Catalog
Publication
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Years
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Our Subscribers Can Login And Read Original Page
I Want To Register And Read The Whole Archive
I Want To Buy The Page
SAYFA CUMHURİYET 4EKİM1996CUMA
OLAYIAR VE GORUŞLER
Başkanlık mı, Yarı-Başkanlık mı? PENCERE
Prof. Dr. İ B R A H İ M Ö. KABOGLU Marmam L'nnersıtesı
Hııkıık Fakı'dltes
Bu varsavım doğru mu' kuşkusuz havır'
Bunalımın nedenleri dahaçokçoğulcu siva-
sal sisteminaksamasmda aranmalı Rejıının
asken mudahalelerle kesılmesi. partılenn
parçalanmis olmaM v e seçım sıstemı uzenıı-
de sureklı oynanmasi. on yıllardır vurutu-
len sağcılaştırma çabalarının da sonucu ola-
rak sıvasal donuşunıun ıkı karşıt sıvasal
akım arasında değıl, sadece sağ partıler ıçe-
nsınde gerçekleşmesi nedenıvle fıkır ve
programlar \enne kışısel çekışmeler ve bır
tur -aile içi" hesaplaşmaların belırlev ıcı ha-
le gelmesi partılenn demokratık olmavan
yapıları deslet bıçımının aşın merkezıyet-
çı ozellığı Bu bağlamda tartışıiması gere-
ken. demokratık devlet ve toplum sorunu-
dur Bununla bırlıkte çok yonlu vekarma-
şık sorunlan EA çerçevesındehukumet sıs-
temıne ındırgeyen kımı çevreler. "başkan-
lık ve yan-başkanlık rejimleri"nı pek çekı-
cı bulıırlar
Özenilen modeller
1
s~6Vla K.jıun-ı Esasi Osman-
lıda Mecls-i Umumi">ı kura-
rak padışaıın ka> ıtsız vetkılen-
nm ciengeenme;,ı vonunde ılk
adımı ata- 1909'değişikhğı
MecSı-- orunde »orumlu huku-
met ongorerek > îsam. v e \ urutmev ı a> ırır.
padı>ıhınvetkıİieımı snırlavarakparlamen-
terrejımmprototıpınıkurar Cumhurıvet e
gotaren W21 \na\av.M TBMMHukume-
ti nı 1924 AnavuvM neclishukumeti-par-
lamenter rejim karmasın\ ongorur 1961
Anavasas ise. klasik uçlu Erkler Avnlığı
(E A) ver(,e\eMri'de parlamenter yonetimın
oğelennı bırie^tırır \ urutme TB\1M
onunde sorumlu. ane<$\ onu sinırlı bır tesıh
>etkiMiie lahıp. cumhjrba:>kanı ıCBl par-
lamentoca seçılnyor \e onursal vetkılerle
ka\ıtlınınışbulunuvOT
Kısaca tanhsel ge-
lişım tek kişi iMidanndan uzaklaşma ve
pdriamentoculıjğun ytrleşmesi yonundeol-
du.
Ukemızde p^ lamenter \onetım. 1982
Anavasasıhazırlıkçahjinalan sıraMndasor-
gulanmava ba^landı ^an-başkanlık\e baş-
kanlıkvonundekjeğılımler. 1961 Anavasa-
sı nınsondonemlennJesu vuzuneçıkmış-
tı Bunlarkabııl «omıedıy^e de 1982 Ana-
y asaM parlamenter rtjimin sınıriannı zor-
İayacakolçudev urutııevı veCB"nıgııçlen-
dırdı
Doksanlı vılların ıtıncı varısında venı-
den gundeme çıkarılan \e ^on aylarda isı-
tılma\a çah^ılar» E-\ cerçevesınde "huku-
met sistemi aravışlarTnda vonetımde ka-
rarlılık sağlama ereğı uırgulanırken siva-
sal istıkrarsızlığnı -Turkı\e'nınozgul tanh-
sel gehşımı sonııcu kjrulan- parlamento-
culuktan kavnaklandıs:ı one surulmektedır
"Başkanlık rejimi": \ urutme gucunu.
