Katalog

M/ StYASET 84 11 BtR KUZEY'DEN En büyük işveren belediye: İsveç ŞAHİN ALPAY kamu sektörü içinde Yerel yönetimlerinBaşkasahip olduğudevhayli ağırlıklı bir yere ülkelerden biri Isveç. ülkelerde lctin ya da özel sektörün yüklendiği bazı önemli hizmetleri Isveç'te yerel yönetimler yerine getirmekte. Hayli eskiye uzanan bir yerel yönetim geleneğine sahip olan bu ülkede sağlık, ilk ve ortaöğretim, sosyal hizmetler gibı başlıca kamu hizmetleri yerel yönetimin görev alanında. Isveç'te yerel yönetimlerin kamu hayatındaki yeri hakkında bir f'ikir vernıek için, tüm çalışanların yaklaşık dörtte birinin belediyeler larafından istihdam edildiğini; ortalama bir ailcnin ödediği vergilerin yaklaşık dörtte uçünun belediye vergisi olduğunu belirtebiliriz. Ocmokrasinin daha sağlam temellere oturabılmesi için yerel yönetımlere bugün olduğundan çok daha büyük bir ağırlık kazandırılması gereken ülkemizde, başka ülkelerin bu alandaki deneyimlerinden öğrenebileceğimiz çok şey var. Bu açıdan Isveç'te yerel yönetimin özelliklerini çok özlü bir şekilde anlatmaya çalışacağız. (Bu konuda okumak isteyenler lngilizce Agne Gustar'sson / Local Government in Sweden, 1983 ve tsveççe B.O. Birgersson J . NVesterstahl / Den Svenska Folkstyrclscn, 1982 adlı kaynaklara başvurabilir.) Isveç'te yerel seçitn günu. Seçim yasağı yok. l'artililer oy vermeye gelenleri samtığa üçbeş adım kala bile elkilemeye sosyal hizmetler ile, hemen her ülkede bclediyelere düşen "geleneksel" hizmetleri yerine getirmekte. Yerel yönetimlerin başlıca gelir kaynağını 1983 yılında vergiye tabi kazancın ortalama %30'u dolayında olan belediye vergileri oluşturuyor. Gerçek kişilerden aşamalı olarak yukselen devlet vergilerinin ff oranı ise /o3 ile %54 arasında değişmekte. Ortalama gelır sahibi bir Isveç ailesi ödediği vergilerin yaklaşık dörtte üçünü yerel yönetimlere, geri kalanını devlete vermekte. 1983 yılında belediye gelirlerinin °/o42'ii, il belediyelerinin gelirlerinin %62'si dolaysız vergılcrden kaynaklanıyordıı. Yertl yönetimler gelirlerinin diğer kısmı devlet yardımlarından, sağladıkları hızmetlere karşılık alınaıı ödentilerden vs. oluşuyordu. Devlet daha az gelırli belediyelere daha büyuk desick vererek, yerel hizmetlerin bütün ülkede aynı düzeyde olmasmı sağlıyor. Devlet, yerel yönetimlere sağladığı yardımlara karşılık, tüm ülkeyi ilgılcndirecek nitelikteki bazı istisnai konularda yerel yönetimlerı bağlayıcı kararlar alabiliyor. Yerel yönetimlerin bir siyasi bir de idari örgütleri bulunuyor. Siyasi örgüt seçinıler yoluyla gelen meclisler ve meclisler içinden seçilen yönetim kurulları ve komiteler çaltşıyor. Yerel yönetimlerin doğuşu lsveç'te yerel yönetimin parlamenter demokrasıdcn daha eski bir tarihi var. Oldukça bağımsız belcdiyelerden oluşan bir yerel yönetim sisteminin kuruluşu, 1862'de kabul edilen belediye yasalarına dayanıyor. Ondokuzuncu yüzyılın ortalarında aşırı merkeziyetçi devlet yönetimi, devlet vesayeti ve güçlü bürokrasiye duyulan tepkiler ile yerel yönetimlerin yurttaşların daha iyi yetişmelerine hizmet edeceğine daır ınanç, bugunku yerel yönetimlerin temelini attı. O tarihlerden itibaren ülke 2 bin 500 dolayında belediyeye ayrılıyor belediyeler başta öğretim ve yoksullara yardim olmak ıi7ere çeşitli hizmetleri yükleniyor ve bu hİ7iııetler için vergı alma hakkını elde edıyor. Yuzyüımızın başında Avrupa'nın en geri ulkelerinden biri iken, bugün dünyanın " ö r n e k " refah