Katalog

ulaşıldı. Ticari denizciliğimizde sermaye birikimine neden olan en önemli öğelerden Gülcemal birisi "Mübadil Taşımacılığı"dır. Nitekim Vapuru’nun dış Mübadele Vekili Mustafa Necati Bey bir görünümü... konuşmasında bu gerçeği dile getirmektedir: "Milli iktisadımızın gelişmesini kendisine gaye ve vazife edinen vekâlet, bütün işlerinde bu hususa dikkat edecektir. Gerek Türkiye Seyrisefain İdaresi ve gerekse armatörlerimize ait milli şirketler bu nakliyat işinde elde edecekleri kazançla yeni vapurlar tedarik edeceklerdir. Bu suretle büyük emelimiz olan, memleketimizin bütün sahillerinde kendi bayrağımız altında vapurlar işleyecektir. Vapur sahiplerinin bu arzumuzu yerine getireceklerine inanıyorum. Mübadele sonuna kadar Akdeniz’de sevgili sancağımızı taşıyan elliden fazla gemiden oluşan bir ticaret filomuz meydana gelmiş olacaktır." Mustafa Necati Bey nakliyatını Türk vapurlarına verdikten başka onlara para yardımları da yaparak, Deniz Ticaret Filomuzun gelişmesine yardımcı olmuştur. 15 Şubat 1924’te TBMM’de yaptığı konuşmada "Vekâlet, gerek Seyrisefain ve gerekse onun etrafında toplanan diğer yedi Türk vapurculuk şirketine (Türk Vapurcular Başka deyişle İdare, gelirinin yarısını mübadil göçBirliği) elinden gelen her türlü nakdi yardımı yapmış men taşımalarından elde etmiştir. ve yapmaktadır" demişti. Mübadele Vekili Mustafa Necati Bey’in gayretleri AŞIMALAR VE SERMAYE BİRİKİMİ ile 3 Aralık 1923 günü yayınlanan 380 sayılı kararnameyle, Türkiye Seyrisefain İdaresi’ne –yeni gemi Taşımalar, iki ülke tarafından görevlendirilen alınması için– 600 bin lira ödenek verilmiştir. İdare heyetler tarafından yapılan planlamaya göre icra edilbu parayı filosunu kuvvetlendirmek üzere toplam miştir. Yunanistan’dan gelen göçmenler geldikleri tonajı 6334 ton olan 8 adet vapur alımında şehre göre belirlenen yerlere yerleştirilmiştir. Örneğin kullanmıştır. İngiltere’den Ereğli, Antalya, Mersin, OcakNisan 1924 tarihlerinde Kavala, Selanik ve Samsun ve Çanakkale vapurları, Almanya’dan Drama’nın bazı köylerinden gelenler, plan gereğince Kocaeli, Rusya’dan Marmara ve Hollanda’dan Samsun’a yerleştirilmişlerdir. Batı Anadolu’daki Zonguldak vapurları alınmıştır. 3 Şubat 1924’te mübadil işlemleri Ege adalarına yönelik olmuştur. yayımlanan 232 sayılı kararnameyle göçmen nakliyKurtuluş Savaşı sonrasında Ayvalık, Edremit, Dikili, atında çalışan armatör vapurlarının ihtiyaçları Çeşme gibi Ege kıyılarındaki kentleri terk eden (onarım, gemicilik donanımı temini…) için Hükümet Rumların yerine Midilli, Sakız, Girit adalarından gelen 500 bin lira ödenek tahsis etmiştir. Vapurcular Birliği Türkler yerleştirilmiştir. Batı Anadolu’daki parayı armatörlerin yeni gemi almasında kullanmıştır. kıyılarımıza yakın adalardan (Midilli, Sakız…) Mübadil göçmen taşımalarında en karlı kuruluşlardan yapılan nakliyat sırasında küçük tonajlı tahta tekneler biri de 1923’te kurulan Yeni Türkiye ile Mustafa Raşit (takalar) kullanılmıştır. Bu taşımalarda hükümetin Vapur şirketleridir. Yeni Türkiye Şirketi’nin aldığı 477 yardımı olmamış, ancak bu tip tekneler de sermaye tonluk Türkiye vapuru ile Mustafa Raşit Şirketinin birikimi sağlamışlardır. aldığı 268 tonluk Asya vapurlarının bedelleri taşıma Yolcuların (yaşlı, kadın, hasta, hamile, çocuk…) ücretleri ile ödenmek üzere devlet tarafından garanti hayvan ve eşyalarının yerleştirilmeleri, yoldaki edilmiştir. İcra Vekilleri’nce 1 Eylül 1926’da kabul ihtiyaçlarının veya acil durumlarının giderilmesi için edilen 4067 sayılı kararnameyle bu şirketlere ödeme vapurlarda her tür önlem alınırken, ek olarak Kızılay yapılmıştır. Öte yandan Seyrisefain İdaresi’nin 1924 ve askeri birliklerle de eşgüdüm sağlanmıştır. Bu yılı bütçesindeki (geliri 3.813.000 lira, gideri önlemlere karşın elverişsiz hava ve deniz koşulları 3.787.000 lira) gelirin 500 bin lirası İstanbul Pire, 1 nedeniyle deniz seferleri aksamış, dolayısıyla limanmilyon lirası TrabzonPire arasındaki taşımalara aittir. larda birikmeler meydana gelmiştir. Ancak asıl gecikme veya limanlarda bekleme (iskele olmadığında Mübadeleyi anlatan bir karikatür... gemilerin açıkta demirli vaziyette beklemesi), boşaltmaların mavna veya küçük teknelerle yapılmasından kaynaklanmıştır. Türkiye’nin limanlarını reorganize etme gereksinimi (yeni limanlar ve iskelelerin yapılması) mübadil taşımalarında ortaya çıkmıştır. Bu taşımalardan sonra limancılığa hız verilmiştir. Ekim 1924’ten itibaren mübadele büyük ölçüde sona ermiş, bunun üzerine Kavala, Drama, Kayalar ve Kozane gibi yerlerdeki alt komisyonlar lağvedilmiş, Selanik ve Epir’deki komisyonlar görevlerine devam etmiştir. 