Katalog

12 AHMET TAN <<r~>ski komşumuz" Çin'i tanıtmaya Eıkalkmak, dünyayı anlatmaya kalkmak gibi. ÇUnkü dUnyanın dörtte biri değilse bile dünyalılann dörtte biri Çinli. Zaten birçok dünyalının gözünde de Çin'in mana ve ehemmiyeti bundan kaynaklanıyor. Çın, dev bir nüfusa sahip olduğu halde toprak genişliği bakımından öyle göze batan bir durumda değil. Türkiye'nin 12 katı büyüklüğündeki yüzölçümü ile Amerika Birleşik Devletleri kadar arazisi var. Ancak nasıl yapıldığı bir sır olan nüfus sayımlan, 1981 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'nin sınırları içinde 1 milyar 4 milyon insanın yaşadığını ortaya koyuyor. Son yıllarda uygulamaya konulan "nüfus planlaması" politikası ve "Her aileye en fazla bir çocuk" siyaseti ile önümüzdeki yüzyıllarda dUnyanın Çinlileşmesi, bizzat Çin hükümetlcri eli ile önlcnmiş oldu. Çin Halk Cumhuriyeti, geçtiğimiz hafta 35 yaşına bastı. Çin'in 22 eyalet ve 5 özerk bölgeden oluşan bir devlet yapısı var. Merkezi cumhuriyet diye nitelenen devlet biçimi Çin'in tarihi, toplumsal ve siyasi zorunluluklarırun ürünü. Çin Halk Cumhuriyeti'nin başkenti, 8 milyon 900 bin nüfusu ile Pekin. Çin resmi kaynaklarında Pekin şöyle tanımlanır: "Pekin (Beijing) Kuzey Çin boıkırının kuzeybatı ucunda, Bohai Denizi'nin de batısında yer alır. Beijing, iilkenin siyaset, iktisat, ilim, sanat merkezi ve haberleşme agının göbegidir. Sekiz yüz yıllık bir başkent olan Beijing, man/aralar ve tarihi degcri haiz yerler ile süsludur." Çınliler de çifte devletli halklardandır. Bugün birini tanıyan ötckini tanımama durumunda ise de, haritalarda iki adet Çin Cumhuriyeti vardır. Büyüğünün adındaki halk sözcUğü, Tayvan lakaplı ötekinin siyasi durumunu olduğu gibi bir anlamda nüfusunu ve kapladığı yeri de ikinci planda bırakır. Konumuz Çin olduğuna ve devlet olarak da Çin Cumhuriyeti'ni tanımadığımıza göre, "Tayvan"a bir paragraflık bir yerden fazlasını vermek gereksiz olacak: Son nüfus sayımına göre 18 milyon nüfuslu Tayvan, Belçika'dan biraz büyükçe bir genişliğe sahip bir ada. llk çağlardan beri Çin Devleti'nin topraklarına dahıl bulunan Tayvan, 1949 yılında Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun önunden çekilen Çan Kaishek'in buraya geçmesı ile fiilen ve hukuken Çin ülkesinden kopmuş oldu. Zaman zaman tazelenen iki Çin'in birleştirilmesi çabalarına karşın, bugüne dek bu konuda, Doğu Almanya ile Federal Almanya'nın birleştirilmesi yolundaki çabalardan daha fazla bir mesafe ahndığını söylemek oldukça zordur. Bin yıllık Çin otuz beş yaşında SİYASET 84 tuluş Ordusu'nun kayıpları konusunda ise devletin "açık belgelerinde" bir kayıt bulunmuyor. 1949 yılı 21 eylül günü, Çin halkının temsilcisi sıfatını taşıyan Siyasi Danışma Meclisi, Beıjing'de ilk kurultayını topladı. 622 delegenin katıldığı kurultayda, toplumun " h e r kesiminin temsil edildigi" belirtiliyordu. Parlamentonuıı yetkilcriııi kullanan bir kurultay, "Çin Halk Siyasi Danışma Meclisi'nin Ortak Programr' adı ile geçici bir anayasa hazırladı. Buna göre Çın Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu resmen ilan ediliyordu. "Emekçi sınıfların önderliginde ve köylülerin desteğinde bir halk iktidan" böylece gerçekleştırılmış oluyordu. Yeni Çin Devleti'nin başkentinin adı da Beijing (Pekin) olarak değiştırildı. Kurultay, halk hükUmetinin başkanlığına Mao Che Tung'u getirdi. 1 Ekim 1949 günü başkent Pekin'in Tiananmen Alanı'nda yeni devletin kuruluş törenleri yapıldı. Bu törenlere 300 bin kişi katıldı. Bu törende Başkan Mao, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmuş olduğunu resmen açıkladı. 15 Şubat 1950 tarihinde Sovyetler Birliği ile Çın Halk Cumhuriyeti, "Dostluk, tttifak ve Karşüıklı Yardım Anlaşması" imzaladı. Anlaşmanın süresı 30 yıl olarak öngörüldü. Ancak sınır anlaşmazlığı biçiminde başlayan Sovyetler Birliği i!e olan pürüzler, daha sonra "dünya komünizminin liderligi" ve başka ideolojik konularda sürtüşmelere dönüştü. Sovyetler Birliği, yaptığı yardımları kesti. 