Katalog

6 StYASET 83 Tevhidi Efkâr'm ılıııılı ve yapıeı eleştirileri 8 şubat 1923'te Tevhidi Efkâr "ismet Paşa'nın bütün hüsnüniyeti, sabır ve tahammülü neticesiz kaldı. Hatta zavallı Başmurahhasımız ctz daha bu hüsnüniyetinin kurbanı bile oluyordu" diye yazdı. TEVFtK ÇAVDAR "Niçin Muvaffak Olduk? Niçin Muvaffak Olacağız" (19 şubat 1923) "Kimin Siyasetini Takip Edecegiz" (28 şubal 1923) "Sulhun Saglam Olması Lazımdır" (I marl 1923) "İşleri Viııc Karıştırdılar" (6 ıııart 1921) "Cîarbın Arkasından (îitmege Şarkın Başında Gilmek Mürecahlır" (17 mart 1923) "U/un ve Yeni Bir Mucaedeleye Ha/ırlanalım " (30 marl 1923) Konferansın ikinci evresi başladıkıan soııra Tcvhidi Efkâr'ın özclliklc Batriı ülkelcrc karşı lulumunu seılleşlitdiği, bu arada yabancı soı mayeye yönelik kesin bir tavır aldığı izleniyor. örnegin 10 nisan 1923 tarihli bir başyazıda Chcster projesinin kabulü dolayısıyla şöyle denmektedir. "Zalen İzmir zaferinden sonra zavallı lürk milleli için yapılan işlcrin herhangi birinden lamamıyle muleselli olıııak iınkâm kalmadı. Ne yapılsa mullaka makul surette ilira/ rdilecek bir cıheli goze çarpıyor. Mamal'ih ne diyelim madem ki pmje kabul edilmiştir, inşallah hayırlı olur duasını lekrardan başka biz efradı millel için yapacak bir şey yoklur." T ürk basını için 1923, harckctli, habcri bol bir yıldır. l.o/an'da başlayan barış görüşmelerinin gelişimi, yenilenen TBMM scçimleri, Cumhuriyetin ilanı gibi olaylaıııı lıcpsi bu yıla rastlar. Türkiye Ismcl Paşa'yı daha yakından bu yıl tanır. Gerçi lnönü Savaşları tsmel Paşa'nın ismini yıırl dü/eyine yaymıslır, ama topluın açısından o da Milli Mücadclcyc katılan diğer kumandanlar gibi yiğil biı paşadıı. "Aziz l/mir'in islirdadı" için çıkarılan kartpostallarda onun da rcsmi, Gazi'nin çevresinde halelenmiş diğer "Kumandan Paşa"ların içinde yer almışlır. Mudanya Mutarekcsi adını bir kcz daha duyurur, fakat Lozan onu daha bir tanılır. Lozan göıüşmelerine Tüık basını (doğal olarak) çok yakın bir ilgi göstermiştir. özellikle Islanbul basını başyazarlarını göndcrcrek müzakereleri yakından izlemeye çalışmaktadır. O günlerde tstanbul basını Gazi ve Kurtuluş harekeıini desteklenıekle birlikle ılımlı bir muhalefeti de sergilemekien geri kalmamaktadır. Muhalefet özellikle muhafazakâr odaklardan gclmeklcdir. Bu nitelikte gazetelerin basını Velid Ebuzziya'nın Tcvhidi Efkâr'ı çekmektedir. Tevhıdi Kfkâr'da Lozan, daima ayncalıklı, önde gelen biı ycre sahip olmuşlıır. Müzakerelerin gelişimi eleştirel bir gözle irdelemeye çalışılmıştır. Musul, Balı Trakya Osmanlı borçlan, yabancı şirketler, Chester imliya/.ı ve ben/eri sorunlar bu ga/cte tarafından sürekli bir biçimde gündcnıde tıılulmuşlur. l ozan günlerine ilişkin Tevhidi Efkâr'ın manşet ve haberlerinden bazılarına değinerek duşUncelerimizi irdeliyelim. Umduğumuzu değil bulduğumuzu MO1.A Ismcl Inönü'nün siyasal hayaCı Lozan'dan 46 secimlerine, 27 Mayıs'tun 6lümiine kadar sürekli mücadelelerle, /orlıı kavgalarla doludur. Kamuoyıı öniindeki tsmel Inonıı, yere her an saglam basan, hep dinç ve mucadeleye hazırlıklı bir lider görüntüsüdür. Ama İsmet Paşa'nın mola verdigi, bir ><»rt>unlugu atıp yenisine hazırlamrken kındisini "rölantiye" aldıgı anlar yok mudıır? Bu anları yakalamak ancak Ismel Paşa'nın bu kadar yakınınu sokulabilen kişilere nasip olmuştur. (Fotoğraf: HÜSEYİN EZER'in al 20 nisan 1983'den itibaıeıı Velid F.buzziya'nın "Lozan Mektuplan" yayınlanmaya baslıyor. Bunlar barış anlaşmasının im/asına kadar dcvam eder ve mu/.akeıeleıin eleşlirisel bir gö/le "tara cereyanım" gözler öndne serer. Cavıd Bey'in rejıının koruyucusu gibi tavır alması, DUyuııu