Katalog

29 EKİM 1998 PERŞEMBE SAYFA 1. DUNYA SAVASI'NDAN CUMHURIYET'E irinci Dünya Savaşı'nın belkı en önemli sonucu, Rusya"da sosyalist devrim oldu, çünkü, "Reformdan beri en büyük çapta bir tarihsel olay " niteliğindeki bu devrim, 1914'ün eşiğinde az çok gerçekleşmiş olan dunyanın birliğini bozdu. Avrupa'nın belli başlı güçleriyle Birleşik Devletler'ın ötede, Asya'da Japonya'nın yönetiminde hemen hemen bütün ülkeler, şöyle ya da böyle aynı iktısadî ve sosyal sistemin içine girmışlerdi; hepsi de aynı ülküleri, aynı duşünce biçimlerini, aynı tekniği kabul ediyorlardı. Oysa 1917'de ani bir kopuş olur. O tanhten başlayarak, liberal ve kapıtalist dunyanın karşısında, baştan aşağıya yeni bir örgütleniş yükselmeye başlar; söz konusu örgutlenişin temel ilkeleri kökten farklıdır ve kendi kurallanna göre evrilecektir. Bir ilkel köylü ekonoraisinden yola çıkan Bolşevik Rusya, başta gelen bir sanayisel ve askeri güce dönüşecektir. Büyük tngiliz düşünürii Harold Laski, daha da geniş boyutlarda bakar olan bitene ve der ki: "İktisadî ve siyasal liberaMzm kapıtalist ülkeJerde gerilerken dünvanın 1/6'sında bütunüyle kaybohır; sosyalist devrim, Ban uygarbğının sosyal ilkelerinin değişiminde ilk aşamadır." Neydi anlamı bu sözlerin? 11 Rusya'da SosyalistDevrim Çarlık rejimi, kendiliğinden bir hareketin darbeleri altında birkaç günde çöker gider. Söz konusu hareketin hazırlanışında, devrimciler, başlarda sınırlı bir rol oynamışlardır sadece. Devrimin ilk önderlerinin kurmayı istedikleri anayasalı monarşi, bir liberal ve burjuva cumhuriyete bırakmak zorunda kalır yerini; arkasından, birkaç ay sonra, bu rejimin yıpranışı ve iflası öylesınedir ki, o da çöker; işte o zaman Bolşevik Parti sosyalist bir devlet kurmaya girişir. bırlikleri Rus toprağına çıkarmakla ya da Bolşevik hükümete karşı olanlara silah, para, askeri misyon yollayarak yardım etmekle olacaktır. Böylece Ingilizler Hazar Denizi'nin üzerine yerleşir, Aşkabad'da bir hükümet kurup Merv'i alırlar; Finlandiya'daki Alman birliklerine gık dedirtmemek için, kuzeyde Murmansk'a ve Arkhangelsk'e çıkarmada bulunurlar; Fransız birlikleri Odessa'ya çıkar ve Fransız, Polonyalı ve Yunan askerleri, Karadeniz kıyı şeridinde 150 kilometre genişliğinde bir bölgeyi işgal ederler. Doğu'da Japonlar, kendilerine özgü gerekçelerle Vladivostok'ta karaya ayak basarlar. ttilaf Devletleri bu doğrudan müdahalelerde bulunurken Bolşevik karşıtlanna da yardım ederler; onlar da içerde, özellikle de çevre eyaletlerde örgütlenirler. Kornflov'un, arkasından Alesdev'in, sonra da Denikin'in; amiral KoJçak'ın, general Yudeniç'in; Denikin'i izle yen Wnıngel'in yaptıklan budur. Bir süre işleri yolunda giderse de 1921 'in başlannda iç savaş ve yabancı müdahalesi sona ermiştir. Böylece Bolşevik yönetimi zaferle çıkmışür badireden. Ne oldu sonuçlan müdahalenin ve ıç savaşın? Müdahalenln ve Iç savaşın sonuçları Bolşeviklere karşı açılan Haçlı seferi başansızlığa uğramıştı; Itilafçı güçler sonuç alıcı bir rol oynamayacak kadar azlıktaydı; dışardan yardım gören ve kimi zaman yerine oturtulamayan "hükümeder" güçsüzlük ve yetersizliklerini ortaya koymuşlardı. Bu sonuncular, halklara, o oldukça bulanık meşruti monarşiden başka bir şey vermeyi hiç de becerememişterdi ve davraruşlan, eski sosyal rejimi yeniden kurma niyetlerini gösteriyordu. Daha da önemli olanı şuydu: Halk kitleleri ve işçiler, Bolşevikliğe daha yakın hissediyorlardı kendilerini. Bölünmüş "Beyazlar''ın karşısında Bolşevik hükümet ise başındaki Lenin ve yardımcılanrun enerjisi, açık ve aydınhk görüşleriyle zafere adaydı. • Dışardan müdahale, iç savaşı uzattı, ülke yönetimindeki anarşiyi derinleştirdi ve ülkeyi, özellikle de Ukrayna ile Sibirya'yı, işitilmemış bir kanşıklık içine attı. Sosyal savaş ve yabancılann yol açhklan