halkın seçtığı başkanm kışılığı ıle ozde^leş-
tıren ABD sıyasal reıımınde vurutme va-
sama onunde sorumlu tutulamaz. buna kar-
şılık başkan da Kongre'vı feshedeınez Her
ıkı erk. :>eeım donemı sonuna degın gorev-
lennı surdurdugunden "sert erkler avnlı-
ğı"olarak adlandırılan başkanlık rejımının
ısle>ısındekıguçlukler tederahapı \e erk-
ler a\nlığının oluşum bıçımı gıbı kendıne
ozgu dengelerle aşılabılmektedır Gerçek-
ten ABD dı^ında başkanlık reıımının tek
kıı>ının otorıterıznıım anlatan başkancı re-
jime ka>ma olgusu geneidır Tıırkıve nın
tarıhse! mırabi \e >apılanma bıçımı bu tur
bır ka\ma>a oldukça eKen^lı
~^an-başkanlık rejimi" Parlamentenz-
mın temel ozellıkkrım ^urduren. ancak
CB nı halkın »eçmeMvle başkanlık huku-
metının temel oğesinı almı? bulunan kanna
model de oteden ben gundeme getırılır
Onemlı \etkılere iahıpCB nın halk taratın-
dan seçılmesını 1962 deongoren Fransa'da-
kı u\ gularha gundeme getırmı^olmakla bır-
lıkte daha once bırçok A\rupa de\letınde
(Alman \\eımar Anaja^aM. Fınlandışa.
\\ustur\a. İrlanda \e lzlanda) karma mo-
dele ıastlanır Portekız ıse Fransa'dan esin-
lendı \'arı-başkanlık rejımlen. anavasa dı-
^ı etmenler sonucu bırbırınden avn u.vgula-
malar ortava çıkarı\or A\ usturva. irlanda
\e Izlarıda'da parlamenter rejıme vakın.
Fransa"da zaman zaman ba^kancı olarak nı-
telenen bır u>gulama. Fınlandı\a"da ı>e
u\umlubırı>le>ı>sozkonusu Portekız ço-
zumu.anavasa\ıdeğıi}tırerekCB'nınvetkı-
lennı azaltmada buldu
Ana>asal \apılardakı benzerlıklere kar-
^ın uygulamada jan-baskanlık reıımını
Fransa temsıl eder Ktıkrarlı bır yonetım
mı'Hemevet hemha\ır' Bırka>ıtla CB nı
seçen çoğunlukla parlamentodakı çoğunlu-
ğun seçmenı a\nı ı>e Aşnsma durumunda
yanıt. "Ha\ır!" olmaktadır Fransa'da bu
durum. 1986-88 \e 1993-95 \ıllarında(so>-
şahst CB \le sağcı hukumetler arahinda» en
genlımlı bıçımde vaşandı Fransa. modelın
\a>a>abılırlığını kendı kosullanndazorka-
nıtladı Ancak sağcı CB Chirac donemın-
de sosvalıstlenn \asama çoğunluğunu elde
etmelen durumunda "cohabitation" soru-
nunun. a^ılması guç çatısmalar \aratma ola-
sılığı dusuk degıldır
Demokratikleşme surecinde: Sos\alist
sorırası donemde Batı tıpı inavasalan be-
nımseven Orta \e Doğu A\rupa dev letlerı-
mn buşuk bır kı^mı CB nın par!amenuxa
seçılmesını ongorur Arnavutluk Cek
Cumhun\etı Macanstan
lavva CB'nıngeneloylaseçıldığıulkesa-
\ısı da az değıl Bulganstan Hınatıstan.
Vlakedonva Roman\a Polonva Ancak
hepsinde parlamentonun öne çıkan konu-
mu> la CB">e \e hükumeteolçulu jetkiler ta-
nınnıası.genel bıreğılımdır Kaldıkı.CB nı
belırleme tarzı, sahıp olduğu vetkı alanı uze-
nnde belırkyıcı degıl. parlamentoca seçılen
kımı CB ları. genel o\ la seçılen CB nınkın-
den daha genı^ vetkılere sahıp (Rus\a Fe-
derasyonu avrık durum olu^turur)
Sosyalı^t oncesı denevımlennı goz ardı
etmeyen adı geçen devletlerın >apılanma-
lannda. çift mttlisli \asama organlan, ana-
vasa nıahkemeleri ve adem-i merkezivetçi-
İik gıbı başkaca ortak eğılımler daha belır-
gın Anayasa mahkemelerının \etkılerı
esınlendıklerı A\ rupa modelındekınden kı-
mı zaman daha ılerde Çoğu de\let. ınsan
haklarınıetkılıkorumakamacı\labağımsız
ıdan otonteler veya vargı baöımsızlıgı ıçın
Yargıçlar \ uksek kuruiu olmturmu!>.
