Katalog

6 SİYASET 84 Stefan Zweig ın verdiği politika dersi ve Fouche(ler) TEVFİK ÇAVDAR 9 S iok sevdiğinı bir dostumun önerisiyle ^Zvveig'in " F o u c h e " s i n i ( * ) yeniden udum. Doğrusu yapıtın güncclliğini böylesine koruduğunu düşünememiştim. Zweig, Nazi i'ırtınasının csmcğe başladığı günlerde yazmış bu yapıtını. Fransa'nın tinlü Zaptiye Nazırı Fouche'nin yaşamını konu alırken, rüzgâr gülü örneği sürekli yön değiştiren, guvenilmez, amaçsız politikacı tipini bu vasıtayla sergilemek istemiş, pck de iyi etmiş. Daha sonra Fouche, Barras, Carnot ve diğerlerinin yönetimde bulunduğu direktuar döneminin Zaptiye Nazırı olıır. Bu gftrev onun gizli haber alma ağını çağdaş bir mantıkla örmesine yarıyor. Zvveig bu eylemi şöyle anlatır: "Terörcülügii bir zaman Lyon'da yaptıgı gibi sürdürüyor. Fakal o hanlal ve gacırtılı giyotinle degil artık. Ruhlara kurku zehiri vc sucluluk bilinci aşılayarak, dinlenildigi ve suçun ortaya çıktığı kanısını uyandırarak binlerce kişinin solugunu kesiyor. Devlete karşı her direnci kırmak için bulunmuş 1792 modeli makine, yani giyotin, Joseph Fouche'nin 1799 "Fouche" 17901816 yilları arasında Fransız siyasal yaşamını etkileyeıı, zaman zaman yftnlendiren bir politikacı. Zweig onu tanımlarken, "Ytızıınü ve planlarını göslermckten pck hoşlanmıyordu. Hemen hep olaylann içine gizleniyor, (araflar arasında makamının kisvesine büriiniip hiç gnze çarpmadan faal olmasını başarıyordu.." der sonra da şunları eklemeden edeme/: "Guvenilmez ve çogu zaman kölülerin kölusü polilika oyununu, milletlerin çocuklarını ve yarınlarını gözü kapalı bir bağlılıkla leslim etlikleri politikayı, sarsılmaz inançlara baglı, dogru ve geniş görüşlü insanlarııı değil lersine diplomat adını verdiğimi/ u meslek kumarbaılarının, eli çabukluk, boş sözler ve sağlam sinirler ustalarının oynadıgını ve ölekilerin hep oyuna getirildiklerini her giin ve yeni baştan görmekteyiz". Beğenelim, beğenmeyelim, ama Zvveig'ın bu yargısını destekleyen son oluz yılın olaylarını gözardı etmerniz de mümkün değildir sanırım. "Politika, Napoleon'un dediği gibi Modern alınyazısı olduysa, korunmak (belki de degiştirmck) için o insanların arkasındaki gizli kuvvetleri ve böyleee de guçlerinin tehlikeli sırrını öğrenmeyi denemeliyiz". "... Yüzünü ve planlarını göstermekten pek hoşlanmıyordu. Hemen hep olaylann içine gizleniyor, taraflar arasında makamının kisvesine bürünüp hiç gö'ze çarpmadan faal olmayı başarıyordu..." polis mekanizması yanında pek hanlal bir alet kalır." Yine Nazır Bu nıakineyi kullanan Fouche 18 Brumaire'in hazırlayıcılannın önündedir ve iktidarı Napoleon'a bir altın tcpsiyle sunmııştur... gene Zaptiye Nazın'dır. I815'te Waterloo'yla sonuçlanan yuz günliık serııvenin sonunda bu kez iktidarı krala sunar, . odül olarak Zaptiye NazırlığYnı sürdürur. Ne var ki, annesinin (Maric Anloinctte) ve babasının giyotine gidişini