Catalog

K remlin derken, Moskova’daki ilk saba- hõmõzda gözümüzü “GUM”da açtõk! Kremlin girişindeki uzun, bunaltõcõ tu- rist kuyruğunun hafiflemesini bekler- ken, bizi Kõzõl Meydan’õn tam karşõ yakasõndaki bu “süper lüks” alõşveriş merkezine park etti rehberimiz. Armani, Max Mara, Kenzo, Burberry, Perla, Este Lauder gibi büyük markalarla çevrili, dün- yanõn her tarafõndaki benzerlerinden -misliyle katlanmõş fiyat etiketleri dõşõnda- farkõ olmayan bir alõşveriş merkezinde, sabahõn körü ne yapõ- lõr? Ufak çaplõ bir “Buraya alışverişe mi geldik!” isyanõ yükselmek üzereyken -ki Moskova alõşve- riş için düşünülebilecek son yer!-; rehber bize Moskova’lõlarõn yaşamõnõ anlatmaya başladõ: “Sovyetler dağılmadan önce” diyerek lafa girdi: “Biz, burda GUM’dan hiç alışveriş et- mezdik. O yıllarda sorun fiyatlar değildi. Mal yoktu sadece. Aradığımız hiçbir şeyi bula- mazdık. Şimdi akla gelebebilecek her şey var gördüğünüz gibi. Ama gene buradan alışveriş edemiyoruz. Bu kez de etiketler el yakıyor. Sonuç olarak bizim açımızdan GUM’da deği- şen bir şey olmadı.” Bu tür yerlerin sadece “yeni Ruslar” için dü- şünüldüğü, çõplak gözle de görülüyor. Kremlin güzergâhõnda bizim gibi “GUM”dan “transit” geçen turistler var yalnõzca etrafta. Dükkânlarda in cin top oynuyor. Kahvelerde garsonlar, içeri girip de bir şey içelim diye gözümüzün içine ba- kõyor. “Yalnız böyle yerler mi satın alma gücünü- zün dışında?” diye soruyoruz gördüğümüz fi- yatlar karşõsõnda rehbere: “Hayır!” yanõtõnõ veriyor: “En fenası kiralar. Ev sahibi olmayan Moskovalıları kiralar, çok zorluyor. Uzak mahallelerde, tek odalı bir apartman dairesinin kirası 300-400 Avro. Merkeze yaklaştıkça bu 700 Avro’ya çıkıyor. Merkezdeki kiraları, artık sadece yeni Ruslar ve yabancılar karşılayabiliyor…” ‘ÖZEL MÜLKİYETE’ RUS YORUMU ’90 larõn özelleştirme furyasõnda oturduklarõ ev üzerinde “mülkiyet hakkı” kazanan Ruslar, ilk etapta köşe olmuşlar. Merkezde yaşayanlar özellikle -değerlenen gayrimenkul fiyatlarõ karşõ- sõnda- muazzam bir “artı değer” edinmiş. Am- mavelakin emlak ve inşaat spekülasyonu dalga- sõnda, onlar da şimdi ciddi sorunlarla karşõ karşõ- yaymõş. Gayrimenkul üzerindeki “özel mülkiyet hak- kını” Moskova çünkü, “Rus usulü” yorumla- mõş. İnsanlara oturduklarõ evin mülkiyeti veril- miş…. Arsa mülkiyetinin “şehre ait” olduğuna hük- medilmiş. Belli bölgelerdeki arsa değerleri, başdöndürü- cü düzeylere erişince; “eski binaların elden ge- çirilmesi” mazeretiyle, “merkezdeki mülk sa- hipleri” dairelerini, kent dõşõ sitelerde, aynõ ebat- ta dairelerle değiştirmeye zorlanõyormuş. Kent merkezine bu yolla el koyan inşaat ve emlak şir- ketleri; yeniledikleri ya da yõkõp yeniden yaptõk- larõ binalarõ arkadan astronomik rakamlara “yeni Ruslara” pazarlõyormuş. Bu “yağlı ballı” işe giren şirketler, göz kamaş- tõrõcõ kârlar elde ederken; evlerinden çõkmaya zorlanan insanlar yõllardõr yaşadõklarõ, alõştõklarõ mahalleleri terk etmek zorunda kalõyorlarmõş. Rusya’ nõn bu tür hiç değişmeyen yanlarõ var işte... Açõlan gösterişli dükkânlara, füzyon restoran- lara, şõk kahvelere bakõyorsunuz: “A bu şehir ne değişmiş, on-on beş yılda nasıl da küreselleş- miş!” diyecek oluyorsunuz... Eşeleyince alttan böyle hiç değişmeyen bir “Rus realitesi” çõkõ- yor… ‘KOMMUNALKA’LARA DÖNÜŞ Değişmeyen bir başka “Rus realitesi” de “kommunalka”lar! Başa çõkõlamayan ev fiyatlarõ “kommunalka yaşamını” yeniden hortlatmõş… Sovyet döneminde birkaç aile ya da çok kişi- nin bir arada yaşadõğõ “kolektif dairelere” veri- len isim “kommunalka”. Uzun bir koridora açõ- lan beş, altõ odada birden fazla ailenin yaşadõğõ bu “kolektif dairelerde”, mutfak ve banyo or- tak. Brejnev dönemine (1964-88) dek Sovyet- ler’de oldukça yaygõn olan bu sistem, Ruslara özgü bir tarihi kurum nerdeyse. Ülkenin en güçlü adamõ Putin bile çocukluğunu “kommunal- ka”larda geçirmiş. Ancak gelin görün ki, Moskova belediyesi ra- kamlarõna göre, konutlarõn yüzde 10’u hâlâ artõk tümüyle maziye karõştõğõnõ varsaydõğõmõz “kom- munalka”lardan oluşuyor. Eskisi gibi rejimin dayattõğõ mekânlarda, da- yatma sonucu yan yana gelen insanlarõn oluştur- duğu “kolektif daireler” değil tabii artõk söz ko- nusu olan. Yeni “kommunalka” sisteminde; evinizi ve birlikte yaşadõklarõnõzõ kendiniz seçiyorsunuz. Ancak Rusya’nõn “kuralsız kapitalizmi” nede- niyle tekrardan “kolektif apartman yaşamına” itilenler için durum gene de, çok zorlayõcõ bir ha- yat mücadelesi anlamõna geliyor. CMYB C M Y B 16 EKİM 2008 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DİZİ 9 Süper lüks alõşveriş merkezi GUM Kõzõl Meydan’a bakõyor. Başa çõkõlmayan kiralar ‘kommunalka’larõ hortlatmõş Küreselleşen Moskova K õzõl Meydan’õn Rusçasõ “Krasnaya Ploşçad”, Rusçada “Güzel Meydan” demek. Bizim “kızıl” sözcüğüyle ifade ettiğimiz “kırmızı”, Rusça’da gerçekte “güzel” anlamõnda kullanõlõrmõş. Buraya, yani “Güzel Meydan” diyor Ruslar. Kõzõl Meydan’da doğrusu öyle aman aman “güzel” denebilecek bir şey yok. Ama Rusya’yõ Rusya yapan her şey hap gibi burda toplanmõş. Rusya’ nõn kalbi, geçmişte olduğu gibi bugün de burada atõyor. “Küresel tüketim mabedi” “GUM”un tam karşõ yakasõnda; “iktidarın” simgesi Kremlin duvarlarõ yükseliyor. Kremlin’in kõzõl renkli duvarlarõ önünde, “yakın geçmişin simgesi” ünlü “Lenin mozolesi” duruyor. Görsellik açõsõndan meydanõn en göz alõcõ parçasõnõ da rengârenk soğan kubbeleriyle; “Çarlık Rusya’sını” temsilen “Aziz