlükçü bir anayasanın ne anlama olamaz. kaset görüntülerinin sızdırılması konusu doğru olarak yansıtmalıdır. geldiği de somut biçimde ortaya Sizin dediğiniz gibi hâlâ dünyada ABD’de kullandığımız deyimle medya bütün dünya medyasının gündeminde. konulmalı. basın ve ifade özgürlüğünün suç bir bekçidir ve halka hükümetin neler Bu konuyla ilgili neler yapıyorsunuz? Öte yandan Libya, Tunus, Mısır, sayıldığı ülkeler var. Bu zihniyet sizce yaptığını aktarabilmelidir. Basın, C. Şu anda daha bunu derslerde pek Suriye’de de özgürlükçü bir anayasa nasıl aşılabilir? hükümeti ve hükümet üyelerini, devlet konu almıyoruz. Ama gelecek sesleri duyuluyor. Bu insanlar yeni C. Bunu aşmanın bir yolu eğitimdir. bürokrasisi hatta yargıçları bile dönemlerde gündemimize alacağımız anayasanın hayatları boyunca, geçmiş Ama eğitim sadece okulla sınırlı önemli konulardan birisi de bu müstehcen eleştirmesi nedeniyle cezalandırılamaz. rejimlerin dikta günlerinde, tatmadıkları kalmamalı. Uzun zaman önce okuldan Biliyorum, kimi ülkelerde bu kurallar kasetlerin internette sızdırılmasıdır. özgürlüklere ulaşmalarını sağlamasını mezun olmuş kamu yöneticilerinin de göz ardı ediliyor ama basın özgür bir Bizim şu anda derslerde ele aldığımız istiyorlar. eğitilmeleri şarttır. Kimi ülkeler organ, özgür bir kurum olmalıdır. Ancak konulardan birisi, örneğin bayrak Sadece o ülkelerde yaşayan biliyorum. Yöneticilerin iktidarda burada ince bir ayrıntı var. Devleti yakılması ya da yırtılmasının ifade insanların zihniyetlerini anlama eleştirme konusunda tabii ki eleştirecektir kalmalarının tek nedeninin bu olduğunu özgürlüğü kapsamına girip girmediği ve açısından bu soruyu soruyorum. O da biliyorum. Akıl almaz biçimde ancak sınırsız bir eleştiri de olmamalıdır. medyanın bunun haberini verip diktatörlerin onlarca yıl başlarında demokrasiyle uzaktan yakından ilgisi Basın hemen hemen her şeyi eleştirebilir, veremeyeceği. kalmalarına göz yumduktan sonra olmayan yönetim biçimleri var. Her ne diyelim. Nasıl bir sonuca varıyorsunuz? neden şimdi ülkelerindeki dikta Tabii kimi ülkelerde basın kasten ya da pahasına olursa olsun iktidarlarını C. Aslında bu konuda ABD Yüksek rejimlerine karşı ayaklandılar sizce? C. Bence bunun kısmen nedeni geçim dertlerinin daha da artması, ekonomik durumlarının iyice kötüye gitmesi. Bu durum onları canlarından bezdirdi. Artık internet çağında yaşıyoruz. Bu teknoloji ellerinin altında. Mükemmel de kullanıyorlar. Dolayısıyla dış dünyadan çok daha fazla bilgi akışı elde Siz bir anayasa hukuku profesörü olarak ediyorlar. çalışmalarınızda basın ve First Amendment Sonra bir kendi yaşam (ABD Anayasası’nda yapılan, inanç, ifade, biçimlerine, bir de basın, toplantı ve gösteri yapma özgürlükleriyle gelişmiş, demokratik ABD vatandaşlarına yönetimlerden hesap ülkelerdeki yaşam sorma ve dava açma hakkını tanıyan ilk biçimlerine bakıyorlar. değişiklik) üzerinde özellikle duruyorsunuz. Bir de yıllar boyu Bunun demokrasiler ve hukukun üstünlüğü bastırılmış duyguları var. için önemini anlatır mısınız? Hep düş kırıklıkları C. ABD Anayasası’nda yapılan bu ilk yaşamışlar. Artık patlama değişiklik ABD vatandaşlarına ifade, basın, noktasına gelmişler. inanç, toplantı özgürlüklerini ve yönetimlerden Özgürlük ve demokrasinin hesap sorma ve dava açma hakkını tanıyor. Bu kendileri için ne kadar değişiklik özellikle de basın ve medya önemli olduğunu özgürlüğünün vazgeçilmezliği üzerinde duruyor. görmüşler. “Kendimiz için Dolayısıyla ben karşılaştırmalı basın özgürlüğü olmasa bile çocuklarımız ve medya dersini onun için önemsiyorum. Dersin için özgürlükçü, başında bu birinci değişikliğin en önemli Fakültesi ve Howard Üniversitesi Hukuk Prof. Dr. CARL MONK demokratik bir düzene başlangıç bölümünü ele alıyoruz ve bütün Fakültesi’nde yaptı. American