unutamayan Augouleme düşesi ile yeniden iktidara geleıı aristokrasi, Fouche'yi kullaıııı, guvleııdiklerinde de kirli mendil gibi gibi bir kenara atar. Metternich Avrupası'nda yeni dengeler kuruimustur ve böyle bir ortamda Fouche'nin yeri yoktur. Yirmi milyon franklık bir servetin sahibi olarak Trieste'de, sürgunde sessiz.ee olıir (1820). "Joseph Fouche, insanlığa yararlı bir ülküye, manevi bir ihtirasa asla hizmet elmeyip ömrü boyunca hep ve sadece anıların ve ölümlü kişilerin gözüne girmekle yetinmiş olmanın suçunu şimdi çok geç, ama kat kat faiziyle ödeyeceklir," diyen Zwcig bu ödcmenin unutulmak ve suçlanarak anılmak olduğunu da vurgulamaktadır. "Fouchi" biyogralisiyle Zvveig bizlere unutulmaz bir ders veriyor. Insanların çağdaş alınyazısı olan politikaya nasıl yaklaşınamız gerektiğini sergiliyor. Bir yerde umutsuz. Bu umutsuzluğunu yapıtının satır aralarında sezmek mumkün. 1914'ten sonraki çalkantılı ve siyasal hatalarla yüklü dunyasmın i/leri var Zweigin bu umut.su/ luğunda. Nazi lmparatorluğu'nun doruğa ulaştığı 1942 yılında, sığındığı Brezilya'da eşiyle birlıktc ıntihar eder. Zvveigin bu dramatik sonu bile bizlere bir derstir. Çağdaş alınyazımızı degiştirmek gücünü aramak, leslimiyetçiliğc son vermek bağlamında biı derstir bu. Nıtekim Zwcig bir yıl daha sabretmiş olsaydı Nazi dünyasının Volga kıyılarından niAlameyn'e kadar nasıl sarsılıp, yıkılmaya yuz tuttuğunu gorecekti. Zvveig bu yapıtıyla "Biyografi nasıl ya/ılmalı?" sorusuna da yanıt vermektedir. Tarih ve edebiyatın ortak sınırında, birinci el kaynak ve dipnot fetişizminin gayya kuyusunda kaybolmadan, gerçekleri yansıtarak ve onları yeni bir toplumsallaşma işlevinde doğru kullanarak "Fouche"yi sergilemektedir. Bilim adına tnplumsal iş levlerini unutan bilim erlerimizin dikkatine sunulur. Salt tarih ve siyasal bilim kuranıları bilmcnın doğruya eıişmck için yeterli olmadığının kanıtıdır Zvveig'ın " F o u c h e " analizi. ( * ) Slefan Zvveig, Bir Politikacının Portrcsi (Fouchö), Türkçcsi Bıırhaıı Arpad, Say Yayııılaıı (İkinci basım 1984). Hcr yöne koşmuş "Fouche" politik yaşamında Jacobincilikten direktuar nazırlığına, oradan Napoleon'un bakanlığına ve nihayet kralcılığa kadar politika rü/.gânnın her yönünc koşmuş ve bunu ustalıkla yapmayı bccermiş bir siyaset adamıdır. 1792'de Convention Meclisi'ne milletvekili seçildiğinde STEFAN ZWEI(J llmutsuzluğunun vardığı noktada bile ışık tutucu. sandan yana olmamız ve görevimize saygı duymamız"... Kara mizah örneği sayılabilecek bir savunmadır bu. "... Joseph Fouche, insanlığa yararlı bir ülküye, manevi bir ihtirasa asla hizmet etmeyip, ömrü boyunca hep ve sadece anüarın ve ölümlü kişilerin gözüne girmekle yetinmişti... " otuziki yaşında bir rahip okulu öğretmenidir... Robespierre'in aıkadaşı ve kızkardeşinin de sevgilisidir.. Ama sonraları, nedendir bilinmez, bcklcnen evlilik olmarnış, Fouche