Katalog

geri planda itti. İran devrimi sonrası sekiz yıllık İranIrak Savaşı rejimin ülke içinde kuvvetlenmesine ve iç siyasetteki tutulmayan sözlerin savaş harabelerinin gölgesinde kalmasına neden olmuştu. Savaş sırasında rejim, dış tehdidi içteki bütünlüğü sağlama yönünde kullanmış ve aynı zamanda eleştirel sesleri de yönetimden uzaklaştırmıştı. Şeriatmedari’nin (1983) ve Muntaziri’nin (1989) yönetimden uzaklaştırılması da bu şekilde gerçekleşmişti. Fakat savaşın bitmesi ve Humeyni’nin vefatı ile birlikte iç siyasetteki tartışmalar giderek şiddetlenmeye başladı. Bu tartışmaların bir boyutunu da din işleri ve devlet işleri arasında ayrımın olması oluşturdu. Humeyni öldükten sonra Velayeti Fakih seçilebilecek Muntaziri bizzat Humeyni tarafından daha önce görevden alındığı için Hameney ön plana çıkmıştı. Hamaney’in seçilmesi siyasi tercihi kesinleştirmişti. Atanıncaya kadar cumhurbaşkanı olan Hamaney, atandığında Ayetullah olmamıştı. Bununla birlikte atanması sırasında bir sorun çıkmadıysa da geleneksel din adamlarının kararlı İran’da dini liderler namaz sırasında... muhalefetine neden oldu. Aslında Hameney’e kadar İran İslam Cumhuriyeti’nde Velayeti Fakih tanımlanmasını tartışmasız kılan, Fakih’in tanrının yeryüzündeki otoritesi olmasından öte bu kurumun başında bulunan kişinin saygınlığı ve otoritesi olmuştu. 1989 Anayasa değişikliği ve Hameney’in Velayeti Fakih Birçok din adamı bu yüzden tutuklanmış veya dini seçilmesi sonrası yönetimde siyasi çizginin giderek derecesinden vazgeçmiştir. Şerietmedari’nin ağırlık kazanması, geleneksel din adamları ile rejim Almanya’da yaşayan oğlu Hasan Şerietmedari’nin arasında bir kopuşa neden oldu. sözlerine göre, İran’da dinle siyasetin bir arada Hücetülislam Muhsin Kadivar, Ayetullah olmasından birçok İran din adamı rahatsızıdır. Fakat Muntaziri, Ayetullah Seyyid Hüseyin Kazemeyni daha fazla ses çıkaramamalarının nedeni Berouçerdi, Hüccetülislam Abdullah Nuri, eski muhalifliğin bedelinin ağır olmasıdır. İçişleri Bakanı Hüccetülislam Yusif Eşkevari gibi Berouçerdi’nin isyanı bu din adamlarını ve bir grup insan Velayeti Fakih’in statüsünün entelektüelleri arasında ses çıkarma cesaretini değişmesinden, din siyaset ayrımın gözetilmesine artırabilir. kadar birçok konuyu gündeme taşırken İslam rejimiyle farklılaştılar. Bu entelektüeller Şah dönemindeki geleneksel yüksek din hiyerarşisinin EMOKRATLARIN TARTIŞMALARI konumuna dönüşü savunur;(2) ulema toplum ve Velayeti Fakih’e yönelik tartışmalar tek bir hukuk sorunlarıyla ilgili düşünce belirtebilir ama cepheden değildir. Geleneksel din adamları olduğu siyasal iktidarın etkinliğine doğrudan katılamaz, kadar İran’da Batı tarzı demokratik yönetim şekli düşüncesini savunurlar. Bu insanlara göre dinle savunan muhalif gruplar da Velayeti Fakih’e siyasetin iç içe olması dinin devlet çıkarlarına yönelik tartışmalar yapmaktalar. Geleneksel din boyun eğmesi anlamına geliyor. Kadivar, İran’da adamları Velayeti Fakih’in statüsünde bazı epey yankı uyandıran Nazariyi Hayi Devlet der değişimlerin yapılarak varlığını korumasından Fıkhı Şii (Şii Hukukunda Devlet Kuramları) ve yanayken, rejim muhalifleri Velayeti Fakih’in Rahı Nev (Yeni Yol) adlı muhalif dergilerde her ay tamamen ortadan kalkmasını istiyorlar. İran’da Batı çıkan yazılarında