Umumiye fai/lerinin allınla ödenmesini isleyen Kransa'ya karşı İsmet Paşa'nın savaşımı, savaş lazminatı olarak Karaağaç yöresininluik;ye'ye bırakılmasının yeterli sayılmayacağı, lıop bu mcktuplarla kamuoyuna anlatılmıştır. örneğin 2 ha/iran 1923'te ikinci sayfada yer alan mcktuplarda söylenenlerin özeıi şöyle: "llmdııgumuz değil bulduğumuz sulhu yapacagız. Avrupa'nın ne kadar menfaalperesl ve hodbin oldugu tamiral meselesinde bir daha tahakkuk elti. tsmel Paşa, sulhu lacil elmek isliyor." Oa/ele, fai/lerın allınla ödenmesı ısıeğine karşı ctkin bir kamuoyu oluştuımuştuı. 7 ha/iran 1923'teki yorumda, "Türk milleti Başkumandanından son neferine kadar bu esarel ve ölüm uçurumuna düşmemeye ahdu peyman etmiştir" denerek ctkili bir antiemperyalist görüş sunulmakladıı... Bunu i/leyen günlerde de aynı konu "altın faiz yok" sloganı çevresinde işlenmekledir. Diğer yandan Dııyunu UmumiyeRejiOsmanlı Bankası üçlüsüne karşı da bir dı/i ya zıyla kampanya yUrütülmckıcdir. 9 temmuz 1923'de u/.erinde anlaşılmayan sorunların çözüldüğü, barışın kesinleşliği lıabcrı ikinci baskı yapılarak vcriliyor. 10 temmuzda birinci sayfada şu başlıkları göıüyoru/: "Halkın memnuniyeliİlilafın mehafili ecnebiycdcki leşiralıkimler memnun, kimler gayrı memnıınKıımlannvaziyeliErmeniler ve Musevller ne fikirde." 25 temmuz 1925'te birinci sayfada tüm sutunları kapsayan şu manşetı görüyoruz: "Sulh akid ve imza edildi" Ondan sonraki hafta hemen her gün Lozan barışına ilişkin çeşitli haber ve yorumlar gazetede yer almıştır. Müzakereler sürcsinde izlencn politikanın aksine, bu yazılarda eleştiri azdır. II aguslos 1923'te isc İsmet Paşa'nın karşılanışı baş haberdir.. Tevhldi Efklr, Lozan barışına yol açan rmı/a kereler silresince sürcklı olarak olumlu ve yapıcı diyebileceğimiz bir eleştiri yoluını i/.lemi>tir. Karaağaç, Musul vc adalar konusundaki eleştiri ve uyarıları fazla etkin olmamış, bıına karşın dış borç faizlerinin altmla ödenmesinc yönelik kampanyası yapıeı olduğu kadar olumlu bir sonuca ulaşmada da yararlı bir rol oynamıştır. tsmel Paşa h>e sorumlu bir devlet adammın eleştiri karşısında nasıl davranması gerektiğini tutumuyla, sözlcriyle sergilemiştir. Hoşgörıllü, sabırlı, dinlemesini bilen, müzakercci yönleriylc yeni devletin olumlu yöneticisi tipinin nasıl olması gerektiğini muhalif basın karşısında da kanıtlamıştır. hümünden) Bir muhalif gazeteden Lozan ve îsmet Paşa mizin hududuna dahil bulunan Musııltımıı/ıı bizden alacak hivbir kuvvet nıevcul degildir. Çiınkü ordıı ve millel Musıılıı da kıırtarmaya andu peyman etmişlir." Aynı «a/ctedı IBMM'nin "...llukukumu/u müdafaada t>osterdigi a/im ve selabelinden dolayı İsmet Paşa'ya beyanı leşekküre karar verdigi" de yer alıyor. 1 şubat 1923. İsmet Paşa'nın Temps gazetesi muhabirine verdiği beyanal öne çıkaıılmış "Paşa inkıla vukuu lakdirinde ne yapacagız' sualine karşı" mechıılal karşısındayı/, "yann ne zuhur edevegi (ahmin edllmez diyor." (ı >ubal 1923. (Jazcıc bütünüyle Lozan Konferansının "Inkilaına" ayıılmış dıırumda. MUttefikleri, genellikle Ingilizleri suçlayan habeı başlıkları çoğunlukta. 