Katalog

Dünya Sayfa 15 Nobel skandalına bir kalp atışı kala... • Bu yılın Nobel Ekonomi Ödülü'nün iki sahibinden Amerikalı William Vickrey, ekonomi dünyasının sivri dikenlerindendi; ya da John Kenneth Galbraith'ın deyişiyle "azınlığın içindeki muhalif" idi. Kendisine Nobel ödülünü uygun gören lsveçli ev sahiplerini sıkıntıya sokacak bir Nobel konuşmasına hazırlanıyordu... GİJRHAN UÇKAIN Siocklıolm Viekrey'in daha sonrakı çalışmalarından hıç söz edilmiyor. ff. "AzınlıSın içindeki nmhalif" William Vickrey, başkalarının kendisi hakkında ne düşündüğüne aldırmayan, ama sürekli olarak başkalarını düşüncn biriydı. Bu satırları, ödül alana dek kendisini izlemis, olduğutnuz için değil aldıktan sonra hakkında Amerikan ve Isveç basınında çıkan yazılara bir gö/ attığımız için yazıyoruz. Toplantılarda konuşmacıları yarı uyuklar gibi izler vc sıra sorulara gelince de onları yerden yere B ıı yılın Nobel Ekonomi Ödülü, tngiliz James A. Mirrlees ile Amerikalı VVilliam Vickrey arasında bölüş.türüldü. Vickrey, ödül haberinin kcyfini iki gün yaşayabildi. 82 yaşında olduğuna aldırmadan otomobiliylc 400 kilometrelik bir yoldıı direksiyon sallarkcn kalp krizi geçirerek öldü. Ödiilün ona şimdiki değil 30 yıl önceki çalışmalarından ötürü verildiğini biliyordu. "Ivır zıvır için vermişler" demis.ti ilk savuıuıyordu. De\letin bütçe açığını fuhuşu, uyuşturucu alışkanlığını ve azaltmak için kamu hızmetlerinde ticarctini arttırarak daha da ve iş olanaklarında acıması/ca kötüleştirecektir. Aynı zamanda kısınlıya gilmesi, onun görüşünc savunmava ayrılan paranın göre düpedüz suç isjemesiydi. Şu gerekliliği konusundaki tartışmaları anda örneğin Isveç'te, aynen bu arttıracak ve çevreyi korumak için durum söz konusu. üöran Persson yapılması gerekenlerin çoğunun hükümcti, bütçe açığını sıfırlama yapılmamasına neden olacakhr." için kollan sıvadı, ama işsizlik oranı (Atlantic American Journal, Mayıs da Isvcç'in yakın tarihindc ilk kcz 1994) yüzde 10'u buldu. VVilliam Vickrey, bütçe açığının Ayrıca bir o kadar insan da geçici gcniş tutulmasının, hiç kuşkusuz önlcmlerle, devlet sübvansiyonuyla devletin parasının bilinmeyen resmen iş sahibi değil. ama kurslara yerlere vc malum kişilere gitmesi gitıne, pratik yapma gıbı "meşgale" şeklinde değil, istihdamı geniş sahibi. VVilliam Vickrey, Nobel tutarak, işsizliği arttırmayarak ve konuşmasında Isveç'in Maliye hatta azaltarak gerçekleşmesini yaptığı yorumda; "Yine de bana kafirce görüşlerimi dile getirmck için bir kiirsii sağlamış oldukları için kendilerine teşekkür ediyorum". Ekonomi ödülü, Alfred Nobel'in vasiyetindc olmayan, sonradan tsveç Merkez Bankası'nca oluşturulup Nobel ailcsine sokulan bir ödül. Bu yılın ödülünün, görüşleri birçok tutucu ekonomist için son derece tehlikeli olan Vickrey gibi birine verilmesi, genellikle bu ödiilün "Şikago Okulu"nun gözdelerine verildiğini bilenlcr arasında şaşkınlık yarattı. • Vickrey, ABD gibi bir toplumda yüzde 5'lik işsizlik oranının, dar gelirli insanların yüzde 3040'ının işsizliği anlamına geldiğini söylüyordu. Bunun yol açacağı suç işlemelerin, hastalıkların, boşanmaların, alkolikliğin ve psikolojik bunalımların topluma, iş olanağını korumanın maliyetinden çok daha fazlasına mal olacağını savunuyordu. bir artış gösterir ve nominal BNP, yılda yüzde 6 artar. Eğer tam istihdam için devlet borçları BNP'nin yüzde I lü'unu bulursa ve ödcnccek faiz 8 olursa, ödemenin yüzde 6'sı yalnızca borç artışı nedeniyle karşılanır ve yalnızca yüzde 2'sinin bütçeden ödenmesi gerekir. Bu da büyük ölçüdc, işsizlik sigortası ve sosyal \ardım ödentilerindeki azalış sonucu arta kalaıı parayla karşılanır. Yani faiz yükü, asla ağır bir yük olma/." Önce insan lsveçli ekonomi profesörü Jagdish Bhagwati, William Viekrey'in yakın dostu. Arkadaşının, her şeyi sayı ve yüzde olarak görmeyen, atılacak her adımda alınacak sonuçların sokaktaki insanı etkileycceğini sürekli