Katalog

Gundem Sayfa 3 Iç ve dış borç 100 milyar dolan aştı T ürkiyc ckonomisinin cn öncmli Norunlarındiin biri kabul cclilen borç stoku çığ gibı büyüyor. Iç ve dış borçlunn toplamt İ9S4 yılında 33 milyar dolarkcn, bu tutar 19% yılında 100 milyar dolan geçtı. Toplam borcun 33 milyar dolan Türkiycîdcki ki.şi vc kurumlardun. 72 milyar dolan ise > uıtclışındakilerclen alınan borçlardan oluş,lıı. 1984 yılında I2ıııilyaı 730 milyon olan toplam iç borç, geçtığımız hat'ta 33 milyar 963 milyon dolara vardı. Aynı yıl 20 milyar 659 milyon dolar olan loplaın ılis borç ise. 1996 yılı nisan ayında 72 milyar 93 milyon dolaı oldıı. 1980"li yıllarda I tirkiyc'nm dış borçlaıı. ıç borçlarından dalıa lıı/lı artarak hıikümcllcrin dı^arıdan bağımsız ckonomi politikaları ı/lcmclcrini /orlaşiııılı. I99()'lı yıllarda Tiirkıyc'nin kredihlitesi dü.şüp cJı.> borç kapısı kapuııınca. hükümcllcr iç borçlanmaya yüklendi. Tepegöz 7ıirk ekonomisinin kendinc lıas dinaınik bir yapısı var. Dünyanın herhan»i bir yerindc Kiçcrlilik ta^ıyan nedensoıuıç ilişkilııi Türkiye'de önemscrımi\or. Bu haf'ta C'umhuriyet ükonoıni'nin borsa saylasıııda, İstanhııl Mcnkul KiMiııtler Borsası'mn akıl alma/. iniş çıkışlarım okuvacaksını/, Bir yıl diiııyanııı cn çok ka/andıran İM>rsası ünvanını yakalavan İMKB'nin,eıtesi yıl diimanm en kötii horsası haline gclmcsi, tabii ki, Türkiye'nin olağaıı dı<$ı ko<|ullarından kaynaklanıyor. İ^tc bu ulağan dışı koşııllar, ^eli^nu'k'iin kesinlisi/ ve dikkatlc i/lennıesini »ırunlu kılnor. (,'iinkü, Türkiyı^deki ekonoınik yapının sİNİenıatiğini kavramak ve gelişmelere lıa/ırlıklı olmak aııcak bu bicimde olanak ka/anıvor. İki hafta öııceki der^inin borsa sayfasmı okuyanlar hatııiayacaklardır. Baslık, "ö/elk^linıif borsaya ga/ verecck" bicimindeydi. Borsanın bclli bir yükselis, trentlinin ardmdan doyj4iınluğa cris,miş gö/.iiktügü KÜnkTde yi'r alaıı bu >a/ı, ertesi hafta gerçeğe clöııüştü. I lenı de yeııi bir akıl alma/ gelişmeyle. Türkiye'>ye en ılımlı yaklaşan ve en yüksck kredi notuııu vercn Japoıı rating kuruluşu JCR, diğer uluslararası degerlendirme kurııluşları ile aynı ölçiide not kırınca doğal olarak borsa şok yasadı. Ve salı j>ünü borsa l)ileşik endeksinde yüzde 3.9'luk bir diisiis jjerçekleşti. Buraya kadar hcr şey normal. Türkiyc'ye özgü gariplikler bundan sonra başlıyor. Bir baska ülkc rating kuruluşunca "riskli iilke katcgorisinc" alınsa, her halde, ne borsadaki hisseler, ne de hisselerin ait oldugtı sirkctler içine düsecekJeri krizden kolay kıırtulama/lardı. Ovsa IMKB'de ^a^kınlık sadeee bir KÜn sürdü. Ertesi gün borsa bir öneeki günkü /ararını da fa/.lasıyla kar^ılayarak bir günde tam yü/de 5.9'luk getiri sagladı. Kredi notunuıı düşüşüııü takip edcn günde, ne hükümct piyasalara güvcn verecck yeni bir ekononıik önlemlcr pakeri açıkladı, ne de uluslararası krcdibliteyi yükscltccck bir gclişme yasandı. Buna karşın çarşamba