Catalog

SAYFA: 8 CUMHURÎYET 28 TEMMÜZ 1979 Ekonomik kalkınma ve Islâm Dünyası Osman ULAGAY AĞIMIZ «kalkınma» cağıdır. Dünyanın dört bir yanında Insanlar doğaya egemen olmo, yaşam biçimlerinl ve olanaklarını geiıştırme yolunda savaşım vermekte, yazgılarını kendı ellerine almayo colışmoktodırlor Ne var kı ckalkınmaı, farklı toplumlarda ve farklı konumlarda bulunan Insanlar icm farklı anlamlar taşımaktadır.. Dunya Bankası'nın tmutlak yoksulluk» dıya \anımladığı sınırda aciıkla boğuşan 1 milyan aşk;n Insan ıçın »kalKinma». belkı bir çuval pirinç ya da bir kova icme suyudur.. Tarlasını suiayamayan bir çiftci icm «kalkınmaı bir baraı, ürününü tuketim merkezlerıne uiaştıramayon üreticı ıçin bir yoldur. Yoksul toplumların varlıklı kesimleri Icin «kalkınma», ulkenm ortasında bir ado gıbi duran bir büyük kent ve gökdelenierdir; ya da Paris'ten alınon kürk, bilmem nereden getırirılen luks otomobıldır. Varlıklı toplumların insanları Icin «kalkınmo», sürekll artan bir gercek gelir, yeni sosyal olonaklar, daho rahat bir yaşamdır. C TÜRKİYE, İSLAM ÜLKELERİ İÇİNDE AYRI BİR KATEGORİDE, BATI'NIN "SIVIL TOPLUM,, MODELINE YAKLAŞMA YOLUNDA yı ötçecek göstergeier sapıamak hıc de kolay de ğfldır Buna karşın îoplumları tgeiışmış», «gelışmekte olan», «azgelışmış» gibı kategorılere oyır mak ıcin kullanılan kımı ckalkınma göstergeieru gelıştlrilrnıştır Bualardan başlıcoiarı, kışı başına duşen ulusol ge'ır ya da hosıla. kışı başına ener jı tOketımı. sanayileşme oranı. kentleşme oronı, nufus artış oranı ve okuryazarlık oranıdır Ne var ki bu tür göstergelerın belıriedikleri gercekler kodar gızledıklerı gercekler de onemlidır.. Ör neğın gelır dağıiıımının son derecede bozuk olduğu, nüfusun yuzde 5'inin ulusal gel'rin yüzde 50"sıne el kovduğu bir topiumda, ulusal gelıri toplam nufusa bölmekle elde eaıien ortalamj ne denli sağlıklı bir gostergedır acaba?... Ya da verimsız kırlardan koparak büyük kentlertn cevresmde gecekondu yığınakları oluşturan yüzbin lerin kabarttığı kentli nufus nasıl bir tkalkınma» nın göstergesıdir?... Bırıki büyük merkezde yoğunlaşmış. dı» pozar tc*n uretlm yapan »onovtln kullandığı enerji miktorına bakarak, aynı üikenın akrepleri yemek zorunda kalan milyonlarca köylüsüne ckaikınmış» diyebilır mıyiz?. sistem orosındokl en önemll farktardan blti de bıreyci sistemin mevcut insan potansiyelıni değerlendırmede zorunlu olarak aşomalı bir yontem ızlemesı ve her aşamada yeni farklıloşmalar, yenı yoksunluklar. yeni rekabet ve özendirme araclorı yaratarak amacına uzunco bir sürec ıcinde erışmesi: toplumcu sıstemin ise kltle seferber liğini plönlı ve butüncü bir yaklaşımla daho kısa bir sürede sağlayabilmesidir. yöntemlerin ağır bastığı bir ekonomik Srgütlenme denemesı görülüyor, ancak kıtle seferberlh ğınde ilen bir noktaya varılmış oiduğunu söylerrek samrız olanaksız. Örneğın