olarak aklında tutan bir ekonomist olduğu görüşünde. Vickrey için insan faktörü, her zaman için vardı ve sayıların, oranların arkasına gizlcncmczdi."Birçoklan VVilliam Viekrey'in ölüm haberini duyunca rahat bir soluk aldı" diyor Bhagwati veekliyor: "Ekonomistler ve politikacılar, ondan hep uzak durmaya çalıştılar. Çünkü o, ekonomik vc politik tartışmalara ahlak ve dayanışma gibi kavramlan katıyordu. Bir de Nobel ödülünü kazanınca, söyleyeceklerinc yanıt vermeden olamayacaklardı. Işte en çok bundan korkuyordu benim meslekdaşlarım..." Alfred Nobel'in ölümünün 100. yıldöniimü olan lOaralıktaki görkemli törende VVilliam Viekrey'in sandalyesi boş kalacak; ancak ekonomi dünyasındaki boşluk, daha da büyük olacak... i£s • Ödiilün ona şimdiki değil 30 yıl önceki çahşmalanndan ötürü verildiğini biliyordu. "Ivır zıvır için vermişler" demişti ilk yaptığı yorumda; ve eklemişti : "Yine de bana kafirce görüşlerimi dile getirmek için bir kürsü sağlamış oldukları için kendilerine teşekkür ediyorum". Ödül Komitcsi'nin bu cesareti göstermcsinin en önemli ncdeni, kotnitcnin en ağırlıklı kişisi, tsvcç'in tutuculuğuyla ünlü ekonomisti Assar Lindbeek'in karar verilmeden önce görevinden aynlmış olması. Komitenin bir başka üyesi, araştırmacı Peter Englund da bunu doğruluyor: Nobel konuşmasının içeriği konusunda kaygı bclirten başka üyeler de vardı, diyor. Aneak ödiilün Viekrey'in 1950'li yıllardaki çalışmalarından ötürü veriliyor olması, kararın yine de çıkmasını sağladı. Isveç Kraliyct Bilimlcr Akadcmisi'nin karar gerckçcsinde. Amerikalı ekonomist John Kenneth Galbraith vururmuş. Bir başka ünlü Amerikalı ekonomist John Kenneth Galbraith onun için "a/ınlık içindeki muhalif" deyimini uygun görmüş. Gerçektcn de bütçe açığını kapatmak için işsizliğin kamçılandığı, Avrupa Birliği'nin üye ülkelerine Avrupa Para Birliği'ne gircbilmek için benzeri koşullar getirildiği günümüzde, "kitîesel işsizlik, toplumu kundaklamak dcmektir" diyebilen biri için çok yerinde bir tanımlama bu. Vickrey, ABD gibi birtoplumda yüzde 5'lik işsizlik oranının, dar gclirli insanların yüzde 3040'ının işsizliği anlamına gcldiğini söylüyordu. Bunun yol açacağı suç işlcmclcrin, hastalıkların, bo^anmaların, alkolikliğin ve psikolojik bunalımların topluma, iş olanağını korumanın maliyetinden çok daha fazlasına mal olacağını VVilliam Vickrey, Nobel ödülünü alamadan öldü kastcdiyor ücretlilerin tüketim gücünü, üretimi ve yatınmları arttıracağı görüs,ündeydi. Böylelikle gelecek nesillere daha yüksek miktarda yaratıcı sermaye, becerikli ve deneyimli işgücü ve iş olanağı bırakılacaktı, hapishane ranzası değil. Bütçe açığının devletin vergi gelirini kemirici bir faiz harcamasına neden olacağı şcklindeki karşı tezi de reddediyordu: "Tam istihdam olduğu ortamda 11 milyar dolarlık bir borcu idare ctmek, ekonomik durağanlıgın egemen olduğu ve işsizlik sonınunun bulunduğu bir ortamda S milyar dolarlık borcu idare etmekten daha güçtür. Sayılarla bunu hiraz daha açahiliriz: 1998'dcn sonrasında tam istihdam politikası sürdürülür, cnflasyon oranı yüzde 3 civannda tutulursa, BNP yüzde 3 oranında Bakanı brik Asbrink'c belki de şu sözlerle seslenecekti: "Günümüzde (1992) bütçe açıgını kapatmaya çalışmak, yapılabilecek en kötü şcydir. Bu, ekonomik bunalımı u/atacaktır. Ekonomik bunalıma karşı kullanılabilecek ilaçların tüınii, bütçe açıgını arttırır yöndedir." (American Economic Review, Mayıs 1992) u Son zamanlarda bazı çevrelerde yüzde 46 arasındaki işsizlik oranı için 'cnflasyonu arttırıcı olmayan işsizlik oraııı" sözü kullanılmakta. Hatta hu oranın 'doğal işsizlik oranı' olduğunu ileri sürecek denli kötü niyetli ahir zaman peygamberleri var. Yüzde 5'lik işsizlik oranı, eğer herkes iki hafta üeretsiz i/in alırsa, düşünülebilir belki dc. Ancak bu oran, toplumun en dar gclirli kesinıi için yüzde 10,20 ve hatta 40 oranı demektir ve sorunu, konutsuzluğu, yoksullugu,