Catalog

CÜMHURÎYET 10 KASIM 198tf YEDÎ Olümsüzleştiği o kara günler. E. Fazıl KARLIDAĞ (10 kasım 1938) perşemb» günü, saat dokuzu beş geca, Istanbul Dolmabohce Sorayı'nda ölümsüzleşmlştl. Atatürk'ün. olumsüzleştiği, o kara günlerde, cenaze törenlne görevll olorak katılmiştık. Istanbul'da, kara haberin duyulması üzerine. Dolmabahce Sarayrnın önündo, yüzleri sararmış. gözlerf yoşiı ceşitll dll, dın. soy, sınıftan insanlar, Atotürk'ün aziz naoşı önunde saygt duruşuna geeebllmek Icin toplanmıs. gec vakitler» kadar beklemışlerdl Fakat, earay kapısı halka bırkac gün kapalı kaldı. u arada 11 kasım gOnö, yenl Cumhurbaşkanının seçıteceği nedenlyle, Sultanahmet Meydanında 101 pare top alışı yapmak uzere gorevlendırıldık. Saat 11.30'da. oybirliğıyle, Cumhurbaşkanhğına. Malatya Mılletvekill Ismet Inönü'nün seçüdığınl radyodan oğrendık ve merosım atışırta boşiadık, m• B öyuk ömler Atotürfc, bundan 42 yıl onc« Açık alınla anmak Rüstü ERGUN evletlmlzln kurucusu bu buyuk ınsanın her yıl yopılan anma torenlerınde, onun ılkelerlnln y3tsrince ulusa anlatılamadığından yakınıldıfiına tanık olmaktayız. Bu özlü görüşe yürekten katılarok, yasa de somutloşmış blr dev rim llkesl üzerlnde duracağım. Soy egemenlığınl kaldırıp. halk yönetımıni benımseyen yüce Kamutay. bu yenl yönetımde ulusu oluşturan bıreylcr arasmda hıc bır ayncolık bulunmamasını sağlamok amacıyla, 26 kasım 1934 yılında cllnvan ve lâkapların kaldırılmasına lllşkln 2590 Sayılı Yasoıyı cıkarmıştırtAğo, Hocı, Hafız, Hoca, Mona, Efendl, Bey. Beyefendl, Paşa, Honım. Hanımefendl, Hazretlerl glM •Özcükler kaldınlmıştır » Bu eşıtlık llkesi Anayasamırm 12. maddeslnde «Herkes, dil, ırk, clnslyet, clyasl düşünce, din ve mezhep ayınmı gözetllmekslzln, ka. nun önunde eşlttir» blcımlnde dll» getınlmıştır. lyasl PartMer Yasosı'nm 85 maddeslnde; Siyasl Partllerln 2590 Sayılı Yasoya uymaları zorunlulufiunun; Anayasa'nın 4 bölümünün 7. moddeslnde de, korunacak devrım yasalon arasında 2590 sayılı Yosonın yer almı? bulunması bu yasanın önemlnl acık olarak göstermsktedır Bu güzel yasanın ckmasından hemen sonra onu yürekten savunanların başındo Atatürk'ün bulunduğunu görmekteylz. Ikl llglnc fir» nekle yetıneceğlm 1 Atatürk blr akşam kendls'ne, tPoso Hozretlert» dlyen blr bakanına dönerek tN« demek Paşo Hazretlerl? Paşo Hazretterl yok. Bundan sonra bona Paşa demevinlz» uyarısında bulunmuştur, (F R Atay Cankaya) 2 Munlr Hayrl Egsli'nln yazmış olduğu «BAY ÖNDER» adlı destanın düzelt mınl yapan Atatürk'un, el yazısı İle yaptığı şu uyan da cok sevındiricıdır«Genel olarak erkek lcln BAY, kodın Icin BAYAN. Bütun yazılor ona göre duzeltllmell Bey, Begüm, Efendl, Hantm kalkacak » Bu Ikl örnek de onun cıkarılan blr yosaya bağlılığını. benımsenen bir yasonın ölü kalTiamasına colıştığını göstermektedır Onun olümünden sonrakl dunım nedir' B Halk, Istanbul'da, dört gün gözlerl yaşlı olarak Saray kapılannın acılacağı ve Atatürk'ün azız naaşını zıyaret edecekleri umuduyla kapıdo bekledı. Nıhayet. 