Vasili” katedrali oluştu- ruyor. RUSYA’DA İLK MERKEZİ GÜÇ: KORKUNÇ İVAN Katedrali, Kazan Hanlõğõ’nõn fethi adõna 16. yüz- yõlda Korkunç İvan yaptõrmõş. İrili ufaklõ dokuz kubbenin her biri, Kazan kuşat- masõ zaferlerinin anõsõna dikilmiş. “Merkezi devlet iktidarını” ilk kez elin- de toplayan ve Rus topraklarõnõ Urallar ötesinde Sibirya’ya açan “ilk Çar” ol- muş İvan! Rusça’da “Sezar” anlamõna gelen “Çar” lakabõnõ, ilk o kullanmõş. İlk bakõşta Disneyland’den çõkmõş çocuksu bir masal dekorunu anõmsatan “Aziz Vasili” katedrali kõsacasõ, Rus- ya deyince aklõnõza ne varsa gelen her şeyin: “genişlemecilik”, “merkeziyet- çilik” ve de “devlet otoritesinin” sem- bolü aslõnda. Ruslar, “güzel” manasõn- daki “krasnaya” sözcüğünü, haddi za- tõnda “Rus emperyalizminin” ilk sim- gesi bu katedral için kullanmõşlar. Hõzlandõrõlmõş bir “Aziz Vasili” turu ardõndan, Kremlin’e giriyoruz. Napolyon 1812’de Kremlin’e, şimdi bizim bu adõm attõğõmõz kapõdan girmiş. Kõzõl Meydan’la özdeşleşen askeri resmi geçitlerde tankla- rõn giriş çõkõşõna olanak verebilmek adõna Sovyet dö- neminden sonra bu kapõyõ yõkmõşlar. Sovyetler’in çö- küşüyle birlikte tanklõ tüfekli askeri törenlerin teda- vülden kalkmasõyla, Kremlin’in giriş kapõsõ yeniden, aslõna uygun olaraktan yapõlmõş. ÇAR KULESİ, SIRLAR KULESİ, İŞKENCE KULESİ… Burasõ bir “hisar içi” aslõnda. Kremlin’in eski Rus- ça’daki anlamõ da zaten böyle, “hisar” demekmiş. Aziz Vasili Katedrali’nin “dokuz kubbesi” gibi, Kremlin hisarlarõnõn da “dokuz kulesi” var. Kulele- rin isimleri bile -Sõrlar Kulesi, İşkence Kulesi, Kor- kunç İvan’õn Kõzõl Meydan infazlarõnõ izlediği Çar Kulesi… -bu surlar ardõndan asõrlar boyunca estirilen terör ve “Kremlin’in güç anlayışı” hakkõnda yete- rince fikir veriyor. Kremlin iktidarlarõyla özdeşleşen bu kulelerin tepe- sinde, Çarlõk yõllarõnda; imparatorluğun “çift başlı kartal” simgesi varmõş. 1935’te Stalin bunu “Sov- yet imparatorluğunun” “kızıl yıldızı” ile değiştir- miş. Yakuta benzeyen camdan yapõlmõş bu yõldõzlar hâlâ en yüksek beş kulenin tepesinde duruyor ve rüz- gâra göre yön değiştiriyorlar! Bugün Medvedev’in çalõştõğõ Cumhurbaşkanlõğõ/Kremlin Sarayõ, Krem- lin’in içinde. Önünde jilet gibi, bir örnek, dizi dizi si- yah Limuzin’in sõralandõğõ saraya “güvenlik gerekçe- siyle” fazla yaklaşamõyorsunuz. Bu büyük “iktidar karargâhı”, yarõm yüzyõl ön- cesine dek aslõnda ziyaretçilere tümüyle yasakmõş. Deli Petro’nun imparatorluk başkentini St.Peters- burg’a taşõmasõndan sonra bile, Çarlarõn taç giyme törenleri ve resmi seremoniler için kullanõlan bu “kutsal alanı” olduğu gibi sonra Sovyet liderleri devralmõş. Ve burayõ, neden sonra 1955’te halka aç- mõşlar. Halka açar açmaz da girişe