Katalog

8 SİY 1950lerin Örtadoğusu'ndaki Türk gazetec "ABD ve İıı ama Türkij Lübnan'ın bir kısmını işgal etmiş olan Suriye de Lübnan'ın iç yapısını etkiledi. Tırmanan Lübnan olayları Türkiye'yi ne kadar etkiler? Lübnan'la Türkiye sınır komşusu değil, ama Lübnan çok yakınımızda. Türkiye, Lübnan içinde kendi enıellerine uygun hareket eden Suriye ile sınır komşusu. Lübnan olayları dolayısıyla Suriye ile ABD karşı karşıya gelirseki bir önceki bunalımda neredeyse savaşacaklardı ne olur? önceki hafta An kara'daydık. Bu konuları Dışişleri Bakanlığının üst düzeydcki yetkilileri ile görüştük. Bugün Türkiye 1950'li yılların Türkiye'si değil. Türkiye bugün yine büyük Atatürk'ün "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesinc sadık olan, ama değişen dünya koşulları içinde, hem kendisiyle komşu, hem de bölgenin diğer ülkeleriyle daha başka biçimde ilişkiler içinde olmayı öngören bir politika izliyor. Orneğin bugünkü Türkiye Amerikan kuvvetlerine, tncirlik Hava Üssü'nü onların dilediği şekilde kullandırmamaktadır. Halbuki ABD'nin Lübnan'ı işgal ettiği 1958 bunalımında, Amerika'dan kalkan dev nakliye ve ağır bombardıman uçaklarıyla Atlantiği aşıp gclen Amerikan kuvvetleri lneirlik'e iniyor, sonra buradan kalkarak Lübnan'daki harekâta katılıyordu. ABD tüm harekâtı încirlik üzerinden yapmıştı. 1958 yılındaki Türk politikası buna imkân tanıyordu. Türkiye bugün dc ABD'nin bir nıımaralı müttefikidir. Türkiye bugün de NATO üyesidir. Fakat o günden bu güne köprünün altından o kadar çok, o kadar değişik sular aktı ki, Türkiye bugün ABD'ye "Ben sana yalnızca insani açıdan bazı kolaylıklar tanırım ve bunıı da kontrul ederim" diyor. Şimdi, haziran ayına kadar Incirlik'te tanınan kolaylıklar şunlar: Bir, (Lübnan savaşında) yaralanan ya da hastalananlar Incirlik'e getirilebiür. Bunlara gereken yapılır ve Amerika'nın Avrupa'daki, Federal Alnıanya'daki büyuk uslerine sevk edilirler. Bir diğer kolaylık, Lübnan'da kalan Amcrikalı personelin aileleri ile görüşebilmelerini sağlamak. Askerler lncirliğe izinli olarak gelir ve aileleriyle görilşebilirler. Bunların dışında ikmal ABD'nin Lübn lımında, Ameı ye uçaklarıyla vetleri Incirlih daki harekâta harekâtı İncin kota uçaklarımızla Kırıkkale yapısı silâhlaı gönderildi. O günlerde Beyrut havaalanını bir ucu hükümet, diğer ucu da Müslüma kuvvetlerin elindeydi. Bizim uçaklar inif yanlışlıkla Müslüman kuvvetlerin yanına ge diler. Salah Salim daha sonra bir basın toj lantısı yaptı vc Kırıkkale silahtanmn sandıl ları üzerinde oturarak resim çektirdi. FİLİSTİN MİJI/IKCİ KAMPI 1051de bütiin Arap dunyası arkalannda... Ya şimdi? N SELAHATTİN ERKANLI ecati Zincirkıran 1950'liyıllarda Ortadoğu'da Hürriyet gazetesinin muhabirl olarak çalıştı. Başta Lübnan, Suriye ve Niısır, çok sayıda Arap ülkesinde bulundu. thtilalleri, savaşları yakından izledi. Mısır lideri Nasır'Ia görüştü. Hürriyet Ankara Büro Şefliği'inden