Katalog

Dış Piyasa Sayfa 17 Artık ekonomik kriz tehlikesiyokl • Gidcrek artan sayıda analizci ve işadamı, ABD ekonomisınin son yıllardaki gelişmelerıne bakarak artık ekonomik dalgalanmaların kontrol altına alındığını vc bır resesyon tehlikcsinin kalmadığını savunuyor. ERCJN YILDIZOĞIAJ Lonıtı a • Tüm iyimserlık havasına rağmen, kemerlcrı bağlamaya hazırlanmak gerekir; çünkü, küresel koşullar istikrara dcğil, göstergelerin hızla yön değiştirmesine yol açacak ekonomik veya politik gelişmelere daha uygun. "Dünva ckonomisinin veni ıııotoru olacak" dencıı Asya Kaplaıılaıı duıaklamaya baslaıken (Bıısiness Weck 2/12 96) Japon ekonomısı loparlansa bıı deıt, malı krıze dussc bır baska dertken, petrol fıyatlarmdakı yukselme eğılımı bır tıır yatınnu.ıy<ı duyne tehlikesi, bır başkal.ııma (o/ellıklc Koıtez dıktatoılukleııne) koıkulu ıııvalar gosterırken ABD ekonomisınin kendı arka bahçesınde ıstıkıaılı bııyumenm tormulunu keşfettığıne ınanmak çok /or Hele lıele kuresellesmenın bugune kadar esas olarak soklaıı enımek yerıne bııyutmek ve hı/la ydygınlastıımak etkısı yaptıgını duşıındugumuzde Muci/e formiil hayal ABD ekonomisınin gıttıkçe artan dış borçlarına ve tukctıcı boıçlaıın.ı bakınca bumucızc formulu bulduğuna ınanmak daha da zoılaşıyor ABD, dıınyanın en borçlu ulkesı ABD'nın kıonık uııı açıgınm 'MI sonueıı olaıak dıs borçları X14 ılvoıid, vanı dSVlll nın vu/de 11 ^ UIK vukselmıs dıııumda (The lAHinoınist 9 1 1 96) l u k ü ı u boiçlaıı ıse bıı oıuekı kıedı kopııgıınun çoktuuu ( I9S9) noktava çok vakııı bıı du/evıİL se\ıedıvoı ABDde topl.ım t.ılebııı vu/de 7S ını tuketıcı talebı olııstuıuyoı Tukctıcı kıedıleıının ıse haıcanabılıı aılc gelırıne oıanı, ev borçl.ııı haıiç Viı/de 20 ev boıçlaıı ılalııl vu/de X() dıı/evme ulaşmi'; duı umd<ı ( I ht1 Lotnoınist M) 1 1 96) Bu hıiıcamalaıııı ev boıçlaıı kısıııı laı/leıe, ıkıneı kısmı ıse boısa ındeksıne ve ııcrelleıe son deıeec duyarlı Dığeı taıattan dol.ırın dııvııenıekte dııenmesı ABD dış tıcaıet açığmın gelecegme ılışkın hıç ıle lyı ışaıetleı vcımıyoı Ozetle ABD ekonomisınin 67 aylık ekonomik toparlanmasının esas olaıak ıç ve dış borçlarla lınanse edıldığını soylcmek yanlış olma/ Bu yıızden. sııl bıı tıedenden dolayı bıle dayanak noktalarmın /avıl olduğunu ıleıı sııımek nıumkun Tum lyımseılık havasına ragınen, kemerlerı bağlamaya lıa/ıılanmak geıekır çunku kuıesel koşullaı uzun donemlı bır ıstıktara değıl, gostergeleıın hı/la voıı değiştirmesine yol açacak ekonomik vey<ı polıtık gclisnıcleıe ddlıa uygun Krızlerın aslında bıreı kaza olduğuna ılıskın goııışlere gelmce. buna manlaıa bıı akıl yuıutmeyı savıınmakta ısıaı etnıenm kendı çıkarlaıına olmadığını hatıılatmak geıekıı B<ıkarsını/, bıı ka/alaıın 2^0 yıldıı dıı/enlı aıalıklaıl.ı olnıasındaıı hdieketle, ba/ılaıı ıçınde sasddığımı/ bu ekonomik sısteıııın ddetd bıı ka/a olduğunu dıısunmevc başldvabılııleı /\ S on 10 yıld.