hemen, Sovyet döneminin damgasõnõ taşõyan bir büyük Kongre Sara- yõ yaptõrmõşlar. DÜNYEVİ GÜÇ TAPINAKLARI VE KATEDRALLER Kremlin’in tarihi yapõlarõyla hiç uyuşmayan, Kruş- çev döneminden kalma (1960) bu mermer, cam ve beton bina, Komünist Parti’nin görkemli propa- ganda faaliyetlerinde özellikle “vitrin” amacõy- la kullanõlmõş. Kremlin’de yalnõzca “seküler iktidar ta- pınakları” yok. “Dini iktidarı” temsilen yaklaşõk yarõm düzine de katedral var için- de: “Tebliğ Katedrali”, “Başmelek Ka- tedrali”, “Oniki Havari Katedrali”, “Meryem Ananın Göğe Çıkış Katedrali”, “Patrik Sarayı” vs... Muhteşem ikonalarõyla göz kamaştõran bu dini yapõlarõn en çarpõcõ yanõ, “dünyevi ikti- dar” merkezleriyle böylesine iç içe ve yan ya- na bir düzen içinde yer almalarõ. Bu hisar içi manzaradan “Kremlin iktidarı” çift başlõ bir görü- nüm arz ediyor. Rus devleti, “laik” sõfatõyla tanõm- lansa da, Kremlin’deki iktidar mimarisi dinin başat olduğu başka bir geleneği tarif ediyor. Moskova yalnõz Kremlin’den ibaret değil tabii. Şe- hirde görülecek çok şey var: 19. yüzyõl meseni Pavel Tretyakov’un kente armağan ettiği “Tretyakov Ga- lerisi” örneğin, Moskova’ya gelen herkesin mutlaka ziyaret etmesi gereken “olmazsa olmaz” duraklar- dan biri. “Sovyet gerçekçiliği” ve “neo-klasik mimarinin” en gözalõcõ örneklerinin sergilendiği metro istasyon- larõna göz atmak da, Stalin yõllarõnõn mirasõnõ kavra- mak açõsõndan şart. Mermer sütunlar, görkemli avizeler, olağanüstü duvar işlemeleri, heykellerle bezenmiş, farklõ stillerde yapõlmõş istasyonlar şeh- rin yeraltõ müzesi sayõlõyor. Moskova’nõn bu sanat mabetlerini ayrõ ayrõ size anlatmak isterdim. Ama yolumuz uzun! Bu dizi - heyhat!- yalnõz Moskova’yõ kapsamõyor. Volga üzerinden birlikte Rusya’nõn içlerine doğru yapa- cağõmõz bir yolculuğa çõkacağõz gelecek yazõda. Rusya ve Ruslarõn “Volga Anasını” keşfedeceğiz. SÜRECEK Kremlin ve Güzel Meydan Aziz Vasili Katedrali KORKUNÇ IVAN Moskova yalnız Kremlin’den ibaret değil. Arbat Sokağı, Tretyakov Galerisi, metro istasyonları ‘olmazsa olmaz’ duraklar. Rusça’da ‘Hisar’ anlamına gelen Kremlin’in topları. Başa çıkılmayan ev fiyatları ‘kommunalka yaşamını’ hortlatmış. Sovyet döneminde birkaç ailenin bir arada yaşadığı kolektif dairelere verilen isim ‘kommunalka’. Kolektif dairelerde, mutfak ve banyo ortak. Moskova’da konutların yüzde onu hâlâ ‘kommunalka’lardan oluşuyor. Kızıl Meydan’da aman aman ‘güzel’ bir şey yok. Ama Rusya’yı Rusya yapan her şey burada: Devlet iktidarını temsil eden Kremlin, geçmişin simgesi Lenin’in mozolesi ve yeni tüketim mabedi GUM! ‘Krasnaya ploşçad’, Rusçada ‘Güzel Meydan’ demek. Meydandaki Aziz Vasili Kilisesi’nin 9 kubbesi gibi Kremlin’nin de 9 kulesi var.