Mısır'ı ele alalım. Nâsır'ın toplumcu yöntemlere de yer veren anca^ kıtle seferberliğını soğlamada yetersız kalcn bürokratik kapitolizm denemesı bugün yerlrıi cinfitoh», acMım politikasına bırakmış bulunuyor ve bireyci sistermn kesın üstünluğünü sağla^ mava yönelık adımiar aîılıyor. Sunye'nin de e > > ninde sonunda bu noktaya gelip geimeyeceğınl söylemek zor. Portekız somürgecilerıne karşı omonsız bir kurtuluş savaşı veren kucük Afrika ülkesı Gıne Bıssau'da ıse toplurrcu yöntemlerl» tabandan yukan doğru orgütlenmenın başarı sansı oldukca fazla görünüyor. Insan Potansiyeli Kanımızca tum bu göstergelerin öteslnde, ckalkınmaı olgusunun en ryi öicütü, mevcut insan potansiyelinl değerlendırmede, seferber etmede gösterilen başarıdır. Bu başartyı tarih tcmde sağlayabılmış iki ana sistemden söz etmek mümkündür bireycl, ferdiyetci »Istem ve toplumcu, kollektıvıst 6istem. Her Iki ststemın farkn uygulamalarına boktığırnızda blreyci sısemın hemen daima, uretlm aractonnın özel mul kıyetine. gırişim. söroürme ve rekabet özgürlüklerine dayandığını ve blreysel cıkar ya da kâr dürtüsüyle yürüdüğünu, amacına eriştiğini görüyoruz. Bu sistemln giderek kendi üstyapılarını, kendi kultürünu. ahlâkım ve insan tipinl oluşturduğu da yodsınmaz bir gercek oiorok ortodo auruyor. Toplumcu slstemde ise gertellikle üretım araclarının toplumsal müikiyetı ve bireysel cıkann önunda toplumsal cıkar söz korıusudur; sistemi yüröten motor ya do temoi dörtu birevsel kâr aeğii topıumsal yarar amacıdır. Doğal olaraK bu sıstemin olusturduğu üstvopılar, kültür ve ahlâk ölculerl ve ideol insan lipl de tarklıdır. iki Bocalayan İslâm Toplumlan Gunümüzün islâm toplumlarına baktığımızrJa bunlarm coğunun yukarda kabaco tanımıoroayo calıştığımız ikı sıstem arasındo bocaladıklarını görüyoruz Muslümon nüîusun coğunlukto oiduğu ülkelerin hemen hepsi. su 1Q da bu kopsamda kapitalıst dünya sisteminin ıcsnde yer alıyorlar ve bıreycı sis'.emln kiml ozelliklerinı benimsemış buiunuyorfar. Ancok sisteml benimseme derecesl ocısından oralarında oüvük farklar olduğu da bir gercek. Tanhsel gelişimieri, coğrofl özellıkleri ve sosyopolitık konumları da bu farklılığın ortaya cıkmasında önemll rol oynamış bulunuyor. örneğin Cezaylr'l alalrm. Slvasal bağımsıztıfltnı sornürgecl guc Fransadon kopora kooora almış olan bu Kuzey Afrıko ülkesınde topiumcu «Kalkınma» Göstergeleri Görülüyor kf «kolkınma» sözcuğune kesln ev rensel bir tanımlama getirmek ya da ckalkınma» Bireyci Sistemin Fiyaskosu öte yondan, bireycl sisteme ağıriık verrplf olan İslâm ülkelenne boktığırmzda daha da b w C yük fiyaskolar gorüyoruz. İşte yıllar yılı yoksulluk cemberini kıromayan, t'r osken yönetimden diğerine sürüklenirken halk kitlelennl se'erber e1 demeyen ve onlaro bir şey veremeven Pakistan. Halk kitlelennin tepkısinf yönîendırebılmek Icin