ı ortaya (,ıkan çağdaş mıtleıe bıı tane daha eklenmek ıı/crc ABD ekonomısı ıslıkıaılı bııyumc aşaınasına gırdı1 Dığer bır deyışle aıtık resesyon vc ekonomik kn/ tehlikesi yok1 Gıdeıek arldiı sayıda analı/cı ve ışadamı, ABD ekonomısınm son yılldiddkı gelışmelemıe bakarak aılık ekonomik dalgdlanmalaıın koniıol altına alındığını ve bıı ıcscsyon tehlıkesının kalmadığını ılcn suıuyoı lar (Wall Stat't Journal 19/11 /96, I he Economist M)l11 /96, Iııtvrnational Hcrald Iribııne VI2/96) Geçen 67 aydır pozıtıt bıı buyume hı/ı gosteıen ABD ekonomisınin artık yenı bır doneme gırdığı, ılk deta yuksek sesle vc resmı ağızlardan, kasım dyında bıle gctırılmıştı En ıtıbarlı X ekonomik ongoıu kıııuhışuiHin tcmsılcıleıı, Bill Clinton'ın I konomık Danışmanlar Komısyonu'na, "j>eleeek 5 yıl ieindc birrescsyorr beklemedıkleıını soyledıler Bu analızeıleıe goıe ABD'de "cnfhmon \v işsi/lik (loıuıııı Ueridc kalıvor" "hiı dış şıtk vaşanıııadığı takdirdc \BI) ckonoıııısinin ı\sıs\ıpna )>ıı ıncsı ıçııı bir nedi'iı \ok" (IIII) Vıııcıikaıı İş Konsc\ı'nııı gcçuıleıılc Virginia'da yapılan yıUık topldiıtısındd, mısatııleıııı Wall Street .lournal mulıabııme veıdığı demeçleı ısçevıelciınde de ABD ckonomısının .ıılık nilıliksel olarak Miii bir (loiK'iııc gııdığını duşıınenleım sayisının aıtiığını gosterıyoıdu Oıneğın Sears Roebuck&CO Yonetını Mııulu Başkanı Arthıır Martiıuv'e goıe "mutlaka bır resesYoınııı \;tş;ınınası gm'ktigini soyleyen tlogal yasalar voktıı", Sara Lcc( orp'un denel Muduru H. Braynt'ta "Iş çevirimleri business cyclcs oldıı mu" soı usıma "Evel, boyle dcnebilir" dıyeıek ccvap verıyordu Wall StrtTt Borsa İııdcksi'ııin yıl başmdan beıı ıekoılaı kııaıak yukselmeye devanı etnıesı de borsada fıyatların ds.ııı yuksek oldıığıına ve bır spekulatıl kopuk tehlikesi ıle kaışı kaışıya olunduğuna ılıskın ıddıalara rağmcn, sıııeklı ve ıstıkıaılı bır ekonomik buyume donemının başl<ıdığın<i daıı ınanca lıaklılık kazandınyor Peki ya tarih nc diyor? Resesyon tehlıkesının kalktığı ıt, çevııımletınm koniıol allına dlındıgı ıddidldiının aıkasııula ıkısı bııbıııyle ılgılı ve ııçuneıısu ıle kendıiK o/gıın uç ınanç v<ıı ABD ekonomısı nılehksel olaıak yenı bıı donuııc gııdı bu donenule aılık ekonomik kıi7 olmayaeak, ekonomik kıı/lci. kapıtalıst sısteıııın bıı o/ellıgı degıldıı aslında tlışs.ıl ve tesadulı olgulaıdıı, y.ını usyonel olaıak açıklanamavan ka/alaıdıı Bu ınançlaıın hıçbın yenı ıleğıl Geçmı^te en a/ ıkı dela bu tuı ınantları dıle getııenleı oldıı I leııı de ne ılgın(,tıı kı <,ok buvuk \e şıddetlı kıı/leı başlamadan a/oiKe 1929 boısd kıı/ınden az OIKC olduğu gıbı 19X7 boısa kıı/ı sııasmda da bııtok .ınalı/cı yavınan (,okuşıın bıı du/eltme olduğunu ve ekonomının temelleıının sağlam olduğunu ılcıı suıuyordu Her ıkı boısa tokuşunu de çok ıı/un, yaygm \e derııı ekonomik duıgunluklar ve ıcsesyonlar ızledı Ikıneı Dunya Sava>ı sonıası donenule de gelışmış ıılkelerdc ıstıkıarlı ve yuksek (orlalama yıızde Sb) ekonomik buyume donenıı sır.