Katalog

SAYFA 29 EKİM 1998 PERŞEMBE 8 A vrupa'da, 1871 "den berı, /* büyük devletlerin ordulannı ÂM birbirinin karşısına dikecek *A. A. denli uyuşmazlıklar olmamıştıf: böylece, söz konusu devletlerde askeri harekâtın hazırlanması ve yönetiminden sorumlu kurmaylann, sömürge "seferlerindekiler dışında savaş üstüne bir deneyimleri yoktu. Görüşleri, Güney Afrika, Mançurya ve Balkanlar'daki son uyuşmazhklann, bir de silahlanmayı, gıderek savaşın koşullannı değiştirmiş olan buluşlann incelenmesinden esinleniyordu. Hepsinin inandıklan şuydu: Savaş uzun sureli olamazdı ve zafer, şıddetli ama kısa bir çatışma ile kazanılacaktı. 1914 Ağustosu'nda, Alman Imparatoru II. Guillaume. "Noel'de evlerimizde olacağız" diyordu. Böylece, bu tur bir savaşa göre hazırlıklannı yapar kurmaylar. Oysa, o tarihte patlayan savaş dört yıl sürer \e bütun bu süre içinde de, yeni silahlar ve savaş koşullan ortaya çıkarak, kurmaylan, görüş ve yöntemlerini baştan aşağıya gözden geçırme zorunda bırakır; bunun sonucu olarak da ordu ve savaşın çehresi, harekât boyunca alabildiğine değişmiş. 1918'de, 1914'teolduğundan pek farklı olmuştur. 1914'te göründüğü biçimiyle savaş nedir? 1. DUNYA SAVASriNDAN CUMHURIYET'E Piyadenin rolü, artık, topun fethettiği alanı işgal etmek ve savunmaktır sadece. Muhabere ve aktarma öylesine örgütlenir ki, topçu birlikler, gece ve gündüz, piyadenin her isteğine yanıt verir, önemli hedeflere atışını yoğunlaştınr, birden durdurur ya da sürdürür onlan. İki yıldan beri savunmanın zaferini sağlayan 'zırh'a (siper, makineli tüfek, dikenli tel) karşı, piyade destek gereçleriyle donarur: Hafif obüsler, alev makineleri, 37'lik toplar, havanlar; çeşitli el bombalanBa ve makineli tüfeklere sahiptir. Bu otomatik silahlann çoğalması, piyadenin ateş gücünü alabildiğine arttınr. Öte yandan, saldınlann hazırlanma ve uygulanmasında yeni yardımcılan vardır: Havadan keşif, telefon ve telsiz telefonla bağlantılar, füzeler, piyade ile topçu birlikleri ve komuta heyeti arasmda iletişimi sağlarlar. I9l5'te gerçekleştirilen havadan fotoğraf çekme, yıkılması ya da yansızlaştınlması gerekli noktalan onceden saptama fırsatını verir. Uçaklar. atışlan düzenler ve sonuçlannı gözlemler. Topçu birlikleri, pek büyük bır yoğunluk kazanmıştır. Ne var kı, bütün bu gelişmeler kimse için gizli kalmaz. 1918'de savaş Doğu'da, Rus devriminin (1917) arkasından ve Romanya'nın da safdışı kalmasından sonra, bir Doğu cephesi yoktur. Böylece, Hindenburg'la Ludendorf; Fransız, lngiliz ve Belçika'nın 180 tümeninin karşısında, 198 tümenle Batı'da bir yarma hareketini deneyeceklerdir. Saldın, Albay BnıschmüDer'in yeni yönteminin başanyla kullanıldığı Cambrai ve Riga savaşlannm deneyiminin aydınlığında hazırlanır. En iyi tümenler cepheden çekilir ve geriden uzakta talim görür; manevTa yetenekleri geliştirilir, yeni gereçlerle donarılır, sızma uygulamasına alıştınlır: Saldın gruplan zayıf noktalan yoklamalı ve yarmalı, müstahkem noktalan ise çevirmelidir, arkalanndan gelecek hatlar ise işi bıtireceklerdir. Toplann dikkatli bir ayarlama atışının arkasından, obüslerle yoğun bir atış başlar; birlikler, düşmanın dikkatini çekmemek için, geceleyin saldın cephesine yaklaşmışlardır; sonra uçaklar, alçak mesafeden garlan, uçuş alanlannı, cephe gensini bombalayıp piyade