careyi İslâmı esasiara dönmekte bulan Pakistan. Ve ışte milyarlorca dolariık petrol gelirine karşın halkını seferber etmede yetersız kalan Şah'ın yapamodığını dın bayrağı altındo bir noktaya kadar gercekleştiren Humeym'nın Iran ı Bir de petrol zengini İslâm ülkeleri var Bunlardan Lıbya ılginc bir kitle örgütienmesl modeMnin denemesinî yoporken. Suudi Arabistan ve kücük Körfez ülkelerinin kitleleri seferber etmeden petrol gelırlerini massetmemn ve kârlı işletmenin yoflarını aradıkları görülüyor Ve Mısırlı ürn lu iktisatcı Samir Amin'in deyimiyle cPetrol. bu ulkelerin kalkınmasmda en büyuk engeiı oluşturuyor.ı Çağîmîzın Gözıiy.'e tvcö (OPEC)'ın İ catçısı Ülkeler örgütüyıllaraa nızlakurulmasından sonraki ge lişen bir ekonomik yapı ve pazar özelliği ka zonırken, acaba Türkiye'nin bundan yarorlo nabndıği söylenebılir mı? Ne yazık kı aşoğıda dökümü yapılan tcblo ınrelendiğınde. bu sorunıın yanıtı k» sınlıkle fhovr» olmaktodır 1973 petroı bunaıımmm ordındon. Botı' nm dev endustn devietieriyle petroi tekelleri nın glrışımierı sonundo kurulan Uluslarorası Enerji Ajonsı no üye olmaktan cekınmeyen TürKiye: ayni şekilde özellikle Müslüman Arap ülkelerınde kazanabıleceğı pek cok pazarı da değerlendirememektedir. Tablovo bakddıflıncm Türkıve'nin 1972 yıiında Islam ülkeî&rinden toplam 1 milyar 932 mıiyon 446 bin iırahk dışaiım yaptı|}i görülmektedır. Bu tutar. ulkemlzln 1972 yılındakl toplam dışaiımlannm bedelı olan 21 milyar 564 milyon 71 bin liranın icmde yaklaşık olarak %9 dolavlarında bir oranı kapsar. Buna karşılık Islan ülkelerıne vaptığımız dışsatımın. hemen hemen dışalıma eşft olduğu gorulmekteaır: 1 milyar 269 milyon 354 bin lira Bu tutar da 1973 yılı toplam dışsotımlorımızm yaklaşık %9'u demektır. D«vlet İstatıstık EnstitüsO rakamlarıno göre, dışaıım ve dışsatımdokl değişikiikler 1977 yılı sonuna göre söyle değışmiştir: 1977 yılında Islam ülkelerinden yaptıflımız dışalımlar yaklaşık 20 kat artış göstererek 23 milyar 23 milyon 138 bin lirayı bulmus tur. Bu rakamın ovnı yılın toplam dışalım oeğerl olan 103 mifyar 31 milyon 578 bin IIra ıcindekl oransal yerı de yaklaşık %22 nın uzer/ndedır Ancak, 1973'ten başlayarak surekli ortan petrol fıyatlarının dışaiımları şişirdiğl de bir gerçektir ve gözden uzak tutulmamakta dır. Buna karşılık 1977 yılında Islam Olkelerine yaptığımız dışsotımların do 1972'ye göre yaklaşık Ikl kat arttığını ve 4 milyar 791 milyon 227 bin lirayı bulduğu görülmek tedir. Bu tutonn oynı yılın toplam dışsotımlan Icindekl oransal yertys» % 14'ün üzertndedir. Türkiye'nin 1977 yılı toplam dışsatım âe geri 31 milyor 338 milyon 498 bin liradır. Karşılıklı tlcarettekl bu hacım ortışı, os lında tek yanlı bir denge değiştmtne nedan olmuştur. Sâyla ki. 1972 yıCı rakamlarryla Islam Olkelerıyle yaptığı tlcarette yalnızca 663 mll yon 92 bin lira dolaylarında