16 kasım, çarşamba günü. Saray kapısı acılmış, fialkın azlz naaşı, ziyaretıne musade edılmıştı. Topluluk. sel halında kapıdan tcerl aktı, bru arada ezılerek ölenler oldu. Bu sırada, Atatürk'un tabutu, saraym muay©d* salonunda, Türk sancağına 6arılmış, cevresl renk renk clcek ve güllerle bezel! blr katafalkın üstüne konmuştu Katafalkın cevresinde aynca Atatürk'ün altı llkes nı slmgeliyen altı meşale yanmakta, bunlarm yanında, merasım ünlformasım gıymış general, amıral ve üstsuboylar nobet tutmakta idi. ATATÜRK'ÜN NAAŞI «YAVUZ*üN GÜVERTESÎNDE u programflereğMnce19 kasım 1938*de. cumartesı gunu alayımız (Bırlncl Topcu I Alayı), Ataturk'ün azız naaşlarını Dolmabahce Saraymdan, Sarayburnu'na göturme törenıne katılma emrınl bir gün once almıştı. Bu omaclo alayımızdan, mürettep blr topcu toburu, 19 kasım sabahı erken saatlerde, IstanbulDavutpaşa (Topçular) Kışlası'ndan. Dolmabahce Sarayı yönunde hareket ettl. O sıralorda sankl. doğo yasımıza katılmış. toprağı göz yaşlarlyle sulamıştı. Asfalt yolda, topları ceken koşum atlorı bıle: «Çekmez kürenin sırtı o ubutu cesimi» nl hls etmlş olacaklar kl bazıları dlretlyor, bazılorının ayağı kayıyor, bazılan da düşuyordu. Gectiğimlz cadde, halk topluluklarıyla dolmuş ve taşmıştı. Aynı gün, Topcu Osteğmenl (E. Orgeneral) Semlh Sancar, Alayın soncok Bubaylığını yapryordu Onun komuta ettığı 6. bataryadan blr top aroDası azız naaşı taşımaya aynımıştı. Alayın 4 Batarya K. vektlı Topçu Usteğmen (E. Albay) M. Fazıl Karlıdağ'da, o gün ek gorev olarak alay emir subay'ığını yapıyordu. Bu nedenle azız naaşa yopılan saygı ve Işlemlerle yakından llgılenmek oianağı bulnr.uştu Irlığımiz. Dolmabahce Sarayı clvarında kendısıne ayrılan yere geldi. Top arabası azız naaşı almak üzere Saray kapısından lcerl glrdl Blz azız naaşı seiamladık Cenaze torenlnın komutanı Orgeneral Fahrettln Altay'ın uyarısı üzerıne, orada Atatürk'un cenaze namazı kılındı 12 general azız naaşın bulunduğu tabutu alarak top arabasına koydular. Saat dokuzbucuğa doğru top arabası scrayın kapısından ctktt önceden oluşturulmuş programo göre cenaze korteıdekl yennı aldı Korte|, Galata Köprüsü yoluyla Gülhane Parkı na yoneldl Sılahlı Kuvvetlere mensup bırhklerden başka görevlıler, yabancı konsolos'ukların temsılcı'erı de korteıde yer almışlardı Ayrıca bu torene denızden katılmak üzere. Fenerbahce fenerının 1,5 mıl batısı acıklarında yabancı devletlerın gonderdıklerl savaş gem.lerl, btınların kuzeyınde, Haydarpaşa mendırefllnln batısındakı sahada da Türk donanmasina mensup savaş gemılerl demırlemışlerdı Halkı ve davetlılerı