onemlı bır kismı parlamentonun ıkıncı
mechsinde yerel topluluklann temsılını Mğ-
lamıs. kımılerı, ulusal azınlıkların haklan-
nı guvenceleyen hukumler ongormuşler-
dır"
... Tartışılması gereken: ABD başkanlık
re|imı. uzennde en çok vazılan ama uygu-
lama olanağı en Mnırlı olan bır model \a-
rı-başkanlık ıse, tanhsel. kulturel \e kışısel
etmenler sonucu her ulkede farklı tarzlarda
ı^iedığınden olası bunalımlardaparlamen-
ter hükumete va da başkanlık modelındekı
ba^kana kayış sonucu. ortak rejim bk;imini
>aratamamıştır. Benzer ana\asal şapılara
karşın tarklı uvgulamalar. ^eçım Mstemı \a
da C B'nın partılı olup olmaması \ b başka-
ca etmenlerden kavnaklanabılır Ku^kuşok
kı CB'na\erilenw.seçmeniulusalolçekte
iki\c bolduğunden seçmenler içcrisind»? ça-
iLşmalar \aratmakta \e CB'nı sivasallaştır-
maktadır.
1876'dan 1980"lere parlamenter repmın
a^amaaşamaoluşumunatanıkolunanulke-
mızde guçluyurutme 1960 \e ~!Q'b \illa-
rınozlemıdır 1982 Anayasası.CBkişilığın-
de "guçlendirilmiş >uriitme \e devlet >apt-
sı"karşiiinda "/aMİİarılmış\asama" ongor-
mektedır Gunumuzde parlamentonun ıçın-
de bulunduğuolumsuz durum sorgulanma-
lı ancak sorunun ka> nağı parlamenter re-
jim olmadığından. bundan vazgeçmek ço-
zum getiremez.
Turkıye'de, erkler arasiıhikılerde\e>et-
kı paylaşımında gereklı duzeltımlerelbette
yapılmalı. ancak yuzyıllıkbıre\nmı tersı-
ne çevırmek toplumumuzdakı çatışnıacı
eğilimlere i\ me kazandınr, seçmenler ve si-
> a;>al gruplar arasındakı çatı^ma\ ı dennle^-
tırır Kısaca. sonu belırsız bunalımlara \ol
açabılır «ıderek tek adam diktatöriuğune
kavma rjskinı bıle yaratabılır
Sonuç
Aslında çozum. ıktıdan tek elde \e tek
kurumda \ oğunlaştırmaktan değıI onu > ay -
mak ve paylaşmaktan geçer Parlamentoyu
dışlamak değıl onu ışler kılmak \e guçlen-
dırmek daraltmak değıl genışletmek hatta
vaygınlaşurmak gerekır \asama\a gıden
vollandemokratıkleştırmek ıçın. bır vandan
partılen ve seçımlerı demokratıkleştırmek.
ote yandan merkezın bır kisim yetkılennı
verel meclıslere aktararak adem-ı merkezı-
leşmek gerckıvor
Turkı>e'de tartışılması gereken, ınsanla-
rın ozgurluk ve banş ıçınde gelışmelen bağ-
lamındademokratikde\let\e toplum olma-
lıdır. Yoksa. erkler ayrılığına gore sı>asal
rejim arav ışlan, gundemm saptınlmasından
ote bır anlam taşımaz
)uzaı ımız Melih Cevdet Anday \ dhk ız-
nınıkullandıgınJan \azılaıınubıı \weaıa
\eimiitu
70 Yıl Sonra...
A
taturk, kıyafettekı devrım hedefını
toplıına mal etme amacıyla yaptığı
yurt gezılerı sırasinda dın adamları-
tıın kıhğı. tartkat konusu. dının kut-
sal kavramlanymışgıbı soylenenge-
reksiz ve anlamsiz sozler, olulerden
medet uııınıa uzerınJe de durmuştur 30 Ağustos
I925"tekastamonu'da TurkOcağfndakonuşan Ata-
turk
"Öluleri yardıma cağırmak uv gar bir ulus için y u/
karasıdır." "Bugun mevcut tarikatların gayesi ken-
dilerine bağlı olanlaru duny a v aşamı ile manev i (tin-
Suç ise, Ben de Vanm!