acık veren Tür kiye: 1977'ye gelindiğinde 18 milyar 231 mll yon 911 bin lira tutarındak! bir açığı nasıl kapatabüeceâinl düşünür duruma oelmi»tif. Kuşkusuz ki bu ocıjın büyuk, hem d« cok büyük bir bölümü petrol dışalımlanndan koynoklanmaktadır. Buna karşılık. Türkiye'nin dışsatım olanaklorı oldukco geniştlr. Ortadoğu ulkefert başta olmak koşuluyia. ceşitll islam ülkeleri ne conlı hayvon yo da dondurulmuş ef satışıarınm gercekleşt/rilmesı bekleneblllr. Islam devlstlerl, cdomuz» korkusuno düşmeden et alabileceklerl bir satıcıyt bulmaktan kuşkubuz k) hoşnut kalacaklardır. öte yandan ftzellikle Suudl Arablstan'ın blskult ve şeker glbl bazı clüksı sayılabllecek tüketım mallarını almaya Istekll oldukla n do bilinmektedir. Tum bunların yanısıra. tablomuzda veralan İslam uikelerinin pek coğu endüstrl dü zeyl bakımından Türkiye'nin gerisindedirler. Bu ülkeierde son zamanıarda giderek daha tazia iholeye katılmamız ve özellikle de enSLAM dünyası, özellikle Peîrol Ihro Dünyad a 700 milyonun üstiinde Müslüman yaşıyor Ofka (ArRIKA) Fas 18.3 Morıtanya 1.4 Senegal 4.3 GomDiyo 0.5 G ne Bıssau 0.2 Gine 3.1 Yukan Volta 1.4 Fildişi Kıyısı 18 Sıerra Leone 1.0 Liberya 0.3 Gana 2.0 Togo 0.2 Kamerun 1.0 Orta Afrika İmp. 0.1 Cezoyir 17.3 Maii 3.5 Nijer 4.2 Nııerya 1.3 Benın 0.5 2.1 Cad Zaıre 0.5 Uganda 07 Tanzortyo 3.8 Moiavi 0.8 Mozambllt 10 Komoro Ariolan 0 3 Madagoskar 0.6 0.2 Mauritus Sotıall 3.4 Kanya 1.3 Etyopyo 118 Cibutl 0.1 11.7 Sudan Mısır 35.4 Lıbya 2.6 Tunus 61 Toplam 145.0 19 10 2 4 3 4 60 50 90 15 7 85 13 100 DIŞALfM Olkeler f»72 (İslâm Arap Olketort) Bahrgyn (Katar, Umman dahil) 12.551 BAE Cezaylr Cibutl 8 457 Fas Irok 431.091 Kuveyf 72 (x) Libya Lubnan 866 531 Mısır 87 640 Moritanyo Somoli 484 Sudan ffi Suriye 15 429 Suudi Arablstan 742.715 Tunus 33.582 Ürdün 9.490 Kuzey Yemen Güney Yemen (islâm Asva Olk«l«rf) Afgonistan Bnngiadeş 574 Endonezvo Iran 208 973 Maldiv Adalon Malezva 6.219 Ppkiston 10 817 Genel Toplam: 1J32.44C 1977 (1.000 TU) DIŞSATIM wn 1» 25 555 15.530 229 305 50 573 969 526 550 30.665 ^ 146.249 16.057 25 863 7594 642 98 714 «77 25563 110 712 34411 879 865 196 «24 247 196 314 005 272.717 29 998 525 465 301830 191.301 177.010 5620 5.456 ^ 36160 854 678 38.909 89.914 4.791.227 fürkiye'nin Konamu Ve bir de bunların hepsinln dışmda lsWm ü'keleri icmde kendi başına bir kategori oluşturan bir ulke. Türkıye var. Türkiye bireycl sıstemin en buyük aşamayı yaptıği; kendi sosyal. siyasal. kültüret yapılarını; ahlâk ve değer yargısı normları» nı geliştirdiği bir ulke olarak tüm diğer islâm ülkelerinden forklı bir özellik göstenyor Pozara açıian köylüsü, gürbüzleşen proletaryası. teknolojl üretebilen ara katmanlan ve Batıdan estnlenen yaşam biçimlerinl toplumun diğer katiarına model olarak empoze edebilen buriuvazısiyle: layikliğin kolesi ordusuyla ve her şeye karşın geniş gruplan temsll eden ve örgütleyen siyasal portlleriyle Batının «srvil toplum» modelino yaklaşma yolunda bir Türkiye. 