sonra, 1 19601969 yılları arasında aynı gazetenin Genel Yayın Müdürlüğü nü de yapan Zincirkıran daha sonra aynı görevi 11 yıl süreyle Günaydm Gazetesi'nde yürüttü. Zincirkıran bugün aynı gazetenin yazarı ve Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Başkanı. Zincirkıran yakın tanığı olduğu 30 yıl önceki Ortadoğu ve 1958 Lübnan bunalımı sırasında ABD ve Türkiye'nin încirlik ortaklığı ve bugünün Ortadoğu sorunu konusundaki sorulanmızı yanıtladı. nı yanılmıyorsam Şii oluyor. Başbakan Müslüman Sünni. Diğer bakanlıklar da etnik gruplar arasında paylaştırılıyor. Lübnan içsavaşının temelinde etnik grııpların iktidarla ilişkileri yatıyor. Lübnan niıfıısıınun çogıınlııgunu oluşturan Şiiler ve Dürziler, yönelimde Hırisliyanlarla eşit scu hakkına sahip olmak isliyorlar. ZİNCİRKIRAN Bu dengenin (iktidarın etnik gruplar arasındaki paylaşımı) bozulmamasına dikkat etmek lazım. Lübnan'ın iç yapısı bu denge sistcmi üzerinde kurulduğu za Beyrul'da içsavaş yenidcn şiddetlendi. ABD askerlerini çekme kararı.aldı. Bu gelişmeler Lübnan bııııalımının derinleştigini gösteriyor. Bu gelişınık'r olurken, Tiirkiye, ABD'ye tncirlik tJssü'nü sınıTlı kullanım kolaylıgı tanıdı. tncirlik Üssii Amerika tarafıııdan daha önce l.iibnan'ın AnuTİkıın askerlerince işgaliyle biten 1958 bunnlıınında yogun biçimde kııllanılnııştı. Bu iki donem arasında nc gibi farklılık var? ZİNCİRKIRAN Lübnan olaylarında son günlerde biiyiik bir tırmanma görüyoruz. Müslüman kuvvetlerle Hıristiyan kuvvctler arasında kıyasıya bir savaş oluyor. Lübnan ordusundaki Müslüman askerler ayrılıyor ve karşı saflara iltihak ediyor. ABD'nin ve Israil'in destcğiyle ayakta duran Cemayel hükümctinin Lübnan'ın bir bayrak altında birleşmcsini sağlayacak guçte olmadığı belliydi. 1950'li yıllarda gazeteci olarak görcv yaptığım I.iibnan'da, devlet yapısının dünyada benzeri bulunnıadığını anlamıştım. Yine böyle bir burıahm dönemiydi, ancak kimsenin elindc silah yoklu o tarihte. Silahsız biı siyasi kavga vardı. 1952 yılının zannederscm cylül ayında, bir iklidar kavgası yapılıyordu. Oğluıuııı adı büyük yolsuzluklara karışan Devlet Başkanı bertaraf edildi. Genelkıırmay Başkanı General Fııat Şahap geçiei bir sürc yönctime el koydıı ve allı ay sonra seçimlerin yapılacağını açıkladı. Ben de bu gelişmeleri takip ediyordum. Bu scçimlerde Lübnan'da çoğunluğu temsil eden Hıristiyan bir grup olan Marunilerin ileri gelen aydınlarından biri Kamil Şamun Cumhurbaşkanı scçildi. Lübnan'da etnik grup olarak Maruniler, Ortodoks Hıristiyanlar, Sünniler, Şiiler ve Aleviler ve Dürziler var. Anayasalarına göre Cumhurbaşkanı Maruni, Meclis Başka 1958 yılındaki Türkpo cirlik Üssü'nü sonuru imkânı tanıyordu. T ABD'nin bir numaralı gün de NATO üyesidi bugüne köprülerin alt ve değişik sular aktı l Türkiye'nin o tarihlerde ne kadar yanlış b politika izlediğini kanıtlayan bir olay Mısır da yaşandı. 