sel) yaşamda mutluluğa kav uşturmaktan başka ne
olabilir? Bugıin ilmin. fennin. tum kapsamıv la uy gar-
lığın saçtığı ışıkonunde filan ya da falan şey in yol go$-
termesivk' maddi ve manev i mutluluk arayacak ka-
dar ilkel insanların Turkiy e uy gar topluluğunda var-
lığını kesinlikle kabul etmiyorum." ~Ey millet. iyi bi-
liniz ki Türkiye Cumhuriyeti şey hler. dervişler, mu-
ritter, mensuplar ulkesi olama/. En doğru. en gerçek
tarikat LygarlıkTarikatı'dır. L vgarlığın emir ve is-
tekleriniyapmakinsanolnıakivin veterlidir" demı^-
tır
Yıne 31 08 1925te Çankın'da. Iskılıp'ten gelen
1
996-1997 adlı > ılının açılı* torenınde.
TBB Başkanı Savın Eralp Özgen ve
\argıtay Başkanı Savın Mufit Lt-
ku'nıın. çağdaşhukukdev letınden \ta-
turk ılke ve ınkılaplarından laık Turkı-
veC umhurıyetrnden. hukukun ustunlu-
ğı'ınden yana açıklamalan ve teokratik şefiat de\-
letı ozlemcılerıne karşi tavır koymalan. bazılannı
pek tedırgın ettı
Bazıları suçluluktelaşı ıçınde sııçustuvakalan-
mişlık telaşı ıçınde sağa sola saldırnıaya ba^ladı
Hatta. basına yapılan açıklamalarda. Sa> ın Eralp
Ozgen cezalandırılmakla tehdıt edıldı
Şu btlıt\melı kı Sayın Ozgen \ e Sa> ın Utku'nun
bır heyetle goruşen Gazı bu konuşmasında da şun-
ları soylemıştı
~Tekkeler kesinlikle kapatılmalıdır. Hiçbirimiz
tekkelerin yol gostermesine muhtaç değiliz. Biz, uy-
«artıktan, bilimden, fenden guç altvoruz ve ona göre
vuruvoruz. Başka bir şev tanımayız. Doğru yoldan
şaşmışlann amacı, halku çılgın ve aptal vapmakttr.
Oy sa ki halkınıız. aptal ve çılgın ülmamava karar ver-
nıiştir. Bunlar basit hallcr gibi gorunür, fakat önemi
vardır. Bi/ dunya aik-si içinde uyganz. Her bakım-
dan uygariığın gereklerini uygulayacağız." \e sonuç-
ta3O 11 1925'tetekkeler zavıvelerlkuçuktekkeler).
açıklamaları. bu ulkede yaşayan onlarca mılyonun
duygu ve duşuncelerıdır
Onları cezalandırmava kımsenın gucu vetmeye-
cektır
Çunku. onları cezalandırmak ıçın onlarla aynı
duygu ve duşuncelerı paylaşan mılyonları da ceza-
landııtnanız gerekecektır
turbelerkapatıldı, şeyhlık murıtlık y asaklandı Bun-
lar 70 v ıl once ıdı, ya bugun' Gorunuşte eskı tekke.
zavıyeleryok Ancak bazı gazeteler televızvonlar
tekke olmuş Ya turbeler, veterlı beslenemeyen. ış
bulamayan. sosval guvenceden yoksun. çaresız in-
sanların umut barınağı olmuş bınlerce turbe Yıne
o> avcılığı ıçın tum polıtıkacılann arkasından ko^-
tuklan modern tarikat şeyhlen Ne acıdır kı 70 yıl
sonra bu noktaya getınldı ulkemız Işte 70 yıl son-
ra gelınen nokta (')
YusufGezgör
Sayın Ozgen ve Utku'nun açıklamalarının altı-
na aynen ımzamı atıyor \e mucadelelennde yanla-
nnda olduğumu saygı ıle duyuruyorum
Lokman Gündoğdu
Eğitimci, Kamu V öneticisi, İşletme
tzmanı
Son Pişmanlık Fayda
Verir mi?