günkü tırmanış, hız kcserek de olsa per^embe güııü de sürdü. Haftanın son gününde ise kar realizasvonlanna karşın kayda değer bir diisiis ya^anmadı. Türkiye'nin kredi notıı düşiirüldiiğii halde, ekonomideki jjelisnıelt'iv en duyarlı piyasa olan sermaye piyasasınm kolayca sakinle^cbilmesi ve hatta yeniden iv me ka/.anabilmesine, sadece Başhakan Yardımcısı i'ansu (,'ilkı'in ö/t'llcstirmeııin hızlandırılaeağı biçimindeki açıklaması yetti. Anlayacağmı/., (,111er tcpetaklak giden borsaya, "ga/. verdi." Derinligi olmayan l)oısada, istikrarlı bir yapı beklemek hayal olur. Sadece borsada degil, nercdeyse tüm yatırım araçlannda, cnflasyonuıı altındaki reel getiriyi, böylesine büyük dalgalanmalar sağlıyor. IVIantıksı/lığın mantığını kavrayanlar, dalgaların üzerinde sörfyaparkcn, altta kalanlar boğulur. /.ateıı, ekononıik kıi/in istikrar kazanıııası da, ancak I iiıkiye'deki gibi zemini kaygan yapılar içinde olur... Büknl KIZANLIK CUMHURİYET EKONOMİ DERGİSİ • İMTİYAZ SAHİBİ: BERİN NADİ • BASAN VE YAYAN: YENİ GÜN HABER AJANSI BASIN VE YAYINCILIK A.Ş. • GENEL YAYİN YÖNETMENİ: ORHAN ERİNÇ • GENEL YAYİN KOORDİNATÖRÜ: HİKMET ÇETİNKAYA • YAZIİŞLERİ MÜDÜRLERİ: DİNÇ TAYANÇ (SORUMLU), İBRAHİM YILDIZ • YAYİN YÖNETMENİ: BÜLENT KIZANLIK • GÖRSEL YÖNETMEN: M. SEDAT DEVİR • REKLAM: MEDYA C Kapak: SEMİH POROY Grafık: GRAFİK SERVİSİ Mantıksızlığın mantığını kavramak 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 Merkez Bankası Döviz Rezervleri Vergiyi kazanan değil tüketen ödüyor 1995 Oc.1996 1996 1991 1992 1993 1994 T M Döviz rezervlerini sıcak para şişiriyor M erke/ Bankası'nın döviz rezervleri 1991 yılından bu yana hızlı bir yükseliş içinde. 1991 yılında 4 milyar 918 milyon dolar olan döviz rezervleri, 8 Ka.sım 1996 tarihi iliarıyle 17 milyar 225 milyon dolara vardı. Iktisatçılar, döviz rczcrvlcriniıı yiiksek faiz diis.ük kur politikalannın ııygıılandığına döncmlcıdc hı/.la tırmandığına dikkal çekiyorlar. Türkiye'de fai/.lcrin cn yüksck olduğu dönem, aynı zamanda Merkez üankası döviz rezcrvlerinin cn hı/lı lırmandığı dönem oldıı 1994 yılı başında 7 milyar I 12 milyon dolar olan dövi/ ıtvervlerı bir yıl içinde dolar ba/ında yü/de 74 yükselerek 12 milyar 390 milyon dolara vardı. Dövi? kurlamulakı ani oynamaları engcllemek için "hükümctin clindcki güç" niteliğını de taşıyan dövi/ re/ervlcri, X Kasım 1996 tarihi itibarıyla I 7 milyar 225 milyon dolar seviyesinde bulunuyor. ürkiye'nin vcrgı gelirlcri içinde dogrudan gelir üzeriııdcn alınan vergilerin payı a/alırken, satın alınan mal ü/erıııden alınan vergilerin payı artıyor. 1992 yılında gclır ü/erinden alınan dolaysı/ vergiler, 1 10 trilyon 780 milyar lıra; ürün ü/crindcn alınan dolaylı vergiler ıse 80 trilyon 149 milyar lira idi. Dolaysı/ vergiler lehine olan bıı ılcnge, 1993 yılından itibaren bo/ulmaya başladı. 1993 yılında dolaylı vcrgı geliri dolaysız vergi gelirini 66 trilyon 425 milyar lira gcçti. 