taşıyan 4 yoicu vapuru da, yabancı savaş gemılerının batı köşesinde yer almışlardı. ortepn Izllyeceğl, Dolmabahce He Gülhaneparkı arasındakı caddenln. sağ ve solu halk topluluklarlyie dolmuştu. Halkın özellıkle yaşlı anaların ve genclorln döktüğü göz yoşına, tAtam, Atamlı dlye bağınşlanna. bazılarmın. pencereden aşağı atlama davranışlarına, hıckıra, hıckıro ağlayışlarıno, dua okuyuşlarına, bazılarmın kendi dlnlerlnco hac cıkarışlarına tanık olduk Kolbaşı, Gulhaneparkı'nın demlr kap'Sindan lcen gırdl Kortejln sonu alımnca. parkın demlr kapılcrı kapatıldı Gencler, sürekll olarak cAtam Izindeylz!» dlye bağırıyorlardı. Kolbaşı Sarayburnu'na gellnce, kortejdekıler, yolun sağ ve soluna acıidılar Aziz noaşı taşıyon top arabası yolun ortasından llerliyerek halen, Atatürk'ün Anıtı'mn bulunduğu Sarayburnu na ulaştı. Azlz naaşın buraya gelişlnde, 101 pare top otışı tamamlanmış, selam otışı başlamıştı istlklâl Marşı calmaya başladı Saygı duruşuna geclldı... Bunu once olduğu gıbı 12 generalln tabutu omuzlarına alarak, denızcılere tesllml izledi Denızc'ler tarafından alınan tabut, Zafer Muhribı'ndeki 15 santımetrelık top namlularının arasındakı katafaika kondu Peşınden muhrlp uzakta duran Yavuz muharebe gemısıne doğru hareket ettl Bıraz sonra onun bordosuna yanaştı Personell Cimarlva mevkılnde, yuksek rütbell subayları gemmın lumbar oğzında karşılama duzenl almış durumda Yavuz gemısıne, azız naaş, komutanlar tarafından alındı avuz izmit yönünde seyre başlarken, İ8tanbul halkı göz yaşlarlyle kurtancıları Ataturk un nacşını uğurluyorlardı Daha once Yavuz'u Izlemış ve noaşı selamla1 n ş o crt yabancı savaş gemılerl Buyükada'nın guneyınden donduler Daha sonra tekror Zafer muhrıbıne konan ve Izmıt te bu/uk bır torenle karşılanarak beyaz trene taşınan ozız naaş Ankara'ya gonderıldı. Ataturk'ün azız ncaşı 20 kasım pazar sabahı Ankara'ya ulastı Başta yenı Cumhurbaşkanı mer hum Ismet Inonu o mak uzere gorevlılerle vatandaşlar ozız naaşı karşıtadılor Beyaz tren den ındınlen azız naaş, top arabosıyle TBM Meclısi eskl bınosı onünde hozırlonon gorkemlı katafalka konmak üzere götüruldu. Halk, azlz naaşın onünde ertesı gunün sobahma dek tazım gecışı yaparak onun cevresinde cevrındi (Tavaf ettı). 21 kasım sabahı, resml tören başladı: Azız naoşı taşıyan top arabası, halkm eşflğlnde olaraK gecıcl kabir olan Etnoğrafya Müzssıne büyük bır torenle gotürüldü Cenaze törenıne yabancı devlet delegelerl ile şeref kıtaları, seckin k şılerl ve şovolye askerleri katılmıştı. Aynı gün (21 kasım). tkınci Cumhurbaşkanı, merhum Ismet Inönü'nün, ulusa yaymlanan bıldirlslnın şu son tümcelen yankıyordu tDevletımlzın banısl, milletımizln fedakâr, sadık hadıml, ınsanIık Idealinin aşık ve mümtaz sıması, eşslz kahroman Atatürk! Vatan sana mınnettardır» zız