402693 213 Müslüman soyısı (Milyon) Genel nuluso oranı % 99 86 82 90 30 65 22 25 30 15 19 ?13 83O 12 605 536 297 096 5.041 713 66.501 52.678 • 442 961 Tfl? 492 319 756 115S21 Temel Soru 119 7 15 5 97 60 d5 47 1273 29"51 737 231 B93 176.930 ».028.138 168 601 151 24 986 1.269.354 16 50 2 8 24 15 10 80 7 17 99 9 40 100 72 91 Tür kiye ile İslâm ülkelerinin ticareti Türkiye'nin İslâm ülkeleriyle ticaretinde verdiği açık 1978'de 18 milyar lirayı buldu Özellikle Afrika'daki Müslüman ülkelerle ticaret ilişkilerinin kurulmasının zorunlu olduğu görülüyor Buraya kador söylodiklerimizln ışığınâa şlmdl şu soruya yanıt arayabılınz belkı: İslâmiyet, kitleleri «kalkınma» yolunda seferber etme omacıyla kullonılabilir mı? Ya da islâmın ilkelerı esas atınarak gecerll bir ekonomik yapı kurulabillr ve buna bağlı olarak yeni bir toplum tipl, yeni bir toplumsal örgütlenme bicintf geiıştınıebilir mi? Kanımız odur ki Lıbya gibi toplumsal örgütlenme ve farkhiaşma surecıennin henüz boşlangıcında bulunan bir ülkede, petrol geilrlerinın saö Indığı rahaüığin da katkısıyla boyle bir olgu gerçekleşebilır. İran örnegi, bireyci sisteme karşı tep kilert seferber etmede buyük bir başarı göstermiştir. Ancak aynı başanyı toplumcu sisteme geCişte de gösterıp gösteremlyeceğl. Islâmiyetf yapıcı bir güc olarak seferber edip edemiyeceğl henüz belli değüdir. Bu bakımdan İran örnegi tarihsel bir önem taşımaktodır. Türkıye'de ıse İslamiyetın değil bir yapıcı seferberhk gücü bireyci sistemin eşitsizliklerlne karşı bir tepkl gücü otarak bile etkisi sınırlı kalmaya mohkum görünmektedir. Müşterisini kazıklayan adamın yarım saat sonro comiye giderek günohlannı affettlrmeye calıştığı bir topiumda dinin işlevi ancak sömürülen kesimleri avutmak olab'ifr foplumu llenye götürmek, yaprcı bır seferberliğe yöneltmek Isteyenler ise başka yollar aramak zorundadırıar. 98 99 (ASYA) SSCB 50.0 Moğoıistan 0.1 179 Cm Bumno 1.3 Fılıpınler 2.3 Tayland 2.0 Brunei 0.1 Malezyo 6.5 1 232 Endonezya 0.4 Sıngopuf 1.0 Srilanka 70.8 Bangladeş Hindıstan 80.0 0.1 Maldiv Adalan Pakistan 72.3 14.4 Afganistan 341 Iran Katar 0.1 Kuveyt 1.0 Irak 112 1.4 Lübnan 2.7 Ürdün Bahreyn 0.3 Suudi Arab'Stan 12 5.5 Kuzey Yemen Güney Yemen 1.6 Umman 0.9 B T Arap Emırlik 0.2 68 Surive 2.4 Filistın 0.1 Kıbns (KTFD) Toplam (Av/RUPA) Yugosiavya Bulgoristor Arnavutluk TÜRKİYE Toplam 520.0 4.1 0.9 19 İslâm ülkeleri dünya petrol üretiminin yarısım sağhyor ğ SLÂM ülkeleri, son yılloraokı fiyot artışlon I ve arzdoki darolmalar nedenıyle dünyanın en I değerli metaı haline gelen petrolün 1977 rakamlarına göre dünyadakı toplam üretiminin yaklaşık yarısım sağiamaktadırlar. 