Katalog

İçtimai inkılapten 'İhtilal ZAFER TOPRAK* Çafdaf Türkiyc'ııin olu>uınu sctmuılik bir karggaayı da bhilkıe grtiriı. IhfUul, inktlap. dcvrim. darbe vb. bir dizi fö/cük yerli vcrtu jnuınımııda yer alır. Ke/a. aviletme. ınuasırlasnıa. Avnıpahlayna. Batılılasm.ı, ça£davla>ma laıuimai ionraıı beıuer tUrctlart fırklı perftfekliflerden ftçılımlardır. BugUnttn «iyasi lerdhleıi Mcüıtde bu »fccuklcr. lurk ulusdevlci kuıuculugııtıda farklı koşullarda, farkh anlamlarda îfade gücü bulmıiffiır. DcvTim tözcujü bir kenara bırakılıım. ıhıilal ve inkılap »Ozctiklerl bugunktt bağlamda buyük AlçUdc I90B crteıi kullanılmaya baılar. lOTemmıu 1324, mlladi tarihle 23 Temmur 1908 Mr ihtilal mîdir, inkılap mıdır bir lürlü berraklık kazanajnaz. K c n I I Nisan 1325 ya da 31 Man erlcfti Hdickd Orduıu'nun lıtanbul'a giri|i dejifilı ifadc bıvintkn bulur. TOm I I . Mcanıilyeı yıllan boyunca Fraımz Dcvrimi kimi kcı ihtUal, U ıııı kcı inkılap olargk yorumlanif. Tııık Devrimi'nea'Anadolu Ihıilalı" dcnmif. "Aııadolu Inkılabı" diven olmuş. yazuumuE bu iki »fficcük aıautıda kttiuısu kulmı*. brında «ıllan »ni|u»cl bir yapı ka/anıyorvı da aalıanaı "hakîmiyct i ımUiyc'ye gfllgc dO|Qrayoı. Sdliüjıaıın ycrini cumhuriyci yondimi alıyoı ve cgcıııcıılık MXUHU bundan hftyk kftklci bir ç6<ünt buluyur... 1908'dcıı bcıi gundcmdc olan "hAkımiyctı milhyc" hedcllnc ulaynıış oluyoı. Difkeı douankndııme I90K ılc ba^iayan vc 1938'c deAîn süıcıı yiııui yıllık bir surcç; bir M içflmai inkılap", hit lopluııuid dOııu>um ftürccı. llu a^amada iw to|iltııııuıl Orttultaüf, hıç oimanuı kent, kuhiiba ıılvtıtıııdc, bumbu>ku bir görUnüın ka/amyor. Popıılîti <oylcnıle butünlcvcn bu stirov *na haıirıııvla <u|du> oLuak İK'tıitnvrntfiı llatı normlannı İK'inm%ıynr. Sckulcı bu tubuna 01unıyor. Kadııı crkek luııı ıııssınlıııın o^gurcc gclilimânc ortam >aglanmak uiejıiyüi. Dcvrimip İki ckseni Türk I M r ı ı n ı bu ıkı cksen ışığında dcgerlendîrlldî|ti orîindu anuun kazanıyor. Ve I I . Mepııtiyci, .ık kaıu lüm ya/gıuyla Tttrk Dcvrimt'ylc büiuııloiıftı HUKCC, miUiyctçilikıen halkçılı^a, la Iklikicn cunılıuıiycivili(ca dcvnınîn ana ilkcleri laydam bîr ifiitlc gucu bııluyor. Tıırk Dc%ııını'ııüeu bir udıııı dahu ıkrı gtdiliısc. çajkda) ıılııs ı<i|i|uııı kiMuaılunyla ülkcnın gclifimi gundcme ahnıısa lüikıyır'ııın ıjtdatla»mBM daha da uzun bîı doııcnılcııdirmeyi gcrckli kılıyor. Haıia