naaş, Etnoğrafya Müzesı"nde 15 yıl kaldıktan sonra, 10 kasım 1953'de, programlaştırılmış buyük bır torenle şımdıkt AnıtKabır'e taşınılması lcın hozırlığa oeçıldl Aynı gün, yapılan bu törende, Kara Harp Okulu'ndan 136 öğrencı, aziz naaşı taşıyan top arabasına koşularak O'nu Anıt Kabır'e dek cektıler. Denız Harp Okulu, Denız Astsuboy Okuiu öğrencılerınden ve denlz erlerınden oluşturulan Denız Alayı da. bu torene katıldı Denız Alayının Komutanlığını o gün. Savarona Yatı'nın Komutanı Dz. Kur. Alb. (E. Oramıral) Kemal Kayacan yoptı. ugun Atatürk'ün, flzik varlığı AnıtKabır'de, Turk Bayrağı'na sanlı olarak sanduka lcnde uyumaktadır. Fakat O'nun tınsel varlığı, çok sevHıği ulusuyla blrlıkte yücelıklere uzanmakta, insanları ve Insanlığı seven herkesın yüreğınde Atatürk, sevgl ve saygı İle yaşamaktadır. Ondan sonra gelen bazı, yönetlcller, O'nun devrım ve llkelerını yozloştırdılar Bazıları, halkın dınsel duygularını, kışısel ve 6iyasal cıkorları uğ runda somurerek laıklığe oykırı yakışıksız eyleme gectıler özgürlüğe ve tam bağımsızlığo aykın polıtıka i7ledıler Daha sonro gelenler ise. Atatürk'çü Eğıtım ve Öğretımın mımarları Ataturk'cü oğretmenlerf Sürdüler Ulusai bırlik ve beraberlık ruhu bozuldu, teror, anarşl, ekonomık bunalım ve oahalılık yurdu kapladı. H er yaşta İnsanlar, tabutun lclnde son tıykusunu uyuyan Atatürk'u, tazlmle solanv lıyordu Bu tören üc gün üc gece (16 18 Kasım) sürdu. Bu süre lclnde ve ondan sonrakı günlerde, Atatürk'ün, ayrılışına doyanamayıp ıntıhar edenler oldu. Hastalığımn son günlerlnde. Atatürk'un; tArtkora'ya gidellm boşıma ne geieceKse, orado gelsln» dedığınl bllen Bakanlar Kurulu, O'nun, azlz naaşının Ankara'ya gonderılmeslnl kararlaştırmış. bu kararın uygulanmasını yetkilılere emretmlşlerdl. Istanbul'da, cenaze töremnln kara ve denızde yopılması progromlaştırılmışu. K S Mübeccel Nami DURU R B O ahmetll babam anlotmıştı. AtatOrk Selan'k'te kolağası (onyuzbaşı) Iken, babam da müşır yaveri ımiş. Merkezl Selânık'te bulunan 3. Orduda bır harp oyunu duzenlenmlş. Bu oyuna ordunun tüm 6ubayları katılmışlar Oyun yanlış duzenlendığl gıbı uygulanış blçimınde de yonlışlıklar yapılıyormuş Dummu kenardan ızleyen AtaturK ılk once sesını çıkarmamış Ama sonunda dayanamayarak hem oyunun düzenını, hem uygulanış b cımını ağ r bır dılle eleştırmekle kalmamış, doğrusunu gostermlş O akşam babamla bırlıkto Fener dekı gozınolardan blrıne gıtmışler Gec saatlere dek ylyıp >cıp soyleşmışler. Sonra kordon boyunda gez.ntlye cıkmışlar. Ataturk düşuncell imıs Bır ara babama donerek, «Kâzım ben askerlıkten ayrılmayı duşunuyorum. Cunku bır insanda hele bir komutanda bulunması gereken toleransım yok. Herkesi Incitlyorum Beikı s'vıl yaşamda daha başorılı olurum» dıyor Babam «Bugünku harp oyununu ben de Izledlm. Tüm