Şah Rıza Pehlevi tahtta ıken Iran'ın anayasal
duzenı nasıldı9
Anayasadan bırkaç made:
Madde 1 - Iran'ın resmı dını Islam dınıdır
Madde 2 - Meclısıh çıkardığı yasaların Islam dı-
nıne aykırı olup olmadığını ulema (dın bılgıniert)
saptar
Madde 11 - Şerıatın yasak ettıklerı dışında, bı-
lım, sanat ve edebıyatın oğrenılmesı ve ogretıl-
mesı serbesttır.
Şah'ın Iranı dın devletıydı, anayasal çerçeveyi
şerıat çekıyordu
Mollaya yetmedı bu devlet.
Daha sıyah bır yaşam bıçımı ıstıyordu Humeyr
ni, şerıatçılığın daha koyusunu amaçlıyordu.
Muradına erdı
•
Afganıstan'da devrılen Başbakan Hikmetyar
koyu bır şerıatçı değıl mıydı?
Laık devlet ıster mıydı^
Hayır
Taleban, şerıatçılığın dıbını bulmak ıçın çırpınıp
duruyor, ama, bulamaz ;
Hırıstıyanlık da Ortaçağ'da yobazlığın kuyusıj-
na ındıkçe ınmış, ama. karanlığın dıbını bufama-
mıştır; gunahın, yasağın. bağnazlığın sonu yok-
tur.
Pekı, Refahçı, Turkıye de ne ıstıyor'?
Dıncı partının yolu bır kez açıldı mı, ne ıstedıcjı
onemlı değıl1
Ardından daha koyusu devreye gı-
recek, gerıye yarışın yoluna cehennemın taşları
doşenecektır •
Gerçekte bu yolun taşlarını merkez sağ partıldS"
geçmış yıllarda kendı ellerıyle doşedıler "
Refan, o taşların ustunde yurudu
•
iran'da ılerıcı guçler, aydınlar, sol partıler Şah'a
karşı mollalarla ışbırlığı yaptılar lyı nıyetlen vardl;
ozgurluklere kavuşmak ıstıyorlar dıncılerle bırlık-
te demokratık bır duzen kurmayı tasarlıyorlardı
Tumu pışman oldu kendı ellerıyle kendı kuyuî-
larını kazmışlardı, şımdı dovunuyorlar '.
Ama ış ışten geçtı
Bugun Turkıye'de yukselen şerıatçı akımların
avukatlığını yaparak 'ılımlı Islam' adı altında dın-
cılerle ışbırlığı yapanlar, kendılerını de halkı da at-
datıyorlar >
Bu yola gınldı mı sonu gelmez
"S/yasa/ Islam" dedıklerı kavramın, çoğu ayd^
nımız, ne anlama geldıgını bılmıyor
Şerıat islam hukukudur
Şerıat. yalnız devletı duzenlemekle kalmaz, kf1
şının yaşamını en ınce ayrıntısına değın saptar;
ıbadet'\e yetınmez aıle mıras, tıcaret borçlar
gıbı 'muamelat'la, ceza ve usul hukukunda(uku-
bat) her şeyı kurallara bağlar, yukumluluklerı sa1
yıp doker
'Sıyasal Islam' denılen kavramda 'şenat'ı dış-
lamak olanağı var mıdır'?
Sıyasette bır kez dıncılık yoluna gınldı mı, durul-
ması olanaksızdır
Hareket hahndesınız. Nerede olduğunuzu, ne yaptığınızı kımse bılmıyor. Olsun... Gerektığınde
sıze ulaşacak bınsı var: 0 532 Turkcell. Bulunduğunuz yerden dıledığınız yerı arayabılır, fınans
dunyasının son durumunu oğrenebılır, mesa)lar gonderebılırsınız. Telesekreter servısınden
yararlanabılır, hatta çok yakında faks da çekebılırsınız. Nasılsa Turkcell 24 saat çalışıyor,
cep telefonunuz meşgul ya da kapalı bak olsa ıletışımınızj kesıntısız surduruyor.
TÜRK TELEKOM
TURKCELL
0532 Kesintisiz iletişim kaynağı