ıılıı»dcvleı mmıılarının ilk bdirlikrini. ilk orgtaisd rüı/kııiMiu laıuimai'la ba>laıınak gcrrkiyor. Çağda» devlelin 411a nıaımdiisı buruknihi. büyükOlçude Tan/iınııı'ın kaıkuu. luııı ıkıliklcrc. çarmkhklara kar^ın Tan/inıaı duneını Osnıunlı loplumunda kAfclu dAnu*umknıı \cı alüı^ı bir cvre. BugunUn îdari, mali. adli kııınııılaııııın kayna(ı lan/Jmaı. Çagda^ hııkıık noımliuıııın bcnimMmdı|î doncm Tanzimaı. (icviınlik ckono. ^. ^ ^ M * fc . ^ * w ^^«.^j^ .«« J t t I l . ** *** 11 i M M ı *• mmm Dimm 8080800 Mngaj araamtyta nr çöıumleyte* araç; umm Mr W w vır 17W, 1 1 ııurnılarının atıhp pa/aı go»ierıtekı i Sivil utplum"a yondik hir yapıımi W7,1919 Alflndi tbnotsı) boyutu gOdOrfadaHçünleri. ÇoOu k u Mr kınlma noktaa. Tırihçi htfiı bir dunuşun«n oha^luOu Mr sfiTaçtt bk kit ti9i, Mr l o ^ dOncm yıne Tan/inıaı. lluııka. Tan/ıadyor 8İyur Kflsüifl noMa» tumu sUngelar Mr ntteHk kazanıyor. 14 Temmuz 1789 yanılmiyorsam devrimm kıııuluyor; modcrn anlamda hüıçc T H I I yOdncu yıMonOmOnto amam kazanıyor. 19 Mayıg 1919 Musiafa Kemarin unlu Nutuk'urietwraklaşıyor. u İM/ıtlanıyur; Unitcr. lurdcj para du/cniııe BCÇI> [an/imuria ba^lıyor; İlk dcmiryoiu Dcvnın sö/cu|tt urUııd anlamıyla Bi/cc Tttrk ücvrîmi yukanla bdiriücn iki ıffe Tîiıı/iıııaı'ia dü>cniyor; ilk tdgraf haılavı Taıı leytci ardv; analilik bir itfevi var. I7H9,1917.1919 cuftü de kapsayacuk biçinuk. "ihtiJal" ve "in /.imai'ıa çekiliyor; kentk$me Tan/imui'Lı Ozünde vtmgcsd boyuıu güçlu îfade triçflmleri. kılap"ı d.ı ıccretvk baflamdadar bir dOnemden haflıyor... Çoftu ket bir kıtılma nukııuH. Tarlhçl hulı Mr çok «cuı> biı uııecc yayılJıftı oranda anlam kadunflfcffbnun olu>iugu bir sürcvic bir kiiiı la^ı, bir lanıyoı. SiyoMÜ ve löplumsal ıkı ana ckıenı kapDönemleme kcdnil anyor. Bclleklenk yer edccek bir larih sayan hu sureç 02 bir biçımdc ıkı tcrimdc ifuücya da bütttn İfadc cdlyor, Kesinti uokıaaı ıtt tinı buluyur: "Hâkiıniycli ınilliyc" vc "içiimai BOylcee Uç ayrı dAnemiemeyle ınrihr ummmfl limgflcr bir nîiclik ka/anıyor. 14 Tetnmuı bılıyonu: 1839'dan gunumau dejtııı IMI yıllık I789vanılmtyor&uııı uVvrııııin yık/Uncu yıldOnüiMun bir dttncmi ka|wayan Çaftda* Tıırkiyc'nin 4 f mOnJr jnlam ka/anıyuı. Ke/n I1) Mayıv 1919 Ulıudcvlcl e gidcn yol olusum ıttrccı. 