subaylar lclnde senden baçorılı yoktu. Oyun sırasında görduğun yanlış lıkları elbette eleştirecektın. Bu senın hem hakkm hem gorevlndl. Sen de bunu yaptın. Kanımca askerllk mesleğlnde seni buyük boçarılar bekliyor. Bu oyrılış duşunceslnl kafandan çıkar. Yoksa hem sana hem memlekete yazık olur». Bu yanıttan sonra Atatürk «Galiba haklısm Kâzım, Ben orduda kalmalı, savaşımı burada vermellylm» dıyerek konuyu kapat'yor. abam Atatürk'ün Insancıi yönden büyük ayrıcalıkları bulunduğunu onlatır, bun* lara değgın bircok örnekler verlrdl. Yıtlar sonra Musıkı Muallım Mekteblnds okurken Ataturk'ü yakından tanımak olarıağını buldum. Hoşgörüsüz olduğu hakkındaK) düşüncesinın cok sert blr yargı olduğt» kann sına vardım. Anımsadığım kadan ile yıl 1931'dl, Atoturk okul müdurü Zeki beye «Okulu bir gün totll et, onları Onman Ciftliğıne getlr, piknlk yapıp eğlensınler» demiş Havanın cok guze! olduğu 1 mayıs günü okulca clTtllğ© gıttık. Ataturk bızleri bır babanın sevecenlığı İle karşıladı. «Çocuklarım uzun blr yıl colıştınız, yoruldunuz. Bunun odülü olarak slzlerl buraya çağırdım. Yiyln, kosun, eğlonin. Daha sonra slzlerte beraber olaeağım» dlyerek yanımızdan ayrıldı. O gun cok guzel yemekler yedık Her ceşıt oyunlar oynadık. Bunlarm blr bolümune Ataturk de katıldı. Akşam ustu bızleri çevreslne topladı, «Haydl bakalım blraz da şarkı ve şilr söyieyin de bu güzel gunu tatlı blr biçimde bıtirellm» dedi. kul yemekhanemızde büyük ve güzel bır pıkabımız vardi Her yemek süreslnce pıkapta ceşıtlı senfonık yapıtlar yanında Nâzım Hıkmet'ın kend! sesl ile okuduğu «Salkımsoğutı ve cHazen şnrlenni ça!ar dınlerdık B J yuzden Nâzım'ın tum koşuklarını aşağı yukarı tümümüz ezbere bılıyorduk Atatürk'un şılr okuyun emrı üzerlne Tahır Elıcln adındakı arkadaşımız hemen «Salkımsöğut» ve «Hazersl okudu Başka bır arkadaş «Meşin kaplı kltapı ve cOrkestra» şnrlenni soyledi Okunanlan buyuk bır ilgl İle izleyen Atatürk, «Cok güzel ve llginç silrler bunlar, kim yazmış?» deyınca Zekı Bey. «Nâz;m Hıkmet yazmış efendim. Oku!da kendi sesl ile okuduğu plağı var emlr buyurursanız size koşke getıreyim» dedl Ataturk. ıGetir, ama çocuklar biroz da başka Y ATATÜRK ÖĞRENCİLERLE ATATURK VE HOŞGÖRÜ Ö Ü salrlerden ©rnektor mrsinlen buvrug'ura verdl. Yekta adındakl blr arkadaşımız Foruk Naflz'ın cAkın» şllrlnden parcalar okudu. Daha sonra şarkıiar söyledlk. Cok tatlı blr gun geçirdıkten sonra da okulumuza döndük. Okulda Nâzım'ın plaklarının okunmastna kımse ses cıkarmadığı glbl Haydar Rıfat'ın cevırısinl yaptığı (bugün coğu yasak kitap sayıian) yapıtları büyuk blr özgürlük lclnde okumamıza da kimse karışmazdı. Bu özgürlükten bol bol yararlanıyorduk. Su gerceğı vurgulamokta yarar görüyorum. O dönemde cıkmış olan sol ve sağ yayınlan okuyan dönemln gençlıği hlc de