11 Aralık 1924’te kabul edilen 529 sayılı yasayla Mübadele, İmar ve İskân vekâleti kaldırılmış, bu görev Dâhiliye Vekâleti’ne bağlı olarak kurulan İskân Umum Müdürlüğü’ne verilmiştir. 1928’e dek süren mübadil taşımaları, denizciliğimize sermaye, bilgi ve deneyim katmıştır. O günden bugünlere gelen özel denizcilik kuruluşlarımızın hemen tamamında mübadil taşımalarına ait birikim vardır. C S TRATEJİ 15 Kurtuluş Savaşı sonrasında Yunanistan İle Türkiye arasında yaşanan nüfus değişimi Türk denizcilik sektörünün de temelini oluşturdu. Bu dönemde Atatürk ve İnönü’nün himayesiyle gelişen Türk denizciliği İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bir daha anımsanmadı… T tarafsızlık politikası izlemiştir. Savaş boyunca İngiltere ve Fransa’ya yakın bir müttefik olurken, Almanya ve Rusya ile olan politikasında, savaşın gidişine bağlı olarak, kendi inisiyatifini kullanmıştır. Almanya ile ticari ilişkilerini 1944 yılına kadar kesintisiz biçimde sürdürmüştür. Almanya’ya, onlar için stratejik olan ve ülkemizde bolca bulunan krom madeni satmıştır. Almanya, kromun düzenli biçimde temini için Marmara kıyıları ve İstanbul’un Sarayburnu civarında krom madeni depolarının kuruluşunu desteklemiştir. (Cemil KOÇAK, Türk Alman İlişkileri). Hatta bazı girişimcilere (armatörlere) perde arkasından büyük krediler vermiştir. Hükümet de Almanya’nın ihtiyaç duyduğu krom madeniyle gıda maddelerinin temininde Türk armatörlerinin faaliyetlerini "göz yumarak" desteklemiştir. Armatörlerimizin "Bulgaryacılık" olarak isimlendirdikleri bu deniz taşımacılığını yapmakla, bir taraftan devletin politikasına yardımcı olurken diğer taraftan da önemli bir sermaye birikimi sağlamışlardır. İkinci Dünya Savaşı’nın bir diğer özelliği de İsrail’in kuruluşudur.(14 Mayıs 1948). Bu devletin kurulmasında şüphesiz en büyük olgu "Yahudi Göçü" olmuştur. Savaş sırasında, başta Almanya olmak üzere Avrupa ve Asya’da (Rusya) bulunan Yahudiler akın akın Filistin’e göç etmişlerdir. Yahudi göçünün en önemli eksenleri Türkiye’den geçmiştir. Yahudiler bir taraftan "Toros Ekspresi" olarak bilinen tarifeli trenlerle İstanbul’dan Filistin’e giderken, diğer taraftan çoğunluğu Türk bayraklı gemiler, Karadeniz’de Bulgaristan veya Romanya limanları ile Ege’de Yunanistan veya İtalya’ya ait limanlardan (adalar dâhil) yükledikleri Yahudileri Filistin’e taşımışlardır. Denizden yapılan bu intikallerde Türkiye’nin denizleri, limanları ve gemileri kullanılmıştır. Armatörlerimiz "Yahudicilik" dedikleri bu taşımalardan da sermaye birikimi sağlamışlardır. Armatörlerimiz 30 kadar gemi ve 300’ün üzerinde personel kaybına rağmen, Bulgaryacılık ve Yahudicilik denen taşımalardan büyük paralar kazanmışlardır. Bu dönemdeki hükümetler, tıpkı mübadil taşımalarında olduğu gibi, armatörlerimizin yanında olmuşlardır. Öyle ki, aşırı servet artışını maliye soruşturduğunda Cumhurbaşkanı İnönü’nün araya girdiği tarihi bir gerçektir. Ne var ki denizcilerimizin görebilecekleri son devlet desteği Bulgaryacılık ve Yahudiciliktir. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından çevremizde pek çok olay olmuş, ancak denizcilerimiz Atatürk ve İnönü dönemindeki desteği, diğer hükümetlerden alamamıştır. Ülkemizin denizcilikte ilk yirmiye bile girememesinin nedenlerinin başında devlet erkânının Atatürk ve İnönü dönemlerinin heyecanından yoksun olması gelmektedir. DENİZCİLİĞE HİMAYE Mübadil taşımacılığına benzer bir başka olay da İkinci Dünya Savaşı’nda yaşanmıştır. Türkiye savaşta