1908I93A a r « i yfrınî yıllık ıfAM n l a f a Knual'in unltt Nuiuk'u ılc bcrrakla»ı* nemî iccraı bir loptunual ddnUfum, eaklkrin dcfiuntardan itki» uluuıl yıtcracnUk. ulukdcvlcic yimîyk '"iviımııî inkılap"1 aıamaıı. Ve 1919 »921 giden ynlu koi cdiyor. "Egnııenlîk kayılau; «ari anlam ka/jırıan bir "ihlılal" aaamaıı. Içlc Tıırk %ıt ulutundur"da OtHmlcnlyor... Anayasul ge Devrimrniıı d t ^ ı k » m a n penpckıincriyle d6Dcvrim vc larihi lifnırlcT, ıııcclK ya>aııııs siyavi partikr. oy hakkı nemlendirmcti. Hcr drvrim kendî laılhîni yuuyor. Türk Dev» vb. ^tyaikal O/gurlııkler Buiı'da izlcncn uluıalBu nnlrnlr 19 Mavıs 1919, 23 Tcmmuz 1908 rimi için tle bu gcçcrli. Tarih ufırlanarak baçla libcraldemokrıiıik gelîfnuFİerin bir u/unlmnı ve daluı ttcrikıık 3 KUNIIII 1839 ık hUıl)nk$ıiftl tılıyor. (rt\mı> kaıulanıyor; yargılanıyor. licv nluşiııruyor. İçtimai înkılaji nlarnk yıuınımtza gıoranda anlam ka/Jiıııyor: Auiürk'Un Samsıın'a >l tl rime$tInek ımilitrı îvin mcr>ıtı bir /cmin haar rcn vr Aıaıtırk dftneminin inkılap larını da kapaayan dl|ergeli|me1er isc itıplumuıl yupının, çıkifi, "Tan/imnı 1 Hayııv>ı"yı vc *İKanı llurlamyor. > vt toplumul ArgOtleni> bicîmiııin, yu>unı ııormln riyet i l/ifdijti nraııda anlaınıııı yücclriyor. nevrimc yenl blr'ıf^ıtrm ya da çaft gOrÛnOmÜ Tüm bu geltvınrirı bir geli^ıın vüegisinin larkkazandurıhyor. Oyw laman akıcı, ıaydam. Kcn nnın, rihnîyetin. dünyaya bakı^ın bîr dOnu>Umü h larih kcMtlrriıice KOrünumundcn itmrtl. Tarihle dilifjnden »ürekliliği akılcı kıbyor. Zamanla dev anlamına gcliyor. tkıidardan çok. luplumuıı M>kOrck1Hi|î tıornıc/likıvn Kcleıck kcMiııikıi, tldrim roaıanilifni aıılıyoı. K«»lnıi sureklîl&k baf runhülı olarak karfimm çıkıyor. nu>ümkTi vuıguuunak tarihin maniıgına tcrsdııbunında frddenlyor. Yapıxal bıııunlerin dönujU» Işie lüm bu venlcrin ışıgında gell>melcrin i d sttyor. laııh. ynpıtal dönusumlcrc bakıldıjtı mü attt konusu oluyor. Yapılara bokıldıkça, olay sürülduguııdc ikî ana dOnemlcndirmc gcre|i ororanda anlam kuuınıyor. Surckliliklc keftinıiklar gcıi plana çcklliyor; surrklîlîk vok d.ıh*ı Nr layaçıkıyor. Tutk Devrimi bu iki döncın ı^ıfiın rin btttonld|tt aigjUndı|ı oranda tajih çöiümicürgîn bir gAıunflm kazanıyor. da iflcvicllik kuuuyur: yki oluyor. TUrk Tarih Kurumu. Yu»nr lllkmH Bayur'a Aiatark*ttn 19Mayıı l919g0n(kS«niuın>«p* Tuık DevMiıırııiıı gündemındc 150 yıllık bir yazdırdı^ı TUrk dcvriminin oykıltunu haklı ola knıyla başluyun vc 29 Ekim 1923'ie cumhurlye gevmfehulunuyor. 