komünlst veya ırkcı otmadı. Doğal oiarak fire verlldt oma büyük coğunluk Atatürkçü idıler ve öyle de kaldılar. ugün eşlne az rastlanacak. Afet Inan. Şoıp Şeren, ibrahlm Necml Dllmen, Haydar Taner. Tevfik bey glbl ct değerll, medenl cesaretl üstün oğretmenlerlmlz vardı. Bunîaı dönemın bazı uygulamalarmı oğır blclmde elestlrmefcten ve bMmie tortışmaktan cekinmezlerdi. Örneğm Yurttaşlık Bılgisl öğretmenimız sayın Afet Inan Dizlen bır gün tneclis konuşmatarını Izlemeye go türdü. Ertesl ders bu konudakl izlemmlerimf zl sordu. Görduklerlmlzi oğır bır blclmde eleştlrmemlzl gulümseyerek dınledl. Hotto Şekur adındakl blr arkadaşımızın bazı ko nuşmacıların davranışlarını taklld etmesine katılarak gülmemıze o da katıldı. Yukordc adını andığım öğretmenlerımiz derslerlnlp sonunda günün olaylarına değlnirler bazı uygulamolan eleştırmekten cekinmezlerdi Bu öğretmenlerden ücünün (sayın Afet inan Salp Şeren Koşkte ozel kalem müdürü Idl ibrahlm Necml Dılmen)'ın Atatürk'e yakınlık lan tümümüzce bılınmekte Idl Bu saytn ki şıler böylesıne eleştin yapabılme özgürluğü nu elbette kl, Atatürk'un hoşgorüsünden alıyorlardı Işte bu hoşgörü, o günün gencllğlni aşırı Ideololılerdeo koruyan bıricık faktor olrr.uştur. A B B asalann ırygulanmasında görevı bulunan yasa cıkarıcılar. aydınlar, yazarlar, bırbırlarine «Beyefendl» demeden konuşamaz olmuşlardır. Bu guzel yasanın cıkışından gunumüze değın geçen süre ıcınde, haydi eacı ağarmış bız yaştakılerl bır yana bırakalım, milyonlarca öğrenclye bu yasanın özü anlatılamamıştır. Öğretim ve eğltlmde etkisl olan devlst kuruluşları, Ulusal Eğltim Bakanlığı ve TRT, bu soruna tıtızlıkle bağlanmamoktadır Örneğın, ikısinın ortaklaşa düzenledlğl blldirılen «Okul Saatl» yayınlarında genc beyınler, kışılere öğretmen bey, muhtar bey.... efsndi vb yosaklanan sözcüklerle seslenlldığlnl duymaktadırlar. ene bunun glbl, televlzyondakl blr acık oturumda, tar tışmaya katılan tüzeclle^ rın, toplum blllmcılerin, gazetecller n bırblrlerlne bey, hanım, hanımefendi, beyefendl dıye seslend k'erı Işıtılmektedır. Bunları duyan öğrencllerden va do yurttaşlardan söz konusu yasaya uymak beklenebıllr mı' Gelışen bır toplumda yasatara bağlılığın gsleneklerden üstün tutulması zorunludur. Bu nedenle. başta. yasa yapıcılar olmak üzere devlet yonetımınde sorumluluk yük lenmış o'arların ve yazarıyla okuruyla tCmümüzün bu konuya İlgl göstermesı gerekmektedır. Kişl va kuruluşlarımızla yasalarımıza bağlı kalırsok bırliğımızl bozmak Isteysn tüm engellerl yenenz. Işte bu nedenle, ölüm yılı törenlerınde Ataturk'ü acık alınla anmak istıyorsak. yazımın konusu olan 2590 sayılı Yasa ile bırlıkte hlc blr devrım llkesinden ödün vermez davranış fcınde bulunmalıyız Unutmayalım kl, büyük soruntarın cözumü, küçüklenn cozümune bağlıdır. Y G