toplumu haline gelmesine koşut olarak tsveç'te yerel yönetimler gidcrek büyıık bir önem kazandı. İsveç'te devlet, bölgesel ve yerel yönetim arasındaki işbölümü. Demokrasinin iiç diizeyi Bugün Isveç'te yurttaşlar kamu yönetiminde üç düzeyde söz sahibi: Ulusal düzeyde parlamento, bölgesel düzeyde il meclisleri ve yerel düzeyde belediye meclislcri üç yılda bir aynı gun yapılan seçimlerle belırleniyor. Isveç 23 ilın her biri için bir il belediyesi (landsting) ve toplam 284 belediyeye (koınmun) ayrılmakta. İl belediyeleri genel olarak bölgesel olarak yürutülmesi gerekli görülen hizmetleri yüklenirken, yerel yönetimlerin esas ağırlıklı kanadı belediyeler diğer yerel hizmetleri üstleniyor. II belediyelerinin başlıca görevi, sağlık hizmetleri. Isveç'tc çok a? sayıda özel hastane bulunuyor. özel çalışan doktorların sayısı da sınırlı. üayri Safi Milli Hasıla'daki (üretılen mal ve hizmetlerin toplam değeri) payı ytlzde 10'a yaklaşan sağlık hizmetleri yanı sıra, sakatlann ve kimsesiz çocukların bakımı, mesleki ve teknik ortaöğretim il belediyelerinin sorumluluğunda. Belediyeler ise başta ilk ve ortaöğretim ve Dış Polıüka Savunma Vargı Güvenlık Vergilerin tuplanması / Ekonomı DOlılikası Yukseköğretım JL GENEL MECLİSİ > V Iş pıyasası Sosyal İlk ve ortaöğrelmn Sakatlatıı ' ,mar Ulaşım bakımı altyapı rıumotterı, Cevre Korıtma; (Demıryolları, hterneıler, (Itfaıye vs.) havayollan, Sıvıl savuıirnn, Elakuık, su, PTT) BELEDİYELER \ havaoa/ Çocuk bakımevlen Kamu iklısadi leşebbüslerı den (encumenleı) olıışmakta. ldarı örgüt ise yerel yönetimlerin istihdam ettığı görevlilerden meydana gelıyor. Yerel yönetimlerin başlıca temsıldlerı ıl belediyesi ve belediye yönetim kurullarına başkanlık edeıı kimseler. Ancak, bızde olduğu gibi ağırlıklı bir "belediye başkanlıgı" nıakamı bulunmuyor. Seçimle gelen belediye görevlileri siyasi kararları alıyor; seçimle gelmeyen görevliler de kararları yürütüyor. Belediyelerin seçimle gelmeyen görevlileri son 15 yılda iki katından fa/la artmış durumda. tsveç'in en büyük işvereni yerel yönetimler. Çalışan nüfusun yaklaşık dörtte biri (yaklaşık I milyon kişi) belediyeler taraCından istihdam ediliyor. 140 bın öğretmenin dc dahil olduğu yerel yönetim çalışanlarının %65'i belediyeler, geri kalanı ıl belediyeleri hizmetinde bulunuyor. Isveç'in en büyük işçi sendikası da Belediye Işcileri Sendikası (SKAF). Yerel yönetimlerde çalışan beyaz yakalı işçiler de memur sendikalarında örgütlü. Belediyelerde yürütmenin başı olan yonetim kurulları vc bunlara bağlı çeşitli komilelerde siyası partıler belediye meclislerinde sahip oldukları sandalye oranında temsil ediliyor. Dolayısıyla bu kurullar, koalisyon hükümetleri gibi işlemekte. Yalnızca başkanları çoğunluk partisinden geliyor. Yerel yönetimde partiler arasında tam bir luzlaşma sağlama amacı ile getirilen bu sistem, alınan olumlu / olumsuz kararlardan kimin sorumlu olduğunu seçmenlerden gizlediği gerekçesıylc eleştıriliyor. Yöneltilen başka bir eleştiri de, kararların giderek belediye yetkililerı ve çeşitli çıkar gruplan (sendikalar, işveren kuruluşları, dernckler vs.) temsilcileri arasında yapılan görüşmelerle alınması; siyasi olmaktan çok idari bir nitelik kazanmış olmasıyla ilgili. Yerel yönetimler üzcrinde seçmenlerin etkisinin giderek azalmış oluşuna yöneltilen eleştiriler karşısında, önemli kararların alınmasında yerel halkoylamalarına başvurulması şımdilerde tartışılmakta olan bir reform tasarısı.