15üyıllık bırıkim lurk Uevrak fleni) İm auıuuıa yayıyor HuöykUll. Mef tin kuruluşuyla wna eren bir "ihtilal" d rimi'ni yoruugefcinc oiurluyor. nıtiyct*ifcaımyor:halıa JOn lurk harckdinin I I . Bu Mircçtc uyaMİ ikıidarın kcsînkca» cl dc|i|tirAhdulhainh dAncınindeki u/unlılarını iceriyor. difi goruiuyor. Hcr ne kadar I I . Meputiyci yıl "SiyMİ Inkıbp" Ihıilal ve inkılap sftacfLklertnîn lemanfjk gelîfimi. geçtrdikleri anlam dcğrçmrkri ayn bîr aratlırma konusu Bu alanda yakın zamanda yltirdıjb'mt/ Uıılu (oplumMlimrimiz Nlyazl Bnfccı1» In iJginç biı yuusi var: TOrkçcıi "IklUal, lakıb p %* ftrırlaV1 ba^|ı|ım ia>ıyor. ABU'dc. I oplumbilim Demcti'nîn Milmraukec'dekı lopldnıı•uıın cumhuriycıimi/in rllinu vıklOnümOııc uynlan A M I oıurumuna %unnıu> bu icbtiÜ yaaar. Daha sonra kuahılnuş nlarak I V M«la1ı U'uHd Dergi«J'ndc yayımlanıyoı. Turkçe lam nıcıııı ı»c Adam Vayınlan'mn yayımladıâı Berkes'in \o& hı caarleri arA»ında ver alıvor. 7 I I . Mcvuiıyet ııllarında ıhnlul soxcii|ttsalı ılKuruhı bit hukumcii guç kollanarak yıkıp yerine l»|ka bir hdkttmoi kurma aJrı>ıını khtilal oluyor. İnkılap iıe çok farklı bir ba|lamda fündeme fdiyor: YOneıhnin loplum yapısında gcrçektcatireccti ddniışttmler, dcği>awlcr. Bu ncdaılc ıfln meırutlyct yıllan "tiyid Inkdapf', "ivıimal i Uulap" üecaJfcaldiuyor. Türkçtdrki •'inkılob' ın Ban'ıun atrevoluiion><iözcti|uııden farkı burada yatıyor. Baiı'da dcvrim lahandan grlen ivmeyIr gcrçckkıirkcıı. bizdc bu ravandaa yunlcndlrilcn bn j/jai^m olank yaanımın glriyor. Bu nedcnlc iklîdarı ck geçlrenler surekll MinfcilapMian f auc cdiyorLan * i(timai inkılap"ı vuıguluyarlar. y ıy "Içümai İnkılap" lüm Mcyruflyet boyunca inkılap cD(u bugunku kullanımından farklı olatak îktidara, siyaul erke karaı bir ıavv t bir ba^kaldıtı* yı d ^ U , ıcrsinc «yasal arkln bilflll Mcrvcklcıiir«e|i dönuıümkıi içcriyor. Kuruhı bir hukıınwı ya da dc\ lci buımıne karşı onu değifiirmrk. ımu kaldırmak •ınUıınınıta de|U. ıer\ine onun aracılı|ıyla yunııutecck. bdkı de bizim bugun "rerorm" dtdîf im» bir diri dAnufumlerr açılımı Mmgclıvur. Tüm bu scmantik tvtifmalar ipfenda Türk Dcvrimı ncreye uiutuyor? Türk Dcvriml haagl bağlanıda anlam kacauıyor? Gcrck günflmüz TUrkiyai va/ııutıda, d/dliklr I!WO*lerde ıvme karanan "Aıaiürkvuluk" i|iftıııdat nerekaf yurtdh «ındaki lAyfcm bîdmiyfe Türk Dcvrimi'nın anlamı, dnnrmi. «Ureel farklı yaımniara ııcdrnohıyor.