1954 yılında zamanın Mısır De let Başkanı Abdülnasır'la kendi evinde g< rüşmüştüm. Nasır bu görüşmede "Türk mı letine karşı saygıın soıısu/dıır. Bi/ büyük b kurtarıcı ve dcvlel adamı olan Atatürk'iı ba$lattığı Kurluluş Savaşını örnek aları 1952 ihtilalini gerçekleştirdik ve sömürge İngilizleri kovmak için savaşıyoruz. Say: duydugum Türk milleline en iyi dileklerin söyleyin" dedi. Nasır'a Türk hükümetine b mesajı olup olmadığını sordunı. Üzgün b çchre ile, "Onlarla diyalog içinde degiliz ^ bugünkü koşııllarda hıı mümkün degil" o vabını verdi. Bu görüşmeden birkaç ay sonra, Kahire'de Nasır Türkiye Buyukelçisi i tartıştı ve Büyükelçi "persona ııan grala" y. ni istenmeyen adam ilan edilerek apaı top; Mısır'dan kovııldu. Yine Salah Saliın'ed< nelinı. Silahlarııııızııı yanlışlıkla cliııc geçt ği Müslüman lidcr Salah Salim daha sonı Başbakan olmuştu. Bir bayram gunıi, Türk ye'nin o ramanki Lübnan Buyukelçisi keı di inisiyatit'i ile kalkıp Salirn'i ziyaret ediyo Türk Buyukelçisi eliııi uzatıyor, Salim c uzatıyoı. Geııç Türk Buyukelçisi "Ben bı raya banşmaya geldim, bizim dinimi/.de ba ramlarda dargınlıkların kiiskıinliıklerin hep ıınululıır" diyor. "İyi niyetleriıni ifade ed yorum. Bu nokladan başlayalım" diyo Türkiye'ye kırgın Salim, sonra yumuşuyo Türkiye'den destek görüyor vc Türkiye Bı yükelçisi de en fazla itibar ettiği kişi oluyo Bu Büyükelçi yanılmıyorsam, şimdiki Dışi leri Bakanımız Vahil Halefogludıır. Söz Nasır'a gelmişken, biraz da kişilig Lübnan meselesi ancak barışçı yollarla çözüme kavuşturulabilir. Burada iki önemli unsur var: Israil ve Suriye. Her iki ülke de uzlaşmada büyük güçlük çıkarmaya bir süre daha devam edecektir. ıııaıı, ve sistem çalıştığı, liderlcrde aklı başında kimseler olduğu zaman Lübnan'da bir bunalım çıkrnıyor. Lübnan'ın iç yapısı, bu ülkeye büyük çapta bir Filistin nüfusunıın gclmesinden ve Filistin için çarpışan güçlerin burada odaklanmasından sonra büyük oranda değişti. Lübnan Arap ülkcleri içinde en liberal olanlardan biridir. Çok rahat bir ülkedir. Lübnan halkı demokrasiyi benimsemiş, iyi yaşamayı özgürlüğü seven bir halktır. işte FKÖ'nün radikal mensuplarının Ürdün'den kovulup büyük oranda Lübnan'a yerleşmesinden sonra, bir süreç içerisindc, özellikle Lübnan'ın Müslüman etnik gruplarını etkilediklerini görüyoruz. Bu arada, için bile bir kolaylık yoktur. llaziranda tekrar yapılacak görüşmelerde de başka bir kolaylığın Amerikalılara tanınacağına ben şahsen inanmıyorum. Ankara'daki görüşmelerimizde yetkili ağızlardan aldığımız bilgi budııı ve bu bizi çok memnun etmiştir. Çünkü, ABD'nin 1958 Lübnan operasyonunu tncirlik Üssü üzerinden yapması, 1950'li yıllarda canlanan Arap milliyetçiliği önünde Türkiye'yi istenmeyen ve lanetlenen bir ülke dıırumuna getirdi. 1958 bunalımında Türkiye, Lübnan Cumhurbaşkanı Kamil Şamun'u bağlı güçlerc silah ve cephane yardımı yaptı. Bunların karşısında Müslüman lidcr Salah Salim vardı. Bizim o zamanki Da