1960'larda Çin Halk Cumhuriyeti'nin Afrika'da, Asya'da ve Güney Amerika'daki çeşitli devrimci hareketleri desteklemeye yöneldiği izlendi. 1971 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Tayvan hükümetinin BM Üyeliğınden çıkanlması, yerine Çin Halk Cumhuriyeti'nin kabul edilmesini kararlaştırdı. ABD'nin kabul karannı desteklediği, ancak Tayvan'ın ihraç kararına itiraz ettiği izlendi. ABD'nin Çin Halk Cumhuriyeti'ni resmen tanıması uzun yıllar aldı. ABD Başkan> Richard Nixon, Pekin'e yaptığı 1972 yılmdaki ziyaretinden tam altı yıl sonra ABD, 15 Aralık 1978 tarihinde Çin Halk Cumhuriyeti'ni Çin'in meşru hükümeti olarak kabul ettığım açıkladı. Başkan Mao'nun ölümünden sonra, "Dörtlü Çete" adı takılan Mao'nun eşinin de bulunduğu yöneticiler, 1981 yılında "Kültür Devrimi sırasında suç işledikleri" gerekçesi ile mahkum edıldıler. Kadroların gençleştırilmesini hedef alan önlemlerden sonra, 1982 yılı başlarında "devlet aygıCım hafifletme" uygulamasına geçildı. Bakanlıklar, komisyonlar vc konsey bürolarının sayısı 93'ten 52'ye indirildi. Bu durumu Batılı kaynaklar, "iç temizlik" olarak nıtelediler. Yeni yönetim, Başkan Mao'nun rolü konusunda bir fornıül ortaya koydu. Buna göre Mao'nun kurtuluştan önceki özgün kişıliğinin altı çizilirken, "Kultür Devrimi", 1957 yılındakı "sağa karsı kampanya" ve "büyük hamle" gıbı eylemler mahkum ediliyordu Mao sonrasının Çin'i Çin Halk Cumhuriyeti, İkinci Dünya Savaşı sonrasında patlak veren ve dört yıl süren iç karışıkhklar sonrasında doğdu. tç savaş başladığında komünist gUçler karşısındaki Komintang hükümeti, 4 nıilyonun uzerindeki tam teçhizatlı ordusu ile 300 milyonluk bir nufusun yaşadığı geniş toprakları denetimi altında tutuyordu. Çin Halk Kurtuluş Ordusu, 1 milyon dolayında askerı ve yetersız sılah gUcü ile ele geçirdiği "kurtarılmış bölgeleri" genişletmeye çabalıyordu. Komintang yönetimi büyük kentleri, haberleşme ve ulaşım şebekelerım denetimi altında tuttuğu halde, özellikle 1947 yılının bahar aylarından itibaren, öğrenci ve işçi ayaklanmaları patlak verdi. Shangay başta olmak üzere 29 şehirde toplam 3 milyon 200 bin işçi greve gitti. Bu arada büyük ölçekte yürüyüşler organize edıldi. Aynı yıl içinde silaha sarılan köylülerin sayısı 1 milyona ulaştı. Ertesi yıl 1948 ağustosunda Halk Kurtuluş Ordusu uç büyük taarruz gerçekleştirdi. Bu taarruzlarda hükümete bağlı orduların 1,5 milyon askeri öldürüldü. Sonuçta kuzeydoğu bölgesinin tümü. Kuzey Çin'in büyük MAO Adı silinmedi. bölümü, Cheng yiang Nehri'nın kuzeyinde kalan doğu ve merkez bölgeleri Halk Ordusu'nun denetimi altına girdi. Bu olayın ardından 1949 nıartında Çin Muhtarlıİc Partisı Yedinci Merkez Kurultayı toplandı. "Kesln zafer"in bir an önce gerçekleştirilmesi ve Ulkenin yeniden inşa edılmesı yolunda kararlar alındı. Kurultay'dan sonra Çin Muhtariyet Partisi Merkez Kurulu ile Halk Kurtuluş Ordusu kurmayları Beijing'e taşındılar. Daha sonra Komintang hükümeti, barış çağrısında bulundu. Ancak Muhtarlık Partisi ile sürdürdüğU barış görüşmelerinden bir sonuç çıkmadı. 1949 yılı nisan ayının son haftasında, Halk Kurtuluş Ordusu 1 milyon askeri ile ChangJiang Nehri'ni geçerek büyük bir saldırıya geçti. Güneye doğru adım adım gerçekleştirilen bu taarruzlarda Komintang yönetimi çökerek geriletiliyordu. Benzer bakış açısı, Merkez Komitesi'nin Altıncı Genel Kurulu'nda benimsenen karar metinlerinde de vurgulanıyordu. Başkan Mao'yu bazı devrimci eylemlerinden dolayı onurlandırmakta, ancak düşüncesini, kişiliğinden ayırrnaya özen göstermekte idi. Bazı ekonomik göstergeler Çin Halk Cumhuriyeti'nin yeni dönemin^ de Başkan Mao'nun adının artık anılmadığı yolunda genel düşüncenin yanlış olduğu, Pekin Radyosu'nun çeşitli haberlerinden ve anonslarından anlaşılmakta. örneğin Pekin Radyosu'nun Türkçe Servisi, halen Başkan Mao'dan söz ederken, "Çin halkının ulu onderi Başkan Mao Zedung" ifadesinı kullanmakta. Cumhuriyetin Uanı Dört yıl kadar süren iç savaş boyunca resmi kayıtlara göre 8 milyon 70 bin Komintang askerinin öldüğü belirtiliyor. Halk Kur