University, kavuşabilmek amacıyla sömestr boyunca bu konuyu tartışıyoruz. hayatlarımızı tehlike Washington College of Law, Washburn Bir başka karşılaştırmalı ders daha atmaya hazırız” diyorlar. Washington D.C., 1943 doğumlu. Yaşamının University’de dersler veriyor. ABD Hukuk veriyorum. O da karşılaştırmalı ifade ve inanç Evet, yıllarca sabır içinde önemli bir bölümü Orta Batı bölgesinde olan Kansas Fakülteleri Birliği ve Uluslararası Hukuk Fakülteleri özgürlüğü. İfade özgürlüğü dersi medyaya yaşadılar. Ama artık yeter, City yakınlarında geçti. Yükseköğrenimini Birliği Genel Direktörü. Ağırlıklı olarak odaklanmıyor. Çünkü medya konusunda ayrı diyorlar. Çok farklı, bir ders daha veriyorum. Oklahoma Eyalet Üniversitesi Siyasal Bilgiler karşılaştırmalı medya hukuku dersleri veriyor. aydınlık bir gelecek özlemi içindeler. P O R T R E Demokrasilerde yönetici ve siyasetçilere ağır eleştiriler yöneten hiç kimse tutuklanmaz İfade özgürlüğü dersinde örneğin hangi somut konuları ele alıyorsunuz? C. Diyelim ki şu kapıyı kapattık ve konuşmaya başladık. Konuşmamız boyunca da Barack Obama yönetiminin nasıl gırtlağına kadar yolsuzluklara bulaştığını, bu iktidarın mutlaka ve her ne olursa olsun devrilmesi gerektiğini tartıştık. Bu konuşmadan sonra hiç kimsenin gelip bizi gözaltına alması ya da tutuklaması tehlikesi yoktur. Bizim ABD demokrasi kültürünün böyle sarsılmaz bir temeli vardır. Ben bu ifade özgürlüğü dersini verirken mutlaka karşılaştırmalı ya da kıyaslamalı yapıyorum. Bir insan sanat, çevre, siyaset, ekonomi, her konuda özgürce ne düşündüğünü ifade edebilmelidir. Peki, müstehcenlik de ifade özgürlüğüne dahil mi? C. ABD Yüksek Mahkemesi’nin kararına göre anayasada yapılan ilk değişiklik müstehcenliği kapsamaz. Ama pornografi bu kapsama giriyor. Tabii ikisi arasında hassas bir çizgi var. Çünkü benim için müstehcen olan sizin anlayışınıza göre pornografi olabilir. Yani daha muhafazakârsanız pornografiyi müstehcenlik olarak algılayabilirsiniz. Karşılaştırmalı ya da kıyaslamalı inanç özgürlüğü dersinde öğrencilere altıyedi ülkenin anayasalarından ilgili maddeleri veriyorum. Bunun amacı ülkelere göre din ve devlet arasındaki ilişkinin nasıl farklı biçimde algılandığını göstermek. Örneğin bir tarafta tümüyle şeriatı temel alan Suudi Arabistan Anayasası, bir tarafta da din ve devlet işlerini keskin bir hatla birbirinden ayıran ABD Anayasası var. Bir de Alman Anayasası var. Alman Anayasası bütün dinleri tanıyor. Ama bu dinlerin tanınmasının bir bedeli var. O dinlerin mensupları devlete mutlaka vergi ödemek zorunda. Bu vergilerle o dinlerin okulları kuruluyor. Laiklikle sekülerlik arasındaki fark Yani Alman Anayasası, tam anlamıyla laik olan Fransız Anayasası’na kıyasla seküler sayılabilir mi? C. Evet, doğru. Ama dediğiniz gibi Fransız Anayasası öyle değil. Laiklik ilkesini temel almış. Bir de ilginç bir anayasa, Mikronezya Anayasası. Çok seküler bir anayasa. Yalnız esası şu: “Bu anayasada öngörülen özgürlüklerin hiçbiri kişiye bir kabile reisinin geleneksel rolünün tanınmaması hakkını vermez.” Dolayısıyla bu anayasadan yola çıkarak Mikronezya’da kabile kanununun ne olduğunu öğrenmeniz lazımdır. Bir zamanlar Avustralya’da ders verirken neredeyse komşu olan Mikronezya da ilgimi çekmişti. Günün birinde Mikronezya örneğini derslerime katmaya karar vermiştim. Türkiye’de ders vermiş olsaydım o zaman Batı ve Doğu Avrupa ile Orta ve Doğu Asya ülkeleri anayasalarını kıyaslamalı olarak kullanırdım. Neden? C. Türkiye’nin coğrafi konumu nedeniyle. Bu ülkelerin çoğu komşuları. Bu anayasalarla Türkiye Cumhuriyeti Anayasası arasında benzerlikler olup olmadığını araştırırdım. Benim amacım farklı yaklaşımları olan anayasaları incelemek. Çünkü verdiğim ders kıyaslamalı ve karşılaştırmalı ifade ve inanç özgürlüğü. C MY B C MY B