ile topçu birliklermi makineli tufek • ' ateşine tâbi tutarak şaşkınlık yaratmah ve böylece yarmayı ve gelişmesini sağlamalıdır. Öte yandan, Itilaf Devletleri de Alman ömeğinden esinlenerek saldın fıkrini desteklemeye hazırlanırlar. Bir yarma hareketi olasılığına hiç inanılmaz: Düşman, cephede ilk kopukluğu başardığında, karşısında müstahkem ve aşılmaz yeni bir cephe bulacaktır. Ne var ki, bu güven, 1918 ilkbahan ile yazında ciddi olarak sarsıntıya uğrar. Almanlann, ağır ve göz açtırmayan top ateşinin desteğinde, şaşırtıcı hareketler ve yer değiştirmelerle yürüttükleri sert ve hızh saldınlan karşısında, Itilaf güçleri, tam dört kez derin sarsınö geçirirler. Önce, 21 Martta, lngiliz ve Fransız birliklerinin bağlantısını kesmek üzere açılan 80 km'lik bir gedik güçlükle doldurulur; 9 Nisanda, Flandre'da yeni bir saldınyla, Almanlar Amiens'le Calais'nin yakınlanna vanr ve lngiliz ordusunun dörtte birini savaş dışı ederler. 27 Mayıs'ta, Soissons'dan Reims'e uzanan 62 km'lik bir cephede Almanlann daha korkunç bir saldınsı Fransızlara ağır kayıplar verdirir ve geriletir. 8 Haziran'da Noyon'un kuzeyinde, 74 km'lik bir cephe üzerinde yeni bir saldın durdurulur. Her defasında, Alman ordusu, şaşırtıcı bir etkiden yararlanır ve Itilaf hatlannda derin oyuklar açarlar. Ne var ki, 15 Temmuz'da, ChâteauThierry"den Argonne'a uzanan hatta, sürpriz etkili olmaz: 40 km'lik Champagne cephesinde Alman saldınsı başansızlığa uğrar. Bütün bu saldınlar Ludendorff'un birliklerini yıpratıp tüketir. Alman hattı, düzensiz bir cephe halindedir, ceplerden oluşur ve onlar da yandan saldınlara açıktırlar. 18 Temmuz'dan başlayarak, hamle sırası ttilaf güçlerinindir: Onlar da, bu kez yeni yıkma stratejisinin etkili aracı olan çok sayıda tanklarla saldınya geçerler;düşman cephesinde ilk geniş ve derin . gedik açılır. Alman ordusu, artık savunmadadır ve üstelik asker mevcudu sıkmtısı içindedir. ttilaf güçlerinin hızh ve sert saldınlan birbirini izler ve 8 Ağustos'ta son bir saldın, zaferi tamamlar: 'Alman ordusunun matem günü' olarak amlır o gün. Eylülden başlayarak, Almanlan Belçika'yı boşaltmaya ve geri çekilmeye zorlayan bir genel kıskaç saldınsı gündeme girerse de, Hermann hattmda cephe çökertilebilmiş değildir. Ne var ki, Doğu'daki cepheler çöker: Türkler, Bulgarlar, Avusturyalılarla Macarlar ateşkes isterler; Almanya da, 24 Kasun'da Lorraine'de öngörülmüş bir saldınnın eşiğinde yazgısına boyun eğer. 1914'te savaş Büyük devletler, lngiltere dışında, ilk kez, 'millet savaşta' ilkesine dayanan ulusal ordulanyla çatışacaklardır. Zorunlu askeriik hizmetine göre kurulmuş ordular, teknik ilerlemelerin ateş gücünü pek arttırdığı bir sırada, dev birliklerle cephede yerlerini alırlar. Atışlar daha kesin ve belirli ve dumansız barutun kullanılmasıyla daha etkilidir ve makineli tüfek yardımıyla daha çabuktur. Makineli tüfek, 200 metrede yoğun her türlü birikmeyi yasaklar; Fransızlann Lebel tüfeği 800 metrelik bir gölgeyi rahathkla tarar; 75'lik top 5 kilometreye ve Alman ağır topçusu da 12 kilometreye kadar etkilidir. 