1993 yılını lakip cden yıllarda aradakı bu t'ark iyiec büyüdii. Devlet Planlama Teşkılatı'nın gerçekles.me tahminine göre, 1995 yılında dolaylı vergi gelirleri 826 trilyon lira dolaysız vergi gelirlcri isc 507 trilyon lira olarak gerçeklesek. Hükümetin 1996 yılı prograımna göre, 1996 yılında dolaylı vergi gelirleri dolaysız vcrgiden 603 trilyon lira dalıa fa/la gerçekleşecek. Programda, dolaylı vergi gelirleri I katrilyon 500 milyar lira dolaysız vergi gelirleri ise 934 trilyon lira olarak yer aldı. Vergi gelirleri karşılaştırması dolaylı • dolaysız 934.255 507.700 •142.843 2.069 1992 3.635 1993 10.064 1994 14.811 1995' 25.579 1996" Türkiye'de Yıllara Göre Yabancı Sermaye Izin Verilen Yab. Sermaye Yatırım Belge. Top. Yat. Tutarı Filli Glriş Milyon $ Yabancı sermaye artışı kâğıt üzerinde kaldı Yıllar 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996* Milyon $ 97.00 137.51 167.00 102.74 271.36 234.49 364.00 655.24 820.52 1.511.94 1.861.16 1.967.26 1.819.96 2.063.39 1.477.61 2.938.32 1.108.60 Milyar TL 76.87 72.16 218.14 199.22 312.28 1.168.16 3.099.74 3.179.53 5.468.27 9.507.35 18.249.28 15.893.98 17.976.36 70.136.27 37.202.36 328.447.82 160.250.17 671.45800 35 141 103 87 162 158 170 239 488 855 1005 1041 1242 & T K | 1016 1 830 F 1127 fe 468" 9167 Toplam 17.798.10 * Eylül sonu itibariyle " Haziran sonu itibariyle C ürkiye'de ızin verilen yabancı sermaycnın küçük bir bölünıü ülkc içine girerek yatırıma dönü.şüyor. 1980 yılından bu yana toplam 1 7 milyar 798 milyon dolarlık yabancı sermayeye giris izni verilirken Türkiyc'ye gircn tutar 9 milyar 167 milyon dolarda kaldı. Başka bir ifade ilc, verilen yabancı sermaye izinlerinin sadece yarısı kullanıldı. Anılan dönemde en çok Fransız sermaycsine izin verilcii. 18 milyar dolar yaklaşan toplam yabancı sermaye izinlerinin yüzde I6'lık kısmı l'ransa'ya, yüzde I2'lik böliimü Amerika'ya verildi. Geri kalan bölüm ise, başta diğcr Avrupa ülkeleri olmak üzere Japonya, S. Arabistan, Kanada ve Oüney Kore arasında dağıtıldı. Yabancı Sermaye Derneğı'nden (YASİD) alınan verılerine göre, 1954 yılında cıkarılan 6244 Sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvık Kanunu'nun yürürliikle olduğu ılk 26 yıl Türkiye'ye gelen yabancı sermaye toplamı 228 milyon dolarda kaldı. 1980 yılından bu yana bu tutarın vardığı toplam ise 17 milyar 798 milyon dolar. Yabancı sermaye dünya çapında da büyüyor. 1981 yılında dünya ölçeğinde topu topu 51 milyar dolar olan yıllık toplam yabancı sermaye harekeli, oıı yıl .sonra 167 milyar dolara çıktı. Son yıllarda yabancı sermayenin eriştiği düzey ise 200 milyar doların üzerine çıktı. (jelİ!>mekte olan ülkelerin yabancı sermaye hareketlerinden aldıkları pay ise giderek yiikscliyor. 1981 yılında yabancı sermaye hareketlerinden gelişmekte olan ülkelerin aldıkları pay yüzde 25 iken bu oran 1994 yılında yüzde 39'a çıktı.