varhklı bir tüccarın çirkin kızıyla evlenerek "çabucak ve lam bir burjuva olmak" yolunu tercih etmiştir. Fouche surekli bir biçimde guçlü olanlara yaklaşmış, fakat "acıktan açıga ve KÖ/e varl>aıı bir gücıı elinde bıılıındurmaktaıı" kaçmmıştıı. Condorcet, Desrnouhn, Darıton, Marat vc Robcspicrrc çapında dev ihtirasların çarpışmalarını izlemiş ve iktidarı sabırla beklemiştir... Fouche'nin "En baştaki kişiyi siper alıp ünc sürmek, fakat n aşırı gidince de yüzüstu bırakıvermek en sevdiği roldiir". ın eşsiz kalemiyle çarpıcı bir biçimde anlatılır. Kralın hayatını savunacağını bir gece önce dostlarına söz veren kahramanımız, oylama iirasında çoğunluğun aksi yönde olduğunu görünce cekinmeden oyunu ftliim lehine kullanmıştır... Bundan sonra Fouche'yi, ihtilalin ilk sosyalist bildirilerini hazırlarken görürüz: "Fransız İhtilâli'nin en pervasız isteklerini Marat ve Chaumcltt degil Joseph Fouıhe ileri sıırmüştür." Ünlü Lyon yönergesinde "thtilal halk için yapıldı. Fakat hayatın biitiin zevklerini ve toplumun varını yogıın parayla ele geçirmiş olan o imtiyazlı sınıf bunun dışındadır," der. Kiliseye hucunı eder. "Cumhuriyetçilerc demir, buğday ve kırk gümiiş Kcus gelirden fazlası gerekli değildir," diye keskin fetvalar verir. Babeuf'e de... Lyon kasabını bundan sonra Robespierre'i alt eden 9 Thermidor komplosunun baş oyuncusu olarak görüyoruz. Fakat bu rolunu öne çıkmadan oynuyor. Eski dostu Robespierre farkediyor onu, ilan ediyor. "Komplocuların başı Fouche" diye, ama olanları engelleyemiyor. Fouche bundan sonra bir baska ihanetin tczgâhlayıcısı olu tnsan için kan döktük Fouche'yi tarih Lyon kasabı olarak da bilir. Jacobinlerin öndc gclen kişilerinden Chalier'in Lyon'da öldürülmesiyle başlayan ayaklanmayı bastırma görevi verilen Fouche bu kenlte taş taş üstune bırakmayan bir kıyıma, akıl almaz bir kıyıma girijir. "Rhöne'a fırlattığımız kanlı cesetlerin I alcak Toulon şehrine kadar sıırıiklenip o korkak ve korkunç tngilizleri ürkütmeleri, halkın gücüniı iyice göstermeleri çok gerekli," diyerck kıyıtnı ^öylc savunuı: " . . . bol bol kan akıttığımızı ileri siirmeyi güze alıyoruz. Fakat bunun tek nedeni var, in "... En baştaki kişiyi siper alıp öne sürmek, fakat o aşırı gidince de yüzüstü bırakıvermek, en sevdiği roldür..." yor. Eski terörcülerin Meclis'ce kovusturulmasını engelleyemeyince (Lyon olayları ncdeniylc kcndısi de itham cdılmektedir) yığınları, Paris'in dış mahallelerini ayaklandırmak için Babeuf'e yanaşıyor. "Babcuf usta elin arkadan arkaya yöneticiliğiyle Tallien'e, Thermidorculara ve hiikiimete karşı saldırıya geçiyor." Ama Fouche'nin olaylardaki gizli eli farkedilince bu kez de Babeuf'u ele veriyor. Fouche canını kurlarıp yeni efendilerine hizmet vermek iyin geriye çekilirken, yiğit Babcuf kurşuna diziliyor. Çoğunluğu göriince Kralın (16. I,ui) ölüm kararının oylanması sırasındaki ikircikli tutumu Zweig'