İslam Hukuku’na dayanarak tarzı demokrasi savunucuları eleştirel saldırılarını Velayeti Fakih’in siyasi yetkisinin sınırlandırması direk Velayeti Fakih’e yönlendirerek rejimin bel gerektiğinin altını çizer. Fakih’in asıl görevinin kemiğini kırmaya çalışıyorlar. Halkın egemenliğini velayet (yönetmek) değil nezaret (gözetmek) temel alan modern demokrasilerde bu tür bir olduğunu, yani yasaların ve yasama gücünün bütün yönetim yapısı halkın egemenliğine gölge halinde İslam’a uygun olup olmadığını düşürmektedir. İran’da varolan Velayeti Fakih denetlemekle yetinmesi gerektiğini gösterir.(3) kavramının halkın egemenliğine gölge düşürdüğü Geleneksel din adamları rejimin dini iki şekilde izah edilebilir: siyasileştirdiğinden ve rejime yönelik tepkilerin ? Rehber halk tarafından direk değil dolaylı direk dine karşı saygıyı da etkilediği yolla seçilir. düşüncesindeler. Bu aynı zamanda din adamlarının ? Velayeti Fakih gücünü tanrıdan aldığını öne ülke içindeki prestijini de etkilemektedir. İranlı sürerek her türlü yasa veya yasa dışı eylemlerine gençlerin eğlenmek için kapalı evleri seçerek meşruiyet kazandırabilir. buralarda Batı tarzı eğlence ortamı yaratmaları ve Diğer yandan halk tarafından seçilen kurumların İran dışına çıkan bir çok İranlı’nın dine karşı tepkili çıkardığı yasaları hiçe sayarak, halkın egemenliğine olması rejimin yanlış siyasetinin sonucu olsa gerek. C S TRATEJİ 17 Ahmedinecad’ın cumhurbaşkanlığına seçilmesinin ardından İran’da dinsel otoriteyi belirleyecek olan 86 kişilik Şurayi Hubregan seçimleri Aralık ayında yapılacak. Bu seçimler, dinin toplumsal ve siyasal yaşamda ne kadar etkin olacağı tartışmalarına yol açıyor. darbe vuruluyor. Bu tür iddialara şimdiki İran yönetiminin yanıtı ise; İran’ın benimsediği demokrasinin İslami demokrasi olduğu ve bu yönetim tarzının Batı tarzı demokrasilerden farklı olduğu yönündedir. İran’da Batı tarzı demokratik yönetim şekli savunan muhalif grupların en etkilileri yurtdışında bulunduğundan, içte olanlar ise ya deşifre olmak istemediklerinden ya da gözaltında olduklarından şimdilik Velayeti Fakih tartışmaları sadece sanal ortamda sürüyor. Velayeti Fakih, İran İslam Devrimi’nin ve İslami rejimin sembolü olduğundan statüsündeki her hangi bir değişim İran’daki siyasal İslam yönetim rejimini kökünden sarsacaktır. Şimdiki aşamada İran içinde ne reformcular ne de rejim karşıtları Velayeti Fakih’in ortadan kalkması yönünde açıklamalara cesaret edemiyorlar. Rejim muhalifliğinin bedelinin ağır olduğunun farkında olan muhalif gruplar arasında birliğin sağlanamaması ise doğal olarak rejim açısından "böl yönet" politikasının avantajlarını yaratmaktadır. İranIrak Savaşı sürecinden farklı olarak şimdiki aşamada İran İslam rejimi dış tehdidi hedef göstererek içteki sorunları kapatamıyor ve dolayısıyla rejimle halk arasında boşluklar ortaya çıkıyor. Bu durumun farkında olan İslami rejim, iktidarının devamını sağlamak için bazı değişimleri kendi elleri ile yapmaya zorlanmaktadır. Dipnotlar: (1)ayetullahul ozma olarak da geçer. Şii dinsel hiyerarşisinin en yüksek rütbesi (2)En son olaylarda adı geçen Barouçerdi İran’da yaşayan halkların şah döneminde dine daha saygılı olduğunu söylerken aslında rejimin din politikalarını da eleştiriyor. (2)Oliver Roy, İran: Bir Devrimin Çöküşü D