yangın, üç yıl boyunca yağmayı, kıyımı, saldınlan vc sefaleti arttınp bütün ülkeyi de harabeye çevirdi. Bu yüzden, İç savaşın Evl saran yangın Çarlık rejimi, kendiliğinden bir hareketin darbeleri altında birkaç günde çöker gider. Söz konusu hareketin hazırlanışında, devrimciler, başlarda sınırlı bir rol oynamışlardır sadece. Devrimin ilk önderlerinin kurmayı istedikleri anayasalı monarşi, bir liberal ve burjuva cumhuriyete bırakmak zorunda kalır yerini; arkasından, birkaç ay sonra, bu rejimin yıpranışı ve iflası öylesınedir ki. o da çöker; işte o zaman, Bolşevik Parti sosyalist bir devlet kurmaya girişir. Nasıl? Söz konusu yıkılıştaki çabukJuk, Çarlık rejiminin tam çözülüşü ile açıklanmalı. Bağımlı mılliyetlere baskı ıle, fazla geniş olmayan bir anstokrasinin egemenlığine dayanan II. Nikolay'ın imparatorluğu, yenilgınin yanı sıra 1905 devrimcilerinın girişimleriyle ciddi olarak sarsılmıştı; ıktıdann yerine oturması. ancak Fransa'nın malı yardımının kolaylaştırdığı sert bir bastırma ile mümkün olabilmişti; ne var ki, içerdeki sosyal zıtlık+arher alanda kendini dayatıyordu; savaş bu zıtlıklan derinleştirmiş ve dayanılmaz hale getirmişti. Hükümetin, Ortodoks Kjlise ile ordunun. sadece yerli olmayanlar üzerinde değil, Ukraynalılar arasında bile güttüğü Ruslaştırma polıtikası, 19051906 yıllanndan beri daha da yoğunlaşmıştı ve bütün halklan rejimin karşısına dikiyor ve her yanda aynlıkçı eğilimler taşıyan milliyetçi partilerin doğuşuna yol açıyordu. Nüfusun çogalması. köylüler arasında "toprak açhğı"nı daha korkunç hale getınrken. büyük sanayının gelişmesi, kalabalık ve sefil bir işçi sınıfının oluşmasına zemin hazirlıyor ve o sınıfın ıçinde sanayideki güçlü yogunlaşma bir sınıf bılincinin doguşunu destekliyordu. Fazla kalabalık olmayan burjuvazi hoşnutsuzdu ve çıkarlanna burun büküp gelişmesini köstekleyen bir ıdare ile köhnemiş bir rejimın küstahlığı, yolsuzluğu ve yeteneksizliğinın acısını çekiyordu. Arkadan çıkıp gelen savaş millıyetlerin ve sınıflann uyuşmazlıklannı derinleştirir. Kendilerine yapılan vaatlerin yerine getinlmedığini görüp hayal kınklığına düşen Polonyalılar Avusturya'ya ve Almanya'ya çevirirler yüzlerıni: Finlandiyalılar, Baltık ülkeleri, Almanlara ya da devrimcilere sempatilerini gizlemez haldedirler. Bütün bunlar olurken ekonomik çözülme, halklann çektikleri acılar, yenilgiler. köylülerle toprak sahipleri, işçilerle burjuvalar, askerlerle subaylar arasındaki zıtlıklan kızıştırır dunır. Rus Çan'na bağh askerier devrimi basürmak için halka büyük baskı kurarak halkı yıldırdılar. "tek ve bötiinmez Rusya" ilkesine bağlanır ve sadece Polonya'nın bağımsızlığım tanır; savaşa devam eder. toprak reformunu erteler ve eski yöneticı sınıflara yaklaşır. Bu tutum, radikal bir programa sahip Bolşevik Parti'nin ilerlemesını kolaylaştınr: Banş. halklara özgürlük, topraklann kamulaştınlması ve toprağın. bankalann, büyük işletmelenn millileştirilmesi, üretim üzerinde işçilerin denetimi, radikal olduğu kadar halkın isteklerine de uygundur. Marttaki devrimden çok daha az kanlı olan Ekim Devrimi, Kerenski hükümetini yıkar; söz konusu hükümet, yandaşı sandığı herkesçe terk edilmiştir, halkın da gevşemiş bakışlan arasında olur her şey. Bütün muhalifler, geçici hükümetin yandaşlan kadar ona karşı çıkanlar, sosyalistler kadar erler ve subaylar, yeniden toplaşırlar. Petrograd Belediye Konseyi'nin bağnndan çıkan Yurdu ve Devrimi Kurtarma Konütesi, önemli kentlerde kuru lmuş benzen komiteler, Lenin'ın hükümetini tanımayı reddederler. Böylece yeni hükümetin, işitilmemış bir kanşıklık ortamtnda, yapacağı hiçbir şey yoktur. Öyle de olsa, hasımlarının alacalı bulacalı topluluğunun hesaplannı altüst eden bir dinginlik ve cesaretle hareket eder. Arka arkaya pek önemli önlemlere gidilir: Hemen