1977 rakamlarına göre, tüm dünyada ham petrol uretimı 21 milyon 826 bm 249 varii (42 galonluk) olarak saptanmıştır. Aynı yıl, tumü de islâm ülkeleri olan Ortadoğu ülkelerinin topiom ham petrol üretimi 8 milyon 113 bır 037 varıle ulaşmıştır. İslâm ülkelerinin Ortadoğu ülkesi dışındo kalanlarının do yıllık ham petrol üretımı nesaplandığında, İsiâm dünyasının. tum dünyanıp hcm petrol üretimi icindeki payı 10 milyon 121 bir 802 varil olarak ortaya cıkmoktadır ki bu da dünyo ham petrol üret'minin vaklaşık olarak /arısına denk düşmektedir. 19 İslâm ulkesi pefroi uretebilmektedir. İslâm ülkeleri arasındo yer alan rürkıve dünyo ham petrol üretiminin en vodjun olarok sa<5!ondığı Ortadoğu bölgesinde bulunmakio bırükte Or tadoğu'nun en oz petrol üreten ulkesi piarak görülmektedir. Türkiye, aynco oefroi Oreter 'slâm ülkeleri arasında sadece Fas ve Pnk.sran'don tioha fazla petrol öretebilmekfir Türkive'nm vıliık ham petrol uretlml, 1977 rakamlarıno gore iç bin 428 varil olarak bellrlenmiştir Bnlae fılkelen orosında OPEC üvesi olmomasıno rağmen Sunve'nin bile yıllık ham petrol üretimi 74 bin varil dolayındo bulunmoktadır İslâm ülkeleri arcısmdo en m petrol üreten ölke yılda 167 varilie Fas'tır Buno karşılık. Suudl Arabistan. 3 milyon 290 bin ile dı'nvoda Sovvetter Birliği'nln ardından Ikincl. Türkive'nli komsulanndan İran 2 milyon 80 bin üe ABD'ni ordmdon ücüncü. Irok 826 bin 909 fle dârrjüncO durumdadır. Türkiye'nln en büvuk orondo d'salımda bu* lunduöu Libvo Ise 759.200 l!e Venezuela'mn nrdmdnn dünyanın altıncı en büyük petrol ureticlsı 01kesidlr. 97 99 98 100 93 95 53 93 91 96 99 90 100 92 87 80 100 dustriye) teslslertn yaptmıne yönolmetntz, do vız girdılerı bakımından küçümsenmeyecek boyutlara uloşmaktadır. Rakamlar daho yakından Incelendlfllnde: Ûlkemizin en buyük dışalımlan. başlıoo petrol üretlcl ve sotıcısı durumundakl Irak, Lıbyo ve İran'dan yaptıflı gorülm»t;tedlr. Bu üc ülkeden yaptığımız dışanmlann toplamt 19 milyar 598 milyon 986 bin lirayı bulduğu; diğer bir deyişie, tüm dışalımlorımızın %80* inden fazla tuttuğu ortaya cıkar. Bütün buntarın yanısıra. tablodakt Islam devletlerinden: Cibutl, Kuzey ve Gflnev Yemen ve Bangladeş glbi Otkelerle bir ticaret Hişkimiz olduğunu göstertr rakam yoktur. Aynco. Afrtka'nın Muslümon devletlerlyto de hjçbır ticaret iiişkısi kaydmo rastlanamamaktadır, Oysa, bütün dünyanın yepyenl bir pazar olarok nitelendirdiğl bu kıtada, co Öu yeni yeni bağımsırlıklarına kavuşan 1? is lom Qikssr vardır Cod. Gabon Gambivo Glne, Glne Blssau, Kamenın, Mall, Nl|er. Senegal, Sierra Leone, Ugonda ve Yukan Volta gibl... Bu üfkelerfe kurulacak mşkllerln yotnız Mcarl cercevede kalmayacağı ve gid"ek IMII olumlu lllşkilere dönuşerek Türklye'ye dün yoda büyük gereksinim duyduflu ve duyaca0ı ekonomik ve politlk destekîerln safllaomasına da yordımcı olacağı acıktv. 41.1 48.0 19 11 70 98 Ger.ol Toplam 713.0