ısında, Keynes'gıl ekonomik doktıın doıuklayken hukumetleıın inceayar yaparak ekonomik kıızlerı engelleyebıleceğı ınancı yavgındı 19X2 durgunluğunun arkasından, Thdtchcr'cı donenule yavman ekonomik lopaılanmanm sonuna dogru, İngılteıc Malıye Uakanı, jıtık lesesyonlar donemının geııde kaldığını soyluyoıdu laııhın nıezaılığı bu lur lyıınser, ama ıı,ı boş ıfadeleıle ılolıı 194'î'ten bugune kadaı ABD'de 10 ekonomik lopaıl.ınma donenıı vasanmış, demek kı su veya bu u/unlukta ve deıınlıkle 7 X ıcsesyon I konomık lopaılanıiKinın oıtalama u/unlugu >() ay Bugunkıı ekonomik lopaılanma 67 ayla bıı oıtalaınanm ıı/eııııde • ABD ekonomisınin gıttıkçc artan dıs borçlarına ve tüketıci borçlarına bakınca, bu mucize formülü bulduğuna ınanmak daha da /oıiaijiyor. ABD, dünyanın en borçlu iilkesi. AiKdk. gCsmıste, bırı 106 ay ıle Aralık 1969'da dıgeıı de 92 ayla Maıt 91 'de bıten çok daha uzun, ıkı ekonomik toparlanına daha var Taııhlcre dıkkal edeısek bıı ıı/un ekonomik topaılanmaldiın aıdından u/un dıııgıınlııkların ve şıddetlı resesyonların geldığını goruıuz Klasik ıktısat resesyonu bıı bıı ını ızlcycn en a/ ıkı doıt aylık donenule negatıf buyume olarak taııt eılıyor Anuık bu tarıl, ekonomının buyıime hızmın ditnuı cgılımındc olduğu ılonemleıle po/ıtıl olaıak kalmakla bıılıkte ti/tilniıi eğılımı gosteıen donemleıı bııbııındcn ayırmıyoı Bu ayırımı yapınca da orneğm. 19X2'de bıisldyan ekonomik topaılanmanın, aslında I9X6X7 donenıınde /ııveye ulaştığı \e sonıa bıı ılusıne eğılımıne gırdığı goıııluı Bo\lece ekonomik topaılanma \e geııleme donenıleıının u/unlııklaıı \e eğılınıİL'iıne ılıskın oklukta taıklı bıı nun/aıa oıt.ı\a (,ıkaı Dıgti taı.ıttan, ekononııstleı ve ış «,e\ıcleıı aı.ısında aıtık neredeysc veıleşmıs bıı geleııege de ışatel eılıvoı tdiıh Heı ekonomik tokuşten once Kevııes'ın de "Cjcnoral I he<»n..."de gozlemledığı gıbı pıvasaları aşııı bır ıvınıserlık kaplıvoı Bu vu/den. bu ıvımseılıge bak.ııak korkmaya basl,ı\anlaı da \aı (icrçeklen >eni doıu'iıı nıi? ABD ekonomisınin aıtık bıı lesesyon yaşamayacağı goıuşu, ıktısat teorısı açısından çok ıadıkal bır ılddc (, unkıı bu ABD ekonomisınin yapısal olarak dcği'jtığını soyluyor Bu tıır yapısdl değiijiklıklerın sadece ve sadeee sermaye bınkım re|imlerının dcğısmesı, uluslararası ı>bolıımıınıın ve polıtık hıyerarşılerın dltııst olmdsı pahasına gerçeklesebılecegı geıçeğını bır an ıınutdlım ve geıekçelerıne bıı bdkdlıın Uç tenıel gerekçe ıle karsılasıyoru/ Yenı teknolo|ilerın elkılerı, ekonomik serbestlcjme, hızla artan ku.reselles.mc llenıen bu uç etkenın daha oıue de (18901911) dunyayı hcnı de dalnı buyuk bır yoğunluktd sarstığını, çehresıni tumu ıle değıstırdığını, ama çok şıddetlı bır kıızle soıid ermektcn kıırtıılamadığını hatırlatabılııız Bu hatııl.ıtma bıle, yukaııda aktaıılan ıvımseılıge koyıı bır golge duşııımeye yeteı Bıı dığer lıatırlatmd da soyle olabılır llenı kuresellejjme suıecını vurgulavıp lıenı de Avıup.ı ekonomik duıgunluk ıçınıle kıvıaııııku) vakııı /amana kadaı