6, hattâ 12 kilometre dennliğindeki bu savaş bölgesinde, fazla hedef olmasınlar diye birlikler dağıtılmalı; 'savaş alaıunın boşluğu'na uyarlanmalı; piyadeler sıçrayarak ilerlemelidir. Bu arada yeni iki teknik buluştan yararlanılmaya başlanır: Biri patlamalı motordur ki, karada bırliklere daha çabuk yer değiştirtir ve havada uçaklar yoluyla bilgi toplamayı sağlar; ötekisi, telsiz telefonla telefondur ki, anında ilişkı kurma imkânını verirler. Almanya'da, Moltkeve Schtieffen'in öğretısiyle beslenen Genelkurmay, iki cephede savaşa ve bir de 75'lik topla ScMLStil Taktikve Stmtejikr güçlü istihkâmlara dayanan Fransız ordusuna karşı mücadele koşullanna uyarlanabılecek tutarlı bir öğreti geliştirmiştir. Durum, Fransa'ya karşı çabuk ve kesin bir zafen gerektirmektedir. Düşmanın yenilgisi, kuşatıcı bir manevra ve yanlardan saldın yoluyla, sert bir hücum sonucunda elde edilecektir. Saldın, ateş gücü. sürpriz: Üstünde durulan bunlardır! Zafer, iki hasımdan, ötekisine en çabuk ateşle üstünlük sağlayanın olacaktır; piyadenin harekâtı da, yalnız şu fikre dayanmalıdır: '1leri, ne pahasına olursa olsun, düşman üstüne!..' Saldın, ateşi en yakın mesafede düşmanın alanma taşımalıdır. Süngüyle saldın da, duşman üzerinde zaferi mühürler. Böylece, piyade temel silahtır, çünkü sadece o, son direnişin hakkından gelir. Savaşın asıl yukünü taşır ve en büyük özverilerde bulunur. Öte yandan Fransa'da, âteşe oranla hareketin, malzemeye karşı asker mevcudunun üstünlüğüne inanılır; topçuluk, tamamlayıcı bir silah olur, ateş ve gereç savsaklanmıştır; güvenlik ve derinliğine sıralanma kavramlan ikinci planda görülürler. General Herr öğretiyi şöyle özetler: "Savaş, hızh yer değiştirmeteri ve manevranın başhca rol oynayacağı kısa bir savaş olacaktır; bir hareket savaşı olacaktır bu. Savaş, esas olarak iki piyadenin mücadeles 1. Dünya Savaşı'nda Fransa'da hastaneye çevrilmiş harap bir kilisede yaralılar sonlannı bekliyor (üstte). lngiliz siperlerinde bir asker, kulağındaki telsizle aldığı mesajlar doğrultusunda ateş etmeyi bekliyor. amacıyla 'denize koşu' sonuçsuz kalınca, bitkin askeri birlikler, alelacele kazılmış siperlere doluşturulur. Cephedeki bu istikrar, Almanlara Doğu savaşında bir hareket serbestliği tarusa da, Kuzey Denizi'nden Isviçre sınınna kadar uzanan 700 km'yi aşkın bir uzun hat kendı içinde örgütlenerek donar kalır ve 1918'e değin değişmeyecektir. Ateş. harekete üstün gelir ve savaş makineli tüfeğe ve topa karşı 'umutsuz bir mücadeJe'den başka bir şey değildir. Birbiriyle bağlantılı derin siperler ise, karşılıklı her ıkı tarafta da gerçek birer kale niteliğindedir. Bu durum, askerlik sanatında bir devrime yol açar. Önce silahlarda: Zaten hızla atış yapan bir ağır topçuluğa sahip olan Almanlar. siper topçuluğunu geliştirirler ve etkıli gücüyle hatlann ilerisinde aşılmaz bır bölge sağlayan makineli tüfek. el bombası ile piyadenin başta gelen savunma silahı olup çıkar. Öte yandan. Almanlannki kadar sağlam savunma sistemlerini duraksamalı da olsakabul eden Fransız Genelkurmayı, kendi öğretisine ters düşen bu yeni koşullara uymakta güçlük çeker. 