8 şubat 1923. Birinci sayfanın en üstünde çerçeve içinde iri puntolu şu haber yer alıyor: "Heyet'i murahasımız Poinkare'nin mevadi iklisadiyeyi lehir ile muahadeyi imzalamamız hakkındaki leklifini red, Lozan'dan harekel etli." Aynı sayfada bir başka haberde dc "Ismel Paşa bir aya kadar I.ozan'a dönecegini söylüyor" başlığını okuyoruz. Haberin içeriği aynen şöy le: "İsmet Paşa'nın son verdlgl vaziyet hakkındaki beyanalı: Muahade yeniden ledkik ve ladil edilmelidir. Başmurahasımız mali ve iktisadi mesailin ayrıca Paris'lc vuku bulacak bir içlimada müzakeresinin munasip oldugunu soyluyor." Haşınıırahasımı/ son günlerde pek çok mıişkıilala ugruyor. Müzakeralın inkilaa ugramasını istemedigi için hergun bira/ daha ınıışahadalla bulunmaga mecbur oluyor ve bu surelle bizim için de gayri kabili kabul ve tasdik olacak bir sulh japmak lehlikesine ınarıı/ kalıyordu. Işte müşaaraleyh bu defa Lozan'dan kendi kabahali olınaksuııı a/imele ınecbıır olmakla bu lehlike bertaraf edilmiş oluyor." O gunlerde Başbakan Rauf (Orbay) Bcyle İsmet Paşa arasındaki gizli cekişmeden cesaret alan ve Rauf Bey'i kayırmayı hedefleyen bu yazı gunumuze kadar uzanan Paşa'ya kurşı görüşlerin, eleşlırılerin ilk örneğidir. 23 şubal 1923, Tevhidi Efkfir barışa karşı bir tavır içinde. Birinci sayfada, çerçeve içerisinde iıi puntularla şunlar yazılı: "Vaziyet pek mühimleşti. Son ve nihai karar pa/artvsi günü verilecek. Mebuslann ekseriyeti ve Ankara mehafili siyasiyesi şeraiti sıılhiyeniıı katiyen aleyhinde. Gazeleler harpten yana neşriyalla bulunuyorlar. Ankara'da maneviyal yüksek ve millel yekpare bir haldedir." Aynı sayfada "Unutmayalım ki düşman uyumuyor. İJnutmayalım ki düşman Karaagaç'la" başlıkh scrt bir yorum var. Birdc "Son Dakika" başlıgı allında bir Ankara haberı görüyoruz. "Bütün halk meclisin zlnhar fadakirlık yapılmamasını ve kap ederse kan dökülmesini lavsiye ve lalep elmekledir." Ua/ıyı suçlama "Mısakı Milli'yi savıınma" görünıımü allında levhid'i Kfkâr, Ismel Haşa vc onun da ötesinde Gazi'yi çekingenlikle suçlanıaya çalışmaktadır. Mmtefiklerin konferans dağılmadan önce hazırladıkları yeni öneri paketiTBMM'detartışılır ve "Cevabi nolamız" hazırlamrken, Tevhidi F.fkâr'da en buyük ağırlık bu konuya verilmiştir. O günlerde, genellikle Velid Ebuzziya tarafından ya/ılan başyazıların en önemlilerinin başlıkları gazetinin bu konudaki tutumunu ortaya koyacak nitcliktcdir: "Sıılhıı Yapabilir miydik?" (18 şubat 1923) Mahrum kalacakmışız 2 ocak 1923. Birinci sayfada Musul halkının Tiirk yönelinıini istedigi iri punlolarla belirtilnıektedir. Haberde Fırat aşiretlerinin isyan et(iği, Ingiliz uçaklarının bunlar üzerine saldırdığı belirliliyor. Bir başka haber de TBMM'nin gizli oturumunun Lozan'la ilgili olduğu noktasını vurgulamakta. 19 ocak 1923 tarihli gazetenin birinci sayfası çok hareketli. Şunlar öne çıkarılmış: Yunanlılann bir "emri vaki" yaratarak Karaağaç'ı (Edirne) işgal etmeleri. Cür/on'un konferansın "inlikm" için bahane arama.sı, "İngilizler ve Amerikalıların lehdillerl. Cürzon'un usulii adli hakkındakl (adlf kapitülasyonlara yi'iıi bir şekil veren leklif) lekliflerini kabul elmezsek İngiliz ve Amerika'nın muaveneli maliyesinden ınahrum kalacakmışız." 22 ocak 1923. Meriç boyunda Yunanlılann yığınak yapmakta olduklarına ilişkin haberyorunılar birinci sayfada yer alıyor. Bu arada şunu da okuyoruz: "Ankara'da efkârı umumiye bedbindir. Ankaru gazelcleri Yunan lahşidalından hahsederken Mudanya Mukavelenamesinin de Mondros Mülarckcsi gibi (edricen Ihlal edllmek islenildi&ini ya/ınukladırlar." Ahdu peyman cttik 26 ocak 1923. Birinci sayfa Lozan görUşmeleriııııı kesilme tehlikesi konusuna ayrılmı;. TUm saldırılar Cürzon'a karşı. Çerçeve içine alınnıış. tri puntolu şu yorum göze çarpıyor: "Halası bizden bekleyen Musulumuzu herşeye ragmen kurlaracagız. Mukaddes Misakı Milli İsmet Paşa'ya eleştiri Başyazıda çok ince bir şekilde tsmet Paşa elcşlirilmektedir: "ismet Paşa'nın bütün hulusi, hüsnıiniveti, sulh yapabilmek için vuku bıılan mesaisi, sabır ve tahammülü nelicesiz kaldı. Hatta yalnız neticesiz kalmadı, zavallı Başmurehasımı/ az daha bu hulus ve hüsnüniyelin kurbanı bile oluyordu.