yapılacak bir banş adına savaşanlara çağn çıkanlıp topraklann köylülere karşılıksız bırakılacağı ilan edilir; 1918'in Ocak ayında " Rusya Halklanmn Haklan Bildirisi" yayımlanır ki, "Rusya halklanmn özgür ve içtenlikli beraberliği poütikası">na dayalıdır; arkasından. "Rusya ve Doğu'nun emekçi Müslüman halklanna çağrTda bulunulur ve köylü sovyetleriyle işçi ve asker sovyetlerinin birleşmesine karar verilir; son olarak bir toprak yasası çıkarmasının arkasından kasımda seçilmiş kurucu meclis feshedılir. Parti, eylemini felce uğrarma çabasmdakı memurlann yenne militanlannı geçirir ve böylece eskı devlet örgüt ve geleneğinin sürdürebileceği nesi var, siler atar. 1918 Temmuzu'nda, V Sovyetler Genel Kongresi, birkaç aydan ben yürürlükte olan sisteme düzen getiren bir anayasa kabul eder. Bir savaş anayasasıdır bu ve rejimin başta gelen dayanağı proletaryayı destekler. Bu "İşçi. köylü ve asker temsikUerin oluşturduğu Sovyetler Cumhuriyeu""dir. Ne var ki ayağını yere saglam basar olmaktan uzaktır daha; çünkü korkunç bir iç savaşla yabancı müdahalesinin dramını yaşamaktadır. Ancak 1922'de sona erecektir bütün bunlar. Yabancı müdahalesi ile karşıdevrim Yeni rejimin mücadele edeceğı, çöken ekonomı ve yönetimden doğan bitip tükenmez kanşıklık ve maddi güçlüklenn yanı sıra eski yönetici sınıflarla sosyal kadrolann sessiz muhalefeti değildir yalnız; eski Itilaf Devletleri'nin desteklediği korkunç bir ıç savaşı da göğüslemesi gerekmektedir. Gerçekten üstünluk banşa kararlı insanlann eline geçer geçmez, Itilaf Devletleri onlara düşman bir yüzle bakmanın yolunu tutarlar. Almanya'nın yenilgisinin arkasından, Rusya'da yeni rejimi devirmek üzere gitgide açık bir biçimde doğrudan bir savaş polıtıkasma dönüşen bir müdahale politıkası tezgâhlarlar. Onun uygulaması da Itilaf Devletleri'ne ait sonuçlan, yıkıntılan silinip gittikten sonra da uzun süre kendini hissettirdi. Daha başka bir şey oldu: Müdahale politikası, dışanya göçenlerin hükümetler üzerindeki etkileri, Sovyetler'e, kapitalist dunyanın elindeki bütün araçlarla onlan yıkmaya ahdü peyman ettiğini öğretti. Yeni rejimin, her türlü bloklaşma, kuşatma ve abluka karşısında duyduklan güvensizlik ve kaygının kaynağmda bu yatar. Yeni sosyal yapılan abluka nedeniyle çevreden soyutlanan, amansız düşmanlarca çevrilen Sovyetler, ekonomilerini hale yola koymada pek büyük güçlüklerle karşılaşacaklardır; içerdeki gelişmeleri, her türlü tehdide anında yanıt vermeye hazır güçlü bir savaş makinesinı donatıp sürdürme zorunluluğu yüzünden alabildiğine . ' kösteklenecektir; ülkenin gücünü ve rejimi savunma iradesini zayıflatabilir diye en ufak bir muhalefet karşısında bile kaygı duyulacaktır. Kurulacak diktatoryanın kimi niteliklerine bakıp onda, dış müdahalenin ve sonraki gelişmelerin büyük payı olduğunu görmemek mümkün müdür? Ceçici burjuva hükümetten Bolşevllc yönetimlne Ayaklanmış işçi ve askerlerin itişiyle rejim, hemen hemen direnişte bulunmadan yıkılır; iktidan ellerinde tutanlar, polisin bir bölümü dışında, onu terk etmişlerdir. Yenenler, 1905'te olduğu gibi bir Sovyet kurarlar: Sovyet de işçi ve askerlerin temsılcilerinden oluşmaktadır. Monarşinın yıkılışı, iki başlı bir rejime bırakır yerini: Bu rejim de liberal burjuvazinin temsilcısi olan, ama iktidarsız, geçici "yasal" bir hükümetle; onun üzerinde baskı kurmuş ve Sovyetler en küçük köylere kadar çoğaldıkça nüfuzu da artan, etkin ve dinamik Sovyet karşı karşıyadır. Geçici hükümet reformlara gidip Rusya'ya. Batılı ülkelerin klasik özgürlüklerıni getirir: Ortodoks Kılise'nin bağımsızlığı, mahkemelerde jüri, genel oyla seçilmiş yerel idari konseylerdir bunlar: sekiz saatlik iş gününü kabul eder; ama öte yandan Galiçya'da Ruslara karşı başarüı muharebeler yöneten TürkAlmanAvıısturyalıMacar subaylar bir arada 1916.