'Birlikleri hareketsiz bırakmamak', onlarda saldın ruhunu sürdürmek, 'düşmanı sürekli tehdit ahında tutmak', elindeki güçleri 'düşmanı yıpratmak' için ufak ufak kullanmak amacıyla, 1915 yılı boyunca, yığınla yerel ve öldürücü saldınlara karar verir; çoğu kez manevra fikrinden yoksun, sürpriz kaygısı taşımayan bu saldınlar, boş yere insan yaşamına mal olurken cephane kaybına da yol açar. Fransa'da yığınla yer, aylar süren kanlı, kısır ve moral yıkıcı savaşlara sahne olur... yaratmaz olur ve düşmanın arka arkaya sıralaruşı öyledir ki, ilk hat devrildiğinde, saldınya geçmış piyade çok geçmeden yıkılmaz bir ikinci hat görür karşısında ve ona karşı da aynı uzun ve zahmetli hazırlıklar gerekmektedir. Almanlann I9l5'in değişik aylannda Fransa'da kimi yerlerde gıriştiği saldınlann başansızlığının nedeni budur. Falkenhayn, 1916'da Verdunde saldınya kalktığında, şaşkınlık yaratmak için. bölgenin ağaçlık yörelerinden yararlanıp istihkâm ve gereçleri gizleme, ışitılmemiş bir şiddette, ama kısa süren bir bombalama. daracık bir cephede 6 tümeni birden saldınya geçirmek gibi. yeni yöntemlere başvurur. Almanlann başanlan çarpıcıdır. ne var ki yıne de bir başansızlıkta gelip tükenir hepsı de: Fransızlar, 'Kutsal Yol'da düzenledikleri otomobılle taşıma sayesinde, destek güçleri, cephaneyi ve yiyeceği yeterli miktarda sağlamışlardır. Almanlar. saldınlanm sık sık tekrarlarsa da Fransız cephesi yanlmaz. Ne var ki, Fransızlann kayıplan korkunçtur; Almanlar daha büyük kayıplara uğrayacaklannı hesapladıklan halde öyle olmaz. 1916 Temmuzu'nda La Somme'da FransızIngıliz saldınsı, topçuluğun üstün rolünü bir kez daha ortaya koyar: olacaktır... Ordu, malzemenin değil, asker mevcudunun ordusu ounahdır Topçuluk. ikinci planda gelecektir» Aşırı büyüklükte bir topçuluğa kafayı takmanın bir yaran yoktur..." Böylece. savaş başladığında, bütün askeri şefler aynı yanhşın içindedırler: Hepsi de saldınnm gücünü abartmış, savunmanın gücünü küçümsemişlerdir. Daha sonra ise. yeni ve önceden görülmez koşullara uyarlar. Bunu en iyi ve çabucak gerçekleştirenler de Almanlar, özellıkle HindenburgLudendorfHoffmann ekibı olur. Gerçekten Almanlar, hem harekât hem de gereç konusuna eğilirler: Siper savaşı ve savaşta sıper kazma tekniği, başka hiçbir ordunun erişemediği bir tekniğe ulaştınlır; düşmanın savunma hatlannı ezen yoğun ve sürekli bombalama, arkasından bir noktaya yönelik kısa bombalama yöntemleri, cephenin ani kopuşuna yol açarlar; tank dışında. yeni silahlann kullanılmasına öncülük edenler de Almanlar olur: Zehirli gaz, alev makineleri, makineli tüfekleri ve denizaltılan yetkinleştirir ve ilk bomba uçaklannı yaparlar. Avrupa"da iki cepheden bin olan Batı savaşında yeni biçim, siper savaşıdır. Almanlann kanatlardan ve yandan başlatıp 1914 Ağustosu'nda başanya ulaşan saldın lan Marne'da yenilgiye uğrayınca ve Calais'ye ulaşmak Batı cepheslnde 1915,1916.1917 saldırıları Batı'da savaşın yuvalandığı sağlam istihkâmlar karşısında iki şeyden birine karar verilmelidir: Ya yeni bir savaş alanı bulmalıdır ki, Almanlar bunu Doğu"da elde etmeye çabalarlarsa da ancak I9l7'de yakalarlar, tngilizlerle Fransızlar ise bir süre Doğu'da arayacaklardır; ya da karşı tarafta şaşkınlık yaratacak zehirli gaz, tank gibi yeni silahlann kullanıldığı veya büyük bir üstünlük sağlayacak obüslerle düşman istihkâmlannın ezildiği 'yarma' hareketine başvurmak! Ama ne olursa olsun, savunma zırhını kınp atmalıdır, bu amaçla da silah ve taktik değişir. Kışın yol açacağı insan zayiatı düşünülerek, iyiden iyiye hazırlanmadan piyadeyi saldınya geçirmek imkânsız görülür. Öte yandan. karşı istihkâmlan